۱-بررسی ها نشان می دهد، ضریب جینی از سال ۴۸ با نرخ ۰٫۴۳ شروع شده و در سال های بعد روند صعودی داشته تا اینکه در سال ۵۴ به رقم بی سابقه ۰٫۵ رسیده است. این میزان شکاف طبقاتی و توزیع نابرابر درآمدی در هیچ سالی سابقه نداشته است.
۲-پس از پیروزی انقلاب اسلامی هر چند نوساناتی در ضریب جینی داشته ایم، ولی روند بلند مدت این ضریب نزولی بوده و در دهه اخیر به زیر ۰٫۳۶ در سال ۹۲ کاهش یافته است. شاید در چند سال اخیر به دلیل برخی سوء مدیریت ها مقداری افزایش پیدا کرده است ولیکن انتظار می رود روند رو به مثبت کاهشی آن در سال ۹۵ و ۹۶ محسوس باشد.
۳- بررسی شاخص ضریب جینی در ۴۵ سال اخیر نشان می دهد، اوج شکاف طبقاتی و توزیع نابرابر درآمد در ایران در سال ۵۴ با ضریب جینی ۰٫۵ بوده است و در این سال دهک ثروتمندترین ۳۴ برابر فقرا درآمد داشتند که این نسبت اکنون به ۱۰ برابر کاهش یافته است.
۴-یکی از دلایل کاهش ضریب جینی پرداخت یارانه نقدی ۴۵ هزار و ۵۰۰ تومانی به همه ایرانیان است که باعث شد قدرت خرید طبقات پایین جامعه را تقویت کند و یک نوع عدالت نسبی در بخش یارانه‌ها در اقشار مختلف جامعه ایجاد کندکه نشان از بهتر شدن وضعیت توزیع درآمدی در کشور دارد.
۵- یکی از مهم‌ترین آثار سوء تورم، بدتر شدن الگوی توزیع درآمد در جامعه و افزایش شکاف طبقاتی به نفع گروه‌های پُردرآمد است. آمار مربوط به سهم سه دهک پائین درآمدی از کل هزینه خانوارها در مناطق شهری نیز این یافته را تائید میکند؛ بنابراین تورم بالای سالهای اخیر ایران همسو با نتایج جهانی، تاثیر نامطلوبی بر توزیع درآمد داشته است.
پژوهش خبری صدا و سیما:وجود نابرابری گسترده درتوزیع درآمد به بروز فقر و افزایش دامنه آن منجر می شود، چراکه با فرض هرسطحی از رشد اقتصادی، نابرابری بالا در توزیع درآمد باعث ایجاد شکاف بیشتر در طبقات جامعه و گسترش فقر می شود. این عامل می تواند به آن دلیل باشد که سهم اندکی از منابع به دست آمده به اقشار محروم و طبقات پایین درآمدی می رسد، به علاوه سطوح بالای نابرابری در توزیع درآمد توالی رشد اقتصادی و به تبع آن فرایند کاهش نابرابری توزیع درآمد را کند می کند. تاثیر منفی نابرابری در توزیع درآمد بر رشد اقتصادی را می توان از جنبه های مختلف ارزیابی نمود. به عنوان مثال دسترسی به منابع اقتصادی و درآمدی در نزد گروه های ثروتمند و غنی جامعه متمرکز شده واین مانع از دسترسی سایر گروه ها به این منابع و انجام سرمایه گذاری توسط آنها می شود. نابرابری بالا در توزیع درآمد، مزایای حاصل از رشد اقتصادی می شود. به منظور بررسی و تحلیل سطح نابرابری توزیع درآمد روش های متعددی توسط آمارشناسان و اقتصاددانان معرفی شده است که یکی از مناسبترین آنها محاسبه ضریب جینی می باشد.در این شاخص انتقال درآمد افراد غنی به افراد فقیر جامعه باعث کاهش شاخص شده و مقدار آن، به توزیع درآمد در گروه های میانی جامعه حساس می باشد.در این گزارش سعی شده است ضمن ارائه تعریف اجمالی از این شاخص به بررسی این شاخص در قبل و بعد از انقلاب پرداخته ودر نهایت برخی علل تغییرات این شاخص را بررسی کرده ایم. این گزارش می تواند دستمایه گزارش هایی برای روز جهانی ریشه کنی فقر در ۲۶ مهرماه باشد.
ضریب جینی یک شاخص آماری بین صفر و یک می باشد. ضریب جینی صفر اشاره به برابری کامل توزیع درآمدها دارد چرا که افراد یا خانوارها دارای درآمد یا مخارج کاملا یکسانی هستند، در مقابل ضریب جینی یک حاکی از نابرابری کامل در توزیع درآمدها یا مخارج می باشد، چرا که تنها یک فرد یا یک طبقه تمام درآمد را به خود اختصاص میدهد از دیدگاه مهندسی ضریب جینی بر اساس منحنی لورنز تعریف می شود.
با استفاده از جینی می توان تفاوت در کمیت خدمات رفاه اجتماعی و سیاست های حقوق و دستمزد را بهتر درک کرد. یکی از مزایای نمودار جینی این است که برای استان های مختلف یک کشور نیز قابل استفاده است یا برای مقایسه بین شهرنشینان و روستانشینان. جینی اصول مخصوص به خود را دارد مثلاً در آن نامی از اشخاص پردرآمد یا کم درآمد برده نمی شود استفاده از ضریب جینی می توان تفاوت در کمیت خدمات رفاه اجتماعی و سیاست های حقوق و دستمزد را بهتر درک کرد. البته باید دانست که ضریب جینی گاهی اوقات ممکن است گمراه کننده باشد بخصوص زمانی که می خواهیم مقایسه های سیاسی بین کشورهای بزرگ و کشورهای کوچک انجام دهیم .
ضریب جینی نابرابری درآمد را اندازه گیری می کند اما نابرابری‌های فرصت را اندازه‌گیری نمی‌کند. ضریب جینی یک واحد اندازه گیری پراکندگی آماری است که معمولا برای سنجش میزان نابرابری در توزیع درآمد یا ثروت در یک جامعه آماری استفاده می شود. این ضریب با نسبتی تعریف می شود که ارزشی بین صفر و یک دارد: یک ضریب جینی پایین برابری بیشتر در توزیع درآمد یا ثروت را نشان می دهد در حالیکه ضریب جینی بالاتر توزیع نابرابر را مشخص میکند. صفر یعنی همه درآمد و ثروت یکسان دارند (برابری مطلق) و عدد یک یعنی نابرابری مطلق به گونه ای که ثروت تنها در دست یک نفر است و مابقی هیچ درآمدی ندارد. درآمد جینی مشروط بر این است که هیچ کس دارای درآمد و ثروت خالص منفی نباشد.
ضریب جینی در ایران:
برخی شبهات و سوالات به ویژه از سوی جوانان که روزهای قبل از پیروزی انقلاب اسلامی را درک نکرده اند، مطرح است که آیا فاصله طبقاتی و شکاف درآمدی که طی این سال ها وجود دارد، در سال های قبل از پیروزی انقلاب اسلامی نیز سابقه داشته است یا خیر؟
بررسی ها نشان می دهد، ضریب جینی از سال ۴۸ با نرخ ۰٫۴۳ شروع شده و در سالهای بعد روند صعودی داشته تا اینکه در سال ۵۴ به رقم بی سابقه ۰٫۵ رسیده است. این میزان شکاف طبقاتی و توزیع نابرابر درآمدی در هیچ سالی سابقه نداشته است. اما پس از پیروزی انقلاب اسلامی هر چند نوساناتی در ضریب جینی داشته ایم، ولی روند بلند مدت این ضریب نزولی بوده و در دهه اخیر به زیر ۰٫۳۶ در سال ۹۲ کاهش یافته است. شاید در چند سال اخیر به دلیل برخی سوء مدیریت ها مقداری افزایش پیدا کرده است ولیکن انتظار می رود روند رو به مثبت کاهشی آن در سال ۹۵ و ۹۶ محسوس باشد.
طبق گزارش مرکز آمار ضریب جینی در سال ۸۸ رقم ۴۱ صدم، سال ۸۹ رقم ۴۰ صدم، سال ۹۰ رقم ۳۷ صدم واحد، سال ۹۱ رقم ۳۶ صدم واحد و سال ۹۲ نیز رقم ۳۶ صدم واحد بوده است. شاخص دیگر در بررسی توزیع عادلانه درآمد، بررسی سهم درآمد ۱۰ درصد ثروتمندترین افراد کشور به ۱۰ درصد فقیرترین مردم است که این شاخص در سال ۵۴ که شکاف طبقاتی در اوج بود، رقم بی سابقه ۳۳٫۸ برابر را ثبت کرده بود، یعنی ثروتمندترین دهک کشور ۳۳٫۸ برابر فقیرترین دهک درآمد داشته اند. این در حالی است که اکنون یعنی سال ۹۲ این رقم به ۱۰٫۶ برابر رسیده است. جزئیات آمار ضریب جینی از سال ۴۸ تاکنون به شرح زیر است:
بررسی شاخص ضریب جینی در ۴۵ سال اخیر نشان می دهد، اوج شکاف طبقاتی و توزیع نابرابر درآمد در ایران در سال ۵۴ با ضریب جینی ۰٫۵ بوده است و در این سال دهک ثروتمندترین ۳۴ برابر فقرا درآمد داشتند که این نسبت اکنون به ۱۰ برابر کاهش یافته است.
برخی دلایل تغییرات ضریب جینی در دهه ۹۰
۱- اجرای قانون هدفمند کردن یارانه ها از آذر ماه ۸۹
یکی از دلایل کاهش ضریب جینی پرداخت یارانه نقدی ۴۵ هزار و ۵۰۰ تومانی به همه ایرانیان است که باعث شد قدرت خرید طبقات پایین جامعه را تقویت کند و یک نوع عدالت نسبی در بخش یارانه‌ها در اقشار مختلف جامعه ایجاد کند. براساس آمار توزیع درآمد خانوارهای شهر و روستایی کشور ضریب جینی از زمان اجرای هدفمندی یارانه‌ها تا سال ۹۱، ۴ صدم واحد کاهش یافت که نشان از بهتر شدن وضعیت توزیع درآمدی در کشور دارد. که این موضوع در جدول فوق کاملا مشهود است. اما چیزی که باعث کمرنگ شدن تاثیر هدفمندی بر روی ضریب جینی گشت تورم لجام گسیخته بود.
۲- تغییرات نرخ تورم
برخی کارشناسان با استناد به آمارهای منتشر شده از سوی بانک مرکزی، ادعا دارند که، در اغلب سالهای گذشته، تغییر صورت گرفته در شاخص تورم با یک تاخیر نهایتا دو ساله، در تغییرات شاخص ضریب جینی منعکس شده است؛ به‌طوری که کاهش تورم، به کاهشی متناظر در ضریب جینی (بهبود جزئی شکاف درآمدی) منجر شده و بالعکس، افزایش تورم در تضعیف وضعیت توزیع درآمدی بین دهک‌ها منجر شده است.
بنابراین، با توجه به اثرات تاخیری تورم در افزایش شکاف طبقاتی، می‌توان دریافت که تاثیر نرخ تورم‌های بالای سالهای ۹۱ و ۹۲، در ضریب جینی مربوط به سالهای ۹۲ تا ۹۳ و حتی سال ۹۴، انعکاس یابد. در مقابل، با دانستن اینکه تورم در سال ۹۳ به حدود ۱۶ درصد رسید و همچنین روند این نرخ نزولی در سال ۹۴ نیز ادامه داشته و حدودا به ۱۲ درصد رسیده است که این به معنای کاهش بیشتر از ۵۰ درصدی نرخ تورم است، انتظار می‌رود ضریب جینی که نشانگری برای فاصله طبقات درآمدی جامعه است، روندی کاهشی در سالهای بعد به خود گیرد.
همانطور که در سوابق دانش علمی و تجربی اقتصادی نیز تصریح شده، یکی از مهم‌ترین آثار سوء تورم، بدتر شدن الگوی توزیع درآمد در جامعه و افزایش شکاف طبقاتی به نفع گروه‌های پُردرآمد است. آمار مربوط به سهم سه دهک پائین درآمدی از کل هزینه خانوارها در مناطق شهری نیز این یافته را تائید میکند؛ به نحوی که سهم سه دهک فوق از ۱۱٫۰ درصد در سال ۱۳۹۰ (بیشترین سهم در سه دهه اخیر) به ۱۰٫۶ درصد در سال ۱۳۹۲ کاهش یافته است. بنابراین تورم بالای سالهای اخیر ایران همسو با نتایج جهانی، تاثیر نامطلوبی بر توزیع درآمد داشته است.
در اینصورت و با فرض ثبات سایر شرایط می‌توان انتظار داشت افزایش ضریب جینی در سال ۱۳۹۳ متوقف شده و تا حدی تعدیل گردد. البته به دلیل وقفه زمانی بین تورم و تاثیر آن بر الگوی توزیع درآمد و همچنین با توجه به هدفگذاری تورم تک رقمی در سال ۱۳۹۵، امید است که وضعیت توزیع درآمد در سالهای آتی با بهبود نسبی روبرو شود.
پژوهش خبری صدا و سیما// گروه اقتصاد
