برای ارائه یک نمودار کلی از سلسله‌ها و پادشاهان ایران از ابتدا تا کنون، می‌توان تاریخ ایران را به دوره‌های باستانی، میانه، و معاصر تقسیم کرد. در زیر، خلاصه‌ای از مهم‌ترین سلسله‌ها و حکومت‌های ایران را مشاهده می‌کنید:
📜 نمودار سلسله‌های ایران از ابتدا تا امروز
🔹 دوره باستان (پیش از اسلام)
-
پادشاهی‌های اولیه (اساطیری و نیمه‌تاریخی)
-
پیشدادیان (کیومرث، جمشید، فریدون)
-
کیانیان (کیکاووس، کیخسرو، گشتاسب)
-
-
امپراتوری‌های بزرگ
-
مادها (۷۲۸–۵۵۰ پ.م) → دیاکو، هووخشتره
-
هخامنشیان (۵۵۰–۳۳۰ پ.م) → کوروش، داریوش، خشایارشا
-
سلوکیان (۳۱۲–۶۳ پ.م) ← (جانشینان اسکندر)
-
اشکانیان (پارتها) (۲۴۷ پ.م–۲۲۴ م) → مهرداد، اردوان
-
ساسانیان (۲۲۴–۶۵۱ م) → اردشیر، شاپور، خسرو انوشیروان
-
🔸 دوره میانه (اسلامی و میانه‌ای)
-
دوره اسلامی
-
خلافت اموی و عباسی (۶۵۱–۸۲۱ م) ← حاکمان عرب
-
طاهریان (۸۲۱–۸۷۳ م) → نخستین حکومت نیمه‌مستقل ایرانی
-
صفاریان (۸۶۱–۱۰۰۳ م) → یعقوب لیث
-
سامانیان (۸۱۹–۹۹۹ م) → احیاگر فرهنگ ایرانی
-
آل بویه (۹۳۴–۱۰۶۲ م) → شیعه، قدرت در بغداد
-
غزنویان (۹۷۷–۱۱۸۶ م) → محمود غزنوی
-
سلجوقیان (۱۰۳۷–۱۱۹۴ م) → ملک‌شاه، خواجه نظام‌الملک
-
خوارزم‌شاهیان (۱۰۷۷–۱۲۳۱ م) → محمد خوارزم‌شاه
-
مغولان و ایلخانان (۱۲۵۶–۱۳۵۳ م) → چنگیز، هولاکو، غازان خان
-
تیموریان (۱۳۷۰–۱۵۰۷ م) → تیمور لنگ
-
آق قویونلو و قراقویونلو (۱۴۰۰–۱۵۰۸ م)
-
-
دوره صفوی تا قاجار
-
صفویه (۱۵۰۱–۱۷۳۶ م) → شاه اسماعیل، شاه عباس
-
افشاریه (۱۷۳۶–۱۷۹۶ م) → نادرشاه
-
زندیه (۱۷۵۰–۱۷۹۴ م) → کریم‌خان زند
-
قاجاریه (۱۷۸۹–۱۹۲۵ م) → آقا محمدخان، ناصرالدین‌شاه
-
🔹 دوره معاصر
-
سده اخیر
-
پهلوی (۱۹۲۵–۱۹۷۹ م) → رضاشاه، محمدرضاشاه
-
جمهوری اسلامی ایران (از ۱۹۷۹ تاکنون)
-
📊 نمودار درختی سلسله‌ها (به صورت خلاصه)
دوره باستان
├─ مادها
├─ هخامنشیان
├─ سلوکیان
├─ اشکانیان
└─ ساسانیان
دوره اسلامی
├─ امویان و عباسیان
├─ طاهریان، صفاریان، سامانیان
├─ آل بویه، غزنویان، سلجوقیان
├─ خوارزم‌شاهیان
├─ مغولان و ایلخانان
└─ تیموریان
دوره صفوی تا معاصر
├─ صفویه
├─ افشاریه
├─ زندیه
├─ قاجاریه
└─ پهلوی و جمهوری اسلامی
نکات مهم:
-
برخی سلسله‌ها (مانند اشکانیان و صفویه) بازگشت به هویت ایرانی داشتند.
-
ساسانیان آخرین حکومت باستان ایران قبل از اسلام بودند.
-
صفویه اولین حکومت شیعه‌ی متمرکز پس از اسلام بود.
-
مغولان و تیموریان غیرایرانی بودند اما در ایران حکومت کردند
برای ارائه نام وزیران مشهور و تأثیرگذار هر سلسله در تاریخ ایران، به مهم‌ترین چهره‌های سیاسی و اداری اشاره می‌کنم. از آنجا که تعداد وزیران در طول تاریخ بسیار زیاد است، در اینجا به برجسته‌ترین وزیران هر دوره بسنده می‌کنم:
📜 وزیران مشهور سلسله‌های ایران از باستان تا معاصر
🔶 دوره باستان (پیش از اسلام)
-
هخامنشیان (۵۵۰–۳۳۰ پ.م)
-
آرشام (وزیر کوروش بزرگ)
-
گئوبروه (فرمانده و مشاور داریوش بزرگ)
-
مغ گئومات (وزیر مدعی پادشاهی پس از کمبوجیه)
-
-
اشکانیان (۲۴۷ پ.م–۲۲۴ م)
-
سورنا (سردار و مشاور نظامی)
-
گودرز (از نجبای پارتی و حاکم مناطق مختلف)
-
-
ساسانیان (۲۲۴–۶۵۱ م)
-
مهرنرسه (وزیر قدرتمند یزدگرد اول و بهرام پنجم)
-
بوزرجمهر (وزیر خردمند انوشیروان)
-
مهرگشنسب (از وزیران خسرو پرویز)
-
🔷 دوره اسلامی و میانه
-
خلافت عباسی (حکومت‌های نیمه‌مستقل ایرانی)
-
خاندان برمکیان (وزیران هارون‌الرشید مانند یحیی برمکی و جعفر برمکی)
-
-
طاهریان (۸۲۱–۸۷۳ م)
-
محمد بن حسین (وزیر عبدالله بن طاهر)
-
-
سامانیان (۸۱۹–۹۹۹ م)
-
بلعمی‌ها (خاندان وزیران سامانی، مانند ابوالفضل بلعمی)
-
جهانگردیه (از دیوانسالاران بزرگ)
-
-
آل بویه (۹۳۴–۱۰۶۲ م)
-
صاحب بن عباد (وزیر دانشمند عضدالدوله دیلمی)
-
-
غزنویان (۹۷۷–۱۱۸۶ م)
-
ابونصر مشکان (وزیر محمود غزنوی)
-
احمد بن حسن میمندی (وزیر مشهور سلطان محمود)
-
-
سلجوقیان (۱۰۳۷–۱۱۹۴ م)
-
خواجه نظام‌الملک طوسی (وزیر ملک‌شاه سلجوقی، نویسنده سیاستنامه)
-
کندری (وزیر طغرل سلجوقی)
-
-
خوارزم‌شاهیان (۱۰۷۷–۱۲۳۱ م)
-
نجیب‌الدین خبازی (از وزیران محمد خوارزم‌شاه)
-
-
ایلخانان مغول (۱۲۵۶–۱۳۵۳ م)
-
رشیدالدین فضل‌الله همدانی (وزیر غازان خان، نویسنده جامع‌التواریخ)
-
خواجه شمس‌الدین جوینی (وزیر هولاکوخان)
-
-
تیموریان (۱۳۷۰–۱۵۰۷ م)
-
خواجه علی صائب (وزیر شاهرخ تیموری)
-
🔶 دوره صفوی تا قاجار
-
صفویه (۱۵۰۱–۱۷۳۶ م)
-
امیرکبیر (میرزا تقی‌خان فراهانی) ← (در واقع وزیر قاجار بود، اما برخی میرزا بزرگ امین‌الدوله را از وزرای صفوی می‌دانند.)
-
خواجه رشیدالدین (از دیوانسالاران دوره شاه عباس)
-
-
افشاریه (۱۷۳۶–۱۷۹۶ م)
-
میرزا مهدی خان استرآبادی (وزیر و تاریخ‌نگار نادرشاه)
-
-
زندیه (۱۷۵۰–۱۷۹۴ م)
-
میرزا محمد کلانتر (وزیر کریم‌خان زند)
-
-
قاجاریه (۱۷۸۹–۱۹۲۵ م)
-
میرزا عیسی قائم‌مقام فراهانی (وزیر فتحعلی‌شاه)
-
میرزا تقی‌خان امیرکبیر (وزیر ناصرالدین‌شاه)
-
میرزا حسین‌خان سپهسالار (از صدراعظم‌های مشهور قاجار)
-
🔷 دوره معاصر (پهلوی و جمهوری اسلامی)
-
پهلوی (۱۹۲۵–۱۹۷۹ م)
-
محمدعلی فروغی (نخست‌وزیر رضاشاه و محمدرضاشاه)
-
امیرعباس هویدا (نخست‌وزیر طولانی‌مدت محمدرضاشاه)
-
-
جمهوری اسلامی (از ۱۳۵۷ تاکنون)
