بهینه سازی و مدیریت مصرف انرژی

موضوع : بهینه سازی و مدیریت مصرف انرژی

تهیه و تدوین : محمد میرزائی – مدیر شرکت ملی پخش فرآورده های نفتی منطقه تربت حیدریه

مصرف بهینه انرژی در برابر افزایش بهای سوخت

اگرچه نرخ مصرف انرژی در کشور ما رو به افزایش است اما مردم کشور ما انشاا… با به کار بردن روش هایی متفاوت تلاش می کنند از طریق بهینه سازی مصرف انرژی، از هدر رفتن منابع ملی و سرمایه پولی شان در آینده جلوگیری کنند.

اغلب افراد عادت ندارند که در مورد چگونگی مصرف انرژی بیندیشند و تنها با ایجاد تغییرات ساده در عادات روزمره خود قادر خواهند بود مبالغ پرداختی در قبوض گاز و برق خود را به نحو چشمگیری کاهش دهند. آمارها نشان می دهد که قیمت فروش عمده گاز تنها در سال ۲۰۰۹ حدود ۷۳ درصد افزایش یافته که این افزایش قیمت ، یک بازار بسیار رقابتی در زمینه انرژی به وجود آورده و تامین کنندگان انرژی در این زمینه بسیار تلاش می کنند تا مشتریان کنونی خود را حفظ نموده و مشتریان رقبای خود را نیز از آن خود کنند. بازار رقابتی و این واقعیت که مقدار فراوانی از منابع انرژی در برخی از کشورها به هدر می رود دلالت بر این نکته دارد که مردم این کشورها می توانند تنها با ایجاد تغییرات کوچکی در عادات روزمره خود تا سالی ۳۰۰ پوند و ۳۵۰ دلار در مصرف انرژی صرفه جویی نمایند.

اطلاعات ارائه شده و به کارگیری روش های متفاوت در رابطه با مصرف انرژی به مردم می آموزد که به چه نحو رفتار نموده که افزایش قیمت انرژی بر نحوه زندگی آنان تاثیر نگذارد. کلیه افراد تاثیر افزایش قیمت انرژی بر هزینه های زندگی شان را به خوبی حس می کنند. آمار مصرف شرکت های گاز و برق کشورها تفاوت قیمتی حدود سالی ۱۰۰پوند در سال را نشان می دهد. افرادی که هرگز تاکنون شرکت های طرف قرارداد گازی و برقی خود را تغییر نداده اند لذا می توانند با انجام این کار و انتخاب یک شرکت ارزان تر در هزینه های خود صرفه جویی کنند. کلید اصلی برای صرفه جویی در مصرف انرژی خانگی این است که محیط یک خانه مانند یک سیستم زنده در نظر گرفته شود که هر بخش آن بر روی سایر قسمت های دیگر تاثیرگذار بوده بطوریکه پس از این که فردی پنجره های خانه اش را دوجداره و سقف آن را عایق کاری کرد می تواند سیستم گرمایش خود را تغییر داده و آن را ساده تر و کوچکتر کند زیرا حالادیگر پنجره ها و سقف بهتر و بیشتر گرمای درون خانه را حفظ می کنند و نیازی به استفاده از وسایل قوی که انرژی فراوانی هم مصرف می کنند نیست. از آنجایی که در برخی از کشورها انرژی فراوانی برای گرم کردن خانه مصرف می شود با این روش می توانند در هزینه خود بسیار صرفه جویی کنند.

با بهینه سازی مصرف انرژی در واحدهای مسکونی نه تنها محیط منزل برای اعضای آن راحت تر می شود بلکه اثرات مالی درازمدت آن و کاهش هزینه انرژی موجب می شود پولی که به خاطر تعویض وسایل پرمصرف هزینه شده به زودی جبران شود. لذا اقدام برای صرفه جویی در مصرف انرژی بسیار ساده بوده و نیازی هم به صرف هزینه های اضافی نیست. به کار بردن روش های پیشنهادی زیر به مردم کمک می کند در هزینه مصرفی انرژی خود بسیار صرفه جویی کنند. از طرفی علاوه بر ایجاد تغییر در عادات مصرف روزانه، افراد می توانند ابزار و لوازمی را در خانه خود به کار گیرند که آنها را در رسیدن به هدفشان یاری کند. غالباً قیمت این لوازم خانگی معمولاً چندان تفاوتی با لوازم پرمصرف ندارد اما از آنجایی که انرژی کمتری مصرف می کند نگهداری و استفاده از آنها بسیار ارزانتر تمام می شود. در زیر نکات و راهکارهایی را که برای کاهش مصرف انرژی به خانواده ها توصیه شده ذکر می شود. لذا به کارگیری این روشها در هر نقطه ای از کشور می تواند مثمرثمر واقع شود.

• گرمایش خانه

– وسایل گرمایش منزل خود را طوری تنظیم نموده که حدود ۳۰ دقیقه قبل از این که خانه را ترک نمایند خاموش شود و حدود ۳۰ دقیقه قبل از این که وارد خانه شده روشن شود.

– اطمینان حاصل شود که رادیاتورها به وسیله مبلمان یا پرده مسدود نشده باشد.

– هنگام غروب پرده ها را کشیده تا گرمای موجود در فضای داخلی خانه به خارج نرود.

– سقف خانه و نیز منافذ دیوارها را ایزوله نموده. از لامپ های کم مصرف استفاده نموده چون این لامپ ها علاوه بر صرفه جویی در مصرف انرژی عمر بسیار طولانی دارند.

– هنگامی که از لوازم برقی موجود در خانه از جمله اجاق مایکروویو، تلویزیون، ویدئو، سیستم صوتی و کامپیوتر استفاده نمی شود آنها را به طور کامل خاموش نگه داشته چون هنگامی که در حالت آماده باش هستند انرژی مصرف می کنند.

• سرمایش خانه

هرگز در یخچال و فریزر خود را باز نگه ندارید و از گذاشتن غذای گرم در داخل آنها خودداری کنید زیرا برای سرد کردن آنها انرژی زیادی مصرف می شود. به طور مداوم یخچال را برفک زدایی نموده و درهای آن چک شود. هرگز یخچال را در کنار وسایل گرمازا نظیر اجاق گاز قرار نداده. اگر امکان دارد فریزر و وسایل سرد کننده مواد غذائی را در یک اتاق سرد و یا گاراژ قرار داده شود .

• ماشین های لباسشویی، خشک کن

تلاش شود که از ماشین های لباسشویی، خشک کن و ماشین های ظرفشویی که دمای کمتری دارند استفاده شده و حتماً یا از تمام ظرفیت آنها استفاده نموده و یا از برنامه های مخصوص نصف ظرفیت در آنها استفاده نمود. در تابستان به جای این که از خشک کن استفاده شده لباس های خود را در فضای باز پهن نمایند. هنگامی که در زمستان لازمست لباس هایتان را در داخل خانه خشک نموده از رخت آویزهای مخصوص این کار استفاده نموده و هرگز لباس هایتان را روی رادیاتورها خشک نشود چون انرژی گرمایی به هدر می رود. ظرفشویی های جدید انرژی و آب کمتر در مقایسه با شست وشوی دستی مصرف می کنند.

• آشپزی

هنگام آشپزی از قابلمه هایی استفاده نموده که درست به اندازه شعله اجاق گاز باشد. این کار از هدررفتن گرما جلوگیری می کند. تا جایی که ممکن است در ظرف مناسب گذاشته این کار باعث می شود که محتویات آن سریعتر بپزد و انرژی کمتری نیز مصرف شود. سعی شود در هنگام پخت وپز از مایکروفر که انرژی کمتری مصرف می کند استفاده نمایند.

• آب گرم

هنگامی که از کتری استفاده می شود فقط همان میزان آب که لازم است در آن جوشانده شود و سعی شود دمای آبگرم کن در حدود ۶۰درجه نگاه داشته شده چون این دما برای اغلب افراد دلپذیر می باشد و هزینه گرمایش هم کاهش می یابد. بدیهی است اگر از دوش استاندارد در حمام استفاده می کنید ۴۰ درصد از آبی که برای حمام رفتن موردنیاز بوده که مصرف می شود. کاهش می یابد .

بهینه سازی و اصلاح ساختار با ابزار قیمت

اصلاح قیمت حامل های انرژی، دغدغه تمامی اصحاب اندیشه و سیاست شده این مهم از آنجا اهمیت بیشتری می یابد که انتظار می رود اصلاح ساختار و محتوا را در فرآیندهای توسعه ایران به جای گذارد. مقرر شده است که قیمت برق در طول سال های اجرای برنامه پنجم توسعه به تدریج آزاد شده و قیمت بنزین نیز با توجه به قیمت ارزهای خارجی، به قیمت واقعی خود برسد.بدون تردید اصلاح این حامل های انرژی و سایر حامل های مرتبط، در درون خود اصلاح رویه ها را به دنبال خواهد داشت. در این میان کاهش هزینه های اصلاح ساختار و شکل فرآیندهای اقتصادی، به یک هدایتگری عالمانه و توسعه ای از سوی مجموعه مسئولین کشور نیازمند بوده تا بتوان به صورت مجموعه اقتصاد کشور را در قالب برنامه های توسعه به اهداف از پیش تعیین شده برساند.گرچه از منظر اقتصاددانان مکتب بازار، عنوان می شود که اصلاح قیمت های نسبی، خود به خود اصلاح ساختار و رفتارهای اقتصادی، اجتماعی را به دنبال خواهد داشت اما با عنایت به اینکه اقتصاد یک علم اجتماعی بوده و تصمیم گیری ها در مورد متغیرهای کلان اقتصادی به سرعت به سایر عرصه های فرهنگی، اجتماعی و سیاسی تسری می یابد،لذا با در نظر گرفتن ابزارهای اجتماعی که مکمل ابزار قیمت در اصلاح ساختار باشد، بسیار ضروری است. در رابطه با بهینه سازی مصرف توسط دولت توسعه گرا که بیانگر آن است همواره می بایستی یک رویکرد «متوازن و سیستمی» در عرصه هدایتگری اقتصاد به کارگرفته شود. کارکرد بهینه تئوری های توسعه اقتصادی هنگامی موضوعیت دهد که ملاحظات داخلی کشورهای اجراکننده این نظریات مد نظر گرفته شود به نحوی که بتوان بومی سازی تئوری ها را با مبانی اندیشه ای داخلی یک کشور شاهد بود. این مهم معهذا موضوعی بوده که تئوری های اقتصاد بازار آزاد از درک آن عاجز بوده و همواره یک رویکرد جامع به کارکرد نظریات اقتصادی داشته اند می باشد.اقتصاد ایران بیش از ۴دهه است که به شریان یارانه های دولتی آلوده شده لذا بدون تردید خروج اقتصاد از این وضعیت بحرانی، دفعتاً و لزوماً با ابزار قیمت امکان پذیر خواهد بود. توجه به زیرساخت های توسعه ای ایران در عرصه های فرهنگی، اجتماعی و سیاسی می تواند کمک شایان توجهی در این بهینه سازی رویه ها انجام دهد. به عبارتی اقتصاد سیاسی یارانه ها در ایران با تاکید بر یارانه های انرژی، خود موضوع بسیار مهمی است که غفلت سیاستگذاران و اصحاب اندیشه در قبل و آینده در این زمینه می تواند اصلاح ساختارهای اقتصادی را با مخاطره مواجه سازد این مهم است که ناکافی بودن ابزار قیمت را در عرصه سیاستگذاری نمایان می سازد.در زمینه اقتصاد سیاسی معمولاً از ۳ طبقه جامعه مدنی، بخش خصوصی و حکومت و تعامل این ۳ گروه یاد می شود. بهر حال کارکرد این گروهها در جوامع توسعه یافته و توسعه نیافته، منجر به ایجاد ساختارهای توسعه ای یا ضدتوسعه ای می شود به نحوی که ابزار قیمت در عرصه اقتصادی در جوامع توسعه یافته می تواند سازمانی نسبتاً توانایی باشد ولی در جوامع توسعه نیافته با ساختارهای نامتقارن بین موارد یادشده شاهد ناکارآمدی بهینه ابزار قیمت خواهیم بود.اقتصاد یارانه ها در ایران در طول ۴ دهه گذشته، منجر به شکل گیری روابط خاص و گاهاً ضدتوسعه ای بین گروههای فوق الذکر شده به نحوی که اثر این رفتارهای ضدتوسعه ای را می توان در ضعف کارآمدی برنامه های توسعه کشور شاهد بود. به طور مشخص شکل گیری بسیاری از فعالیت های مبتنی بر یارانه های ارزان انرژی در ایران، منجر به شکل گیری فضای رانتی در کشور برای برخی از طبقات اجتماعی شده است که انتظار می رود اجرای طرح هدفمند نمودن یارانه های انرژی به اصلاح رفتاری بین اینگونه گروهها منجر شود، مشروط بر اینکه ابزار اصلاح گرایانه قیمت در تعامل با سایر ابزارهای اجتماعی مرتبط با عملکرد گروههای مذکور قرار گیرد. انتظار از مجموعه دولت و مجلس در این جراحی بزرگ اقتصادی، بهینه سازی رفتارهای اقتصادی با عنایت به مولفه های فرهنگی، اجتماعی و سیاسی است.

نقش بهینه سازی در جلوگیری از رشد فزاینده مصرف فرآورده های نفتی در کشور

آخرین آمار شرکت ملی پخش فرآورده های نفتی ایران حکایت از مصرف روزانه ۶/۷۰ میلیون لیتری بنزین دارد. میانگین مصرف ماه جاری این فرآورده نفتی نیز بر روی عدد ۱/۷۰ میلیون لیتر ثابت مانده است. این موضوع شامل میانگین مصرف روزانه ماه مشابه سال قبل (مهر)، ۴/۶۷ میلیون لیتر بوده که در مقایسه با سال جاری ۷/۴ درصد رشد داشته از طرفی مصرف سایر فرآورده های نفتی اصلی نیز از این رشد مستثنی نیستند و در بین چهار فرآورده نفت سفید، نفت گاز، نفت کوره و گاز مایع، تنها مصرف نفت سفید و کوره نسبت به مهرماه سال گذشته روند کاهشی داشته است که آنهم بعلت توسعه گاز طبیعی بوده است در حال حاضر مصرف روزانه نفت سفید، نفت گاز و نفت کوره به ترتیب ۴/۲۰، ۲/۱۱۰ و ۶/۶۴ میلیون لیتر و مصرف گاز مایع ۸/۷ هزار تن است، اما مقایسه میانگین مصرف مهرماه سال جاری با مهرماه سال گذشته نشان می دهد که مصرف نفت سفید از ۱۶/۲۳ به ۵/۲۰ میلیون لیتر، مصرف نفت گاز از ۶/۹۱ به ۶/۹۳ میلیون لیتر، مصرف نفت کوره از ۴۹/۴۵ به ۸/۳۷ میلیون لیتر و مصرف گاز مایع از ۹۴/۵ به ۸/۷ هزار تن در روز رسیده است.

رشد ۶۶۰ درصدی مصرف بنزین در ۳۵ سال گذشته

با نگاهی به آمار مصرف پنج فرآورده اصلی نفتی در ۳۵ سال گذشته آهنگ رشد شتابان مصرف را به خوبی می توان دید. در حالی که مصرف بنزین در سال ۱۳۵۳ تنها ۸/۸ میلیون لیتر در روز بوده است، این رقم در سال ۱۳۶۳ به ۱/۱۸، در سال ۱۳۷۳ به ۳/۳۱، در سال ۱۳۸۳ به ۶۷/۶۰ و در سال گذشته به ۸۹/۶۶ میلیون لیتر افزایش یافته است. البته این روند صعودی مصرف بنزین که در سال ۱۳۸۵ به ۶/۷۳ میلیون لیتر در روز رسیده بود، با اجرای طرح کارت هوشمند سوخت و سهمیه بندی سوخت متوقف و روند نزولی به خود گرفت. بر این اساس مصرف ۶/۷۳ میلیون لیتری روزانه بنزین در سال ۸۵ به ۴۵/۶۴ میلیون لیتر در سال ۸۶ کاهش یافت. هرچند این طرح تاثیر مثبت زیادی در مصرف بنزین داشته است، ولی بررسی آمار مصرف این فرآورده در سال های پس از اجرای طرح همچنان سیر صعودی به خود گرفته است. رشدسرسام آور بنزین در۳۵ سال گذشته درمقابل سرعت کند قیمت آن موجب شده است تا هر ساله بخش عمده ای از توان دولت صرف تامین بودجه یارانه این محصول گرانقدر شودوتامین یارانه آن برای دولت همچون آتشی شده که بر جان اقتصاد افتاده است.

رشد ۴۲۴ درصدی مصرف نفت گاز

آمار مصرف ۳۵ سال گذشته در خصوص نفت گاز نیز رشد برق آسایی را نشان می دهد. با مقایسه میزان مصرف روزانه سال ۱۳۵۳ و ۱۳۸۷ که بیش از ۴۲۴ درصد رشد داشته است، می توان به معنای رشد برق آسا پی برد. در حالی که در سال ۵۳، مصرف روزانه نفتگاز ۵/۱۷ میلیون لیتر بوده است، این میزان در سال گذشته به ۸۰/۹۱ میلیون لیتر رسیده است که نشان دهنده این است که نفتگاز پس از بنزین بزرگترین چالش بخش انرژی کشور است، هرچند که بسیاری از کارشناسان هم اکنون نفتگاز را به عنوان بزرگترین چالش پیش رو معرفی می کنند.روند جهشی مصرف نفتگاز در کشور نشان می دهد که مصرف این فرآورده مهم نفتی در مقاطع۱۰ ساله رشد چند برابری داشته است. در سال ۶۳، مصرف نفتگاز روزانه ۴۱ میلیون لیتر، سال ۷۳، ۲/۶۲ و در سال ۸۳، ۹۶/۷۴ میلیون لیتر بوده است که این روند تاکنون نیز ادامه دارد و بر خلاف بنزین که در مقطع سال ۸۵ روند نزولی به خود گرفته، مصرف این عامل انرژی همچنان روند رشد را در پیش گرفته است

رشد ۱۹۷ درصدی مصرف نفت کوره

نفت کوره نیز از قاعده رشد مصرف مستثنی نبوده است، به طوری که مصرف این فرآورده از سال ۵۳ تا ۸۷، ۱۹۷ درصد رشد کرده است. بر این اساس مصرف ۸/۱۵ میلیون لیتری نفت کوره در سال ۵۳ به ۰۱/۴۷ میلیون لیتر در سال ۸۷ افزایش یافته است.بررسی مقاطع ۱۰ ساله این حامل نیز همانند سایر حامل های انرژی جهش های بزرگی را نشان می دهد. در حالی که مصرف روزانه نفت کوره در سال ۶۳، ۳/۳۱ میلیون لیتر بود، در سال ۷۳ این رقم به ۴۲ میلیون لیتر رسیده است. اما از سال ۷۷ مصرف نفت کوره با نوسان های بسیاری مواجه شده و در مجموع روند رشد سابق خود را ادامه نداده و بر همین اساس میزان مصرف مقطع ۱۰ ساله بعدی یعنی سال ۸۳، ۵۹/۳۷ میلیون لیتر بوده که از سال ۷۳ کمتر است، ولی این روند مجدداً از سال ۸۶ به بعد معکوس شده و مجدداً به روند صعودی خود بازگشته است.

رشد منطقی نفت سفید

در میان پنج فرآورده اصلی نفتی مصرف نفت سفید روند منطقی تری پیش گرفته است، به طوری که در ۳۵ سال اخیر تنها ۵/۳۱ درصد رشد داشته است و مصرف ۱۴ میلیون لیتری روزانه این فرآورده در سال ۵۳ به ۴۱/۱۸ میلیون لیتر در سال گذشته رسیده است. بررسی مصرف نفت سفید در ۳۵ سال گذشته نشان می دهد که مصرف این فرآورده با افت و خیزهای بسیاری همراه بوده است و در مقاطعی رشد صورت گرفته در سال های پیش به یکباره کاهش پیدا کرده است. بر همین اساس در حالی که مصرف نفت سفید در سال ۵۳، ۱۴ میلیون لیتر در روز بوده است، ۱۰ سال بعد به ۲/۲۱، در سال ۷۳ به ۸/۲۹ و در سال ۸۳ به ۵/۱۹ میلیون لیتر رسیده است معهذا کاهش مصرف این فرآورده نیز بر اساس توسعه گاز طبیعی در کشور بوده است .

مصرف گاز مایع ۳۵۷ درصد رشد داشته است

گاز مایع نیز از جمله فرآورده هایی است که مصرف آن رشد بسیار زیادی داشته است. بر اساس آمار موجود از سال ۱۳۵۷ که مصرف این فرآورده ۴/۲ هزار تن بود، تا سال گذشته که به ۹۷/۱۰ هزار تن رسیده است، ۳۵۷ درصد رشد پیدا کرده است.نگاهی به مقاطع ۱۰ ساله مصرف گاز مایع نشان می دهد که مصرف ۴/۲ هزار تنی آن در سال ۵۷ به ۷/۵ هزار تن در سال ۶۷، ۶/۹ هزار تن در سال ۷۷ و ۹۷/۱۰ هزار تن در سال ۸۷ افزایش یافته است.

با ملاحظه رشد مصرف فرآورده های نفتی ملاحظه خواهد شد که ادامه این روند و عدم توجه به اصلاح ساختار مصرف و بهینه سازی مصرف و همچنین موضوع حذف یارانه ها در سالهای آینده به جای کاهش مصرف ، واردات کلیه فرآورده های نفتی را نیز در دستور کار قرار خواهیم داد .

روشهای بهینه بازنگری و اصلاح یارانه های انرژی

با روند رشد بخش انرژی در اغلب کشورها به گونه ای است که بدون اقدامات و سیاستهای پیشگیرانه دولتها ، به هیچ عنوان نمی توان به توسعه پایدار دست یافت . پیش بینی می شود که میزان مصرف انرژی های اولیه حداقل طی یک تا دو دهه آینده رشدی مستمر داشته باشد و اگر دولتها در اقدامات و سیاستهای خود تجدید نظر نکنند ، میزان مصرف انرژی در جهان طی بیست سال آینده بیش از ۵۰ درصد افزایش خواهد یافت که حدود ۹۰درصد از این افزایش مربوط به سوختهای فسیلی خواهد بود . یارانه های انرژی در مقوله توسعه پایدار از اهمیت و تاثیر به سزایی برخوردار هستند زیرا می توانند بر میزان مصرف انرژی و همچنین نوع سوخت مصرفی تاثیر بگذارند . با این وجود ، با توجه به اینکه یارانه های انرژی به اشکال و انحاء مختلف ارائه می شوند ، آثار و تبعات آنها بر اقتصاد ، اجتماع و محیط زیست ، بسیار پیچیده و گوناگون است . متاسفانه در بسیاری از موارد توزیع یارانه انرژی به گونه ای است که اقشار ثروتمند و مرفه جامعه بیش از اقشار فقیر بهره مند می شوند و گاهی نیز نتایج حاصل از اعمال آنها کاملاً مغایر با اهداف اولیه دولتها در دستیابی به توسعه پایدار می باشد . اما از سوی دیگر قطع یارانه های انرژی ، اثرات ناگواری بر اقشار فقیر جامعه خواهد داشت ، بنابراین اصلاح ، حذف و یا هرگونه تغییر در نظام یارانه ها ، کاری بسیار پیچیده بوده و از حساسیت بالای سیاسی ، اقتصادی و اجتماعی برخوردار می باشد . روند اصلاح یارانه ها باید تدریجی و طبق برنامه باشد تا ضرر و زیان وارد بر افراد ذینفع ، قابل تحمل باشد و در ضمن آنها زمان کافی برای انطباق با شرایط جدید را پیدا داشته باشند .

واژه توسعه پایدار برای سیاستگذاران دولتهای مختلف به اصل و معیاری برای جهتگیری سیاستهای اتخاذ شده تبدیل شده است . اما تفسیر این واژه در سیاستها و اقدامات عملی ، بسیار مشکل است زیرا روابط بسیار پیچیده میان منافع نسلهای حال و آینده و همچنین روابط میان ابعاد مختلف توسعه پایدار یعنی اقتصاد ، رفاه اجتماعی و محیط زیست وجود دارد . مقوله انرژی در بعد توسعه پایدار ریشه های عمیقی دارد . بدین ترتیب که برای توسعه اقتصادی و اجتماعی وجود انرژی حیاتی بوده لیکن نظام مصرف انرژی فعلی ، محیط زیست را به طرق مختلف در معرض نابودی قرار داده است .

توسعه پایدار و بهینه سازی

صرفنظر از هر واژه ای که در یک تعریف دقیق ممکن است به کار رود ، برای دستیابی به یک توسعه پایدار لازم است تا مجموع منافع نسلهای حاضر و آینده بیشنیه گردد . عملکرد نسل حاضر خواه ناخواه بر میزان دارایی ها و منابع نسلهای آینده اثر خواهد گذاشت . رشد بی رویه اقتصادی اگر چه ممکن است دارایی های اقتصادی بیشتری را برای فرزندان ما به ارث بگذارد ، اما شدیداً منابع طبیعی و زیست محیطی را در معرض نابودی قرار می دهد .

برای تامین نیازهای امروز باید میان اهداف کوتاه مدت اقتصادی ، اجتماعی و زیست محیطی تعادلی بالقوه برقرار کرد . بالا بردن سطح زندگی اقشار فقیر جامعه ممکن بوده که با هزینه های میان مدت کلان اقتصادی و همچنین خطر افزایش آلودگی همراه باشد . بنابراین هدف اصلی توسعه پایدار ، ایجاد تعادل میان جنبه کیفی رشد اقتصادی و جنبه کمی آن است .

انرژی و توسعه پایدار

روشی که ما طبق آن انرژی را تولید ، منتقل و مصرف نموده که تاثیرات چشمگیری بر میزان پایداری توسعه دارد . اگر چه برخی از روشهای عرضه و مصرف انرژی ممکن است باعث صدمه زدن به محیط زیست شود ، اما انرژی برای توسعه اقتصادی بسیار با اهمیت است .

انرژی در خدمت انسان قرار می گیرد تا بتواند نیازهای اساسی خود نظیر تولید غذا ، تهیه مسکن ، پوشاک و دسترسی به خدمات درمانی را تامین کند . در عین حال انرژی با فراهم آوردن تسهیلات آموزشی ، به توسعه اجتماعی نیز کمک می کند . امروزه عدم دسترسی به منابع انرژی مطمئن و ارزان باعث شده است تا روند توسعه اجتماعی و سیاسی در بسیاری از کشورهای جهان با مشکلات اساسی روبه رو شود . طبق برآوردهای به عمل آمده حدود ۲ میلیارد نفر از ساکنین کره زمین هیچگونه دسترسی به انرژیهای تجاری ندارند . این امر باعث می شود تا روند اصلاحات در زمینه بهره وری ، سطح زندگی ، سلامتی و بهداشت و همچنین تحصیلات و آموزش دچار وقفه شود .

مشکلات زیست محیطی تنها به سوختهای فسیلی محدود نمی شود استفاده از انرژی هسته ای باعث افزایش تولید ضایعات هسته ای و همچنین افزایش خطر آلودگی محیط زیست با مواد رادیو اکتیو می شود . علاوه بر این استفاده از انواع خاصی از انرژیهای تجدید پذیر می تواند تبعات سوء شدیدی بر محیط زیست داشته باشد . بعنوان مثال سدهای برق – آبی تاثیرات اکولوژیک شدیدی بر محیط زیست اطراف خود می گذارند .

انرژی و سیاستهای اتخاذ شده توسط دولتها

اگر اقدامات و سیاستهای پیشگیرانه دولتها در مورد مصرف انرژی وجود نداشته باشد ، بخش انرژی در اغلب کشورها به گونه ای رشد خواهد کرد که به هیچ عنوان با توسعه پایدار سازگاری و هماهنگی نخواهد داشت . پیش بینی می شود که میزان مصرف انرژی اولیه حداقل طی یک تا دو دهه آینده رشد مستمری داشته باشد مگر آنکه اقدامات اساسی و جدی در این زمینه صورت گیرد آژانس بین المللی انرژی در گزارش سال ۲۰۰۴ از مجموعه گزارشهای خود تحت عنوان چشم انداز جهان ، چنین پیش بینی می کند که اگر دولتها در اقدامات و سیاستهای خود تجدید نظر نکنند میزان مصرف انرژی در جهان طی بیست و پنج سال آینده بیش از ۵۰ درصد افزایش خواهد یافت ، حدود ۹۰ درصد از این افزایش مربوط به سوختهای فسیلی خواهد بود .

از بررسی روند میزان مصرف انرژی در جهان چنین بر می آید که در کشورهای در حال توسعه میزان دسترسی بخش خانگی و تولیدی به انرژی افزایش خواهد یافت که این امر باعث بهبود وضعیت اشتغال و ایجاد فرصتهای شغلی جدید در این کشورها و همچنین بهبود شرایط زندگی و رفاه اقشار کم درآمد جامعه خواهد شد . اما از سوی دیگر این روند هشداری برای وخیم تر شدن مشکلات مربوط به آلودگی و افزایش بیش از حد میزان آلاینده هایی چون دی اکسید کربن در هواست . آژانس بین المللی انرژی پیش بینی می کند تا سال ۲۰۲۰ به طور متوسط سالانه حدود ۱/۲ درصد به میزان انتشار آلاینده دی اکسید کربن در هوا افزوده خواهد شد .

در نتیجه برای مصرف پایدار انرژی لازم است تغییرات اساسی در روند فعلی مصرف آن صورت پذیرد . در این رابطه ، آژانس بین المللی انرژی چند پیشنهاد داده که البته نقاط ضعفی چون بالا بودن هزینه ها و عملی نبودن طرح در پیشنهادهای ارائه شده ذیل قابل مشاهده است .

• افزایش کارایی انرژی در تولید به طوری که بتوان با انرژی کمتر همان مقدار کالا و خدمات را تولید کرد .
• صرفه جویی در مصرف انرژی . مصرف بهینه انرژی تنها روشی است که دارای حداقل آلایندگی است .
• جایگزینی سوختهای فسیلی با انرژیهای تجدید پذیر که دارای حداقل میزان آلایندگی و تولید مواد سمی و گازهای گلخانه ای هستند .
• افزایش وسعت جنگلها به منظور جذب هر چه بیشتر کربن موجود در هوا
• کربن و سایر مواد آلاینده در محل احتراق ، قبل از آنکه در اتمسفر منتشر شوند .

دولتها در راستای تثبیت رشد مصرف انرژی ناچارند به صورت انفرادی و یا به صورت دسته جمعی در چارچوبهای مشترک کاری و با اتخاذ سیاستهای درست و اقدامات صحیح از جمله وضع قوانین و مقررات مورد نیاز و مداخله در بازارهای عرضه و تقاضا به این مهم دست یابند .

تاثیر یارانه های انرژی بر توسعه پایدار

یارانه های انرژی در مقوله توسعه پایدار از اهمیت و تاثیر به سزایی برخوردار هستند زیرا می توانند بر میزان مصرف انرژی و همچنین نوع سوخت مصرفی تاثیر بگذارند بطور کلی ، یارانه ای که به تولید کنندگان و یا مصرف کنندگان یک نوع سوخت خاص تعلق می گیرد ، در نهایت باعث کاهش قیمت آن نوع سوخت برای مصرف کنندگان نهایی می شود ، در نتیجه تقاضا برای آن سوخت و به طور کلی مصرف انرژی افزایش می یابد . اگر چه این امر برای جامعه ای که در آن مسئله دستیابی به انرژی ارزان و یا اشتغال در صنایع داخلی از اهمیت بالایی برخوردار است ، ممکن است مفید و سودآور باشد اما هزینه های اقتصادی و زیست محیطی خود را نیز داراست . یارانه هایی که به سوختهای فسیلی اختصاص می یابد نهایتاً به محیط زیست صدمه می زنند زیرا باعث افزایش میزان انتشار گازهای سمی و گلخانه ای می شوند اما باید توجه داشت که مصرف سوختهای فسیلی در بعضی موراد می تواند به طور چشمگیری از شدت روند تخریب جنگلها بکاهد . از سوی دیگر یارانه هایی که به انرژیهای تجدید پذیر و همچنین فناوریهای مربوط به ارتقای کارایی انرژی اختصاص می یابند می توانند به کاهش میزان تولید آلاینده ها کمک کند اما باید توجه داشت که در بدو کار ، تخصیص این یارانه ها منابع هنگفتی را طلب می کند .

بهینه سازی و وظیفه ملی اجرای آن

تخصیص کمکهای بلاعوض و یارانه سود تسهیلات به طرحهای بهینه سازی مصرف انرژی در کلیه استانها و شهرستانهای کشور در چهارچوب مقررات عمومی و اجرای طرحهای بهینه سازی مصرف انرژی و همچنین تدوین اجرای استانداردها و معیارهای مصرف انرژی و تنظیم برنامه های فصلی و سالانه ساعتهای کار اصناف ، واحدهای خدماتی ، کارخانجات و صنایع استان، آگاه سازی ، تبلیغ و ترویج و آموزش در زمینه های بهینه سازی مصرف انرژی و تعیین دستگاههای اجرایی مسئول و پیگیری اجرای آن و تشکیل واحد مدیریت مصرف انرژی در بخشهای مختلف مصرف و انجام اصلاحات و تجدیدنظرهای اصلاحی مورد نیاز در زمینه بهینه سازی مصرف انرژی بر اساس ارزیابی های انجام شده از مسائل مهمی است که می بایستی به آن توجه نمود .

والسلام

محمد میرزائی