بردگی و برده داری شیطانشیطان ، موجود کوچکی نیست ؛ کسی است که شش هزار سال خدا را عبادت کرد و به فرموده امیرالمؤمنین ( علیه السلام ) : « لا یدری ام من سنی الدنیا ام من سنی الاخره » (۵۵)؛ روشن نیست که این شش هزار سال ، از سال های دنیاست ، یا از سال های آخرت است که هر روزش ، پنجاه هزار سال دنیاست ! البته برای مردم عادی این مساله روشن نیست ، ولی برای خود آن حضرت ، دنیایی یا آخرتی بودن سال های عبادت شیطان معلوم بود . پس ابلیس ، دارای سابقه طولانی عبادت است ؛ چنین موجود مقاومی ، وقتی تکبر و لجاجت ورزید ، نخست تمام زحمات چند هزار ساله خود را به آتش کشید و سپس ، « عدو مبین » (۵۶)انسان شد . موجودی که توانست چند هزار سال در میان فرشتگان به عنوان عابد ظهور کند و سپس همه آن زحمات را یکجا خاکستر کند ، چنین دشمنی در مصاف با انسان ، « لا تبقی ولاتذر » (۵۷)است ؛ نابودکننده است و هرگز به انسان رحم نمی کند . او نخست وجود خود را برده تکبر و لجبازی خود نمود و سپس دست به برده گیری از انسان ها زده است و اگر بر انسانی چیره شود ، آن انسان نیز نخست حقیقت خود را به بردگی هوسش می فروشد و سپس به دیگران رحم نمی کند و برای ارضای شهوت و غضب سیری ناپذیرش ، تا آنجا که بتواند ، انسان های دیگر را به بردگی خود درمی آورد .
۵۵ . نهج البلاغه ، خطبه ۱۹۲ ، بند ۱۰ .۵۶ . سوره یوسف ( ع ) ، آیه ۵ .۵۷ . سوره مدثر ، آیه ۲۸ .
