ورزش و گردشگری

مقدمه

ورزش یکی از صنایع مهم در دنیا و یکی از متداول‌ترین عوامل ایجاد انگیزه برای گردشگران است. ایده ورزش به عنوان جذابیت گردشگری، موضوع جدیدی نیست، اما پایه‌های تئوریک جذابیت‌های ورزشی اخیراً مورد توجه قرار گرفته است. ورزش همچون دیگر عوامل جلب کننده، یکی از جذابیت‌های گردشگری است، با این تفاوت که جلب‌کننده‌ای منحصر به فرد است. ورزش این توانایی را دارد که گردشگران زیادی را به خود جلب کند. بنابراین رویدادهایی که دربردارنده ورزش هستند، خود نوعی جذابیت به شمار می‌آیند و به عنوان یک عامل جلب کننده گردشگری به شهر یا کشور مقصد عمل می‌کنند (موسوی گیلانی و همکاران، ۱۳۹۰). امروزه ورزش و گردشگری به فعالیت‌های اقتصادی مهمی در دنیای پیشرفته و در حال توسعه تبدیل گشته و توجه فزاینده‌ای در سال‌های اخیر به آن به عنوان بازار رشد داخلی شده است. بر‏اساس پیش بینی سازمان جهانی گردشگری تا سال ۲۰۱۰ بیش از ۴۳ درصد از مشاغل جهان مربوط به صنعت گردشگری می‌باشد (UNWTO:2007)؛ که به طور مثال می‌توان به سال ۱۹۹۷ تا ۲۰۰۵ اشاره کرد که صنعت گردشگری ورزشی در نتیجه فعالیت‌های اقتصادی مسابقات پیشرفته حدود ۳/۱% رشد ناخالص داخلی را در سال افزایش و ۹/۱% از بیکاری در سال را کاهش داد. گردشگری ورزشی صنعتی نسبتاً جدید و یکی از سریعترین بخش‌های رشد در صنعت گردشگری است که بر روی برنامه ریزی مقصد در کشورهای در حال توسعه تمرکز دارد و به عنوان یک عامل در بازسازی اقتصادی و اجتماعی جوامع شهری و روستایی شناسایی شده است. به نظر می‌رسد گردشگری ورزشی به عنوان محملی برای بهبود کیفیت زندگی ساکنین با جذب گردشگران و مشارکت در بهبود اقتصاد جوامع محلی باشد (هنری، ۱۳۸۹). بر این اساس، تلاش بر آن است که پس از ارائه ادبیات مختصری در خصوص ورزش و گردشگری ورزشی به معرفی وزارت ورزش و جوانان پرداخته شود که متولی اصلی ورزش در ایران بوده و می‌تواند در سایه همکاری با سایر ارگان‌ها و سازمان‌ها، بخصوص سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری بیشترین نقش را در توسعه گردشگری ورزشی در ایران ایفا نماید.

مبانی نظری

ورزش به عنوان یک بخش اقتصادی، چه از بعد عملی و چه نظری، درتولید و مصرف کالاها و خدمات ورزشی و توسعه اقتصادی جوامع مختلف نقش اساسی دارد و هم اکنون یکی از مؤثرترین عوامل اثرگذار در رشد اقتصاد ملی و یکی از درآمدزاترین صنایع در قرن ۲۱ به شمار می‌رود (هنری، ۱۳۸۹). گردشگری ورزشی به مسافرتی بر پایه فراغت اطلاق می‌شود که در آن اشخاص به طور موقت از محل زندگیشان خارج و برای بازی، تماشای فعالیت‌های ورزشی یا دیدن جذابیت‏های همراه این فعالیت‌ها به محل دیگری می‌روند (پروس و همکاران^[۱]، ۲۰۰۷ ). در اقتصاد مدرن جهانی در شهرهای بزرگ دنیا برای سرمایه‌گذاری، مسابقات المپیک را به عنوان یک پایگاه اعتباری منحصر به فرد و فرصتی برای بازاریابی محلی ارائه می‌دهند؛ چرا که فایده اقتصادی بالقوه مهم میزبانی یک رویداد ورزشی بزرگ، نقش کلیدی در جذب علاقه‌مندی به شهرها بازی می‌کند و ورود تعداد زیادی از تماشاگران به شهر میزبان بخش اصلی تحریک فواید اقتصادی است (پروس و همکاران، ۲۰۰۷).

گردشگری ورزشی

گیبسون (۱۹۹۸) گردشگری ورزشی را مسافرت از محل اقامت به مکان مورد نظر به منظور شرکت در یک فعالیت ورزشی رقابتی، فعالیت ورزشی به منظور پر کردن اوقات فراغت، دیدن فعالیت‌های ورزشی یا بازدید از جذابیت‌های ورزشی تعریف می‏کند. گردشگری ورزشی، تجارتی چند بیلیون دلاری است که سریعترین رشد را با ۵/۴ تریلیون دلار در صنعت گردشگری در سطح دنیا دارد و به دلیل نقش مهمی که از لحاظ اقتصادی و سیاسی ایفا می‌کند، به موضوعی بسیار راهبردی مبدل شده است (موسوی گیلانی و همکاران، ۱۳۹۰).

گردشگری ورزشی بطور عمده سه رفتار را در بر می‌گیرد:

1. مشارکت در فعالیت‌های ورزشی و پرداختن به یک ورزش در حین مسافرت و تعطیلات.
2. تماشای مسابقات و رخدادها و اماکن ورزشی
3. تشویق قهرمانان ورزشی.

کاملاً بدیهی است که گردشگری ورزشی عرصه گسترده‌ای از تلاش و کوشش است و لذا موجب می‌شود که برای توسعه آن، برای ارتقاء کیفیت زیرساخت‌هایی چون وضعیت محیط فیزیکی، خدمات، حمل و نقل، مسکن، سرگرمی‌ها، تسهیلات، سازمان‌ها و مؤسسات اقدام نماییم (حیدرزاده و همکاران، ۱۳۸۶).

عوامل موثر در جذب گردشگران ورزشی عبارتند از:

1. جاذبه‌ها و فعالیت‌های گردشگری ورزشی: که شامل محیط های طبیعی ورزشی (مانند کوهنوردی، اسکی و…) و یا استادیوم‌ها و سالن‌های دست ساز بشر مانند زورخانه است.
2. تسهیلات و خدمات: شامل رستوران، مراقبت‌های پزشکی، بانک، اقامتگاه‌ها و … .
3. خدمات حمل و نقل عمومی: که در گردشگری ورزشی از اهمیت بسیاری برخوردار است چرا که تیم‌های ورزشی برای شرکت در تمرین‌ها و یا مسابقات باید مسافتی را طی نموده و در محل موردنظر حاضر شوند.
4. تأسیسات ورزشی: به منظور مطرح شدن به عنوان یک مرکز گردشگری ورزشی، نیاز است که امکانات و تأسیسات بسیار مجهزی دایر شود. قابل ذکر است از این تأسیسات سالیان متمادی می‌توان بهره جست.
5. عناصر نهادی ورزشی: شامل بازاریابی و تبلیغات، آیین نامه‌ها و قوانین مربوط به گردشگری ورزشی، ساختار سازمانی بخش دولتی و خصوصی گردشگری ورزشی و جذب سرمایه‌گذاری خصوصی در گردشگری ورزشی.
6. آموزش: شامل برنامه‌های آموزشی جهت تربیت نیروی انسانی کارآمد و بکارگیری نیروی انسانی مناسب و بالا بردن سطح آگاهی مردم در زمینه گردشگری ورزشی.
7. رویدادهای ورزشی: رویدادهای ورزشی نقش بسیار مهمی در افزایش گردشگران ورزشی دارد. با برگزاری رویدادهای ورزشی می‌توان علاوه بر توسعه گردشگری ورزشی به بالابردن آگاهی مردم نسبت به فعالیت‌های ورزشی و تأثیر مثبت آنها کمک نمود (نوشین اصفهانی و همکاران، ۱۳۸۸).

اهمیت گردشگری ورزشی

بیشتر مقالات منتشر شده در مورد المپیک‌ها بر روی فواید طولانی مدت مثل زیرساخت‏ها و تسهیلات جدید، احیاء شهرها، افزایش اعتبار بین‌المللی، افزایش گردشگری، بهبود رفاه عمومی، افزایش استخدام، فرصت‌های شغلی بومی و جابجایی مناسب که به واسطه رویداد ورزشی ایجاد می‌شود، تأکید دارند و این گواهی است بر این که چرا در سال‌های اخیر تمایل کشورها در استقرار یا میزبانی مسابقات که در آینده برگزار می‌شود رشد کرده است؛ به دلیل اینکه آنها درک کردند که انجام چنین خواسته‌ای به جذب گردشگران و تولید درآمد کمک می‌کند (هنری، ۱۳۸۹).

یوسف و همکاران(۲۰۰۹) در بررسی گردشگری رویداد ورزشی با مقیاس کوچک در مالزی بیان کردند که برگزاری رویدادهای ورزشی در مالزی موجب جذب گردشگران ورزشی و کسب درآمد اقتصادی زیادی می‌شود. مثال‌های برجسته‌ای از رویدادهای ورزشی عبارتند از مسابقات فرمول ۱ گراندپریکس، بازی‌های عمومی بین‌المللی، بازی‌های جنوب شرقی آسیا و مسابقات نهایی بدمینتون جام توماس. فدراسیون جهانی بسکتبال نیز گزارش کرد که درآمد حاصل از برگزاری مسابقات جام جهانی بسکتبال سال ۲۰۱۰ در ترکیه حدود ۲۰۰ میلیون یورو بوده است، به طوریکه ۳۰ هزار گردشگر ورزشی در این مسابقات حضور داشتند (موسوی گیلانی و همکاران، ۱۳۹۰).

پام (۱۹۹۱) بیان می‌دارد، صرفاَ برای رشته ورزشی اسکی سه کشور برتر جهان توانسته‌اند به ترتیب ذیل به جلب گروه کثیری گردشگر ورزشی بپردازند: ژاپن با جلب ۷۵ میلیون نفر درسال، آمریکا با جلب ۵۷ میلیون نفر در سال و فرانسه با جلب ۵۶ میلیون نفر در سال (نوشین اصفهانی و همکاران، ۱۳۸۸).

بسیاری از اقتصادهای شهری، منطقه‌ای و ملی در یک سیر صعودی بر تماشای مسابقات ورزشی در رشته‌هایی چون بازی گلف، اسکی، فوتبال، راگبی و کریکت متکی هستند که گفته می‌شود در برخی کشورها تا ۲۵ درصد از سهم گردشگری را در بر می‌گیرد. گردشگران ورزشی معمولاً افراد احساساتی هستند و حاضرند برای لذت و هیجان ناشی از تجربه مسابقات ورزشی هزینه بالایی بپردازند. منافع مستقیم ناشی از گردشگری ورزشی، پرداخت‌های گردشگران و ورود ارز به کشور است و از منافع غیر مستقیم آن نیز به ایجاد اشتغال، تبادل فرهنگی میان ملل مختلف و… می‌توان اشاره کرد (موسوی گیلانی و همکاران، ۱۳۹۰).

گردشگری ورزشی بر توسعه شهری^[۲] تأثیر بسزایی دارد که به چند مورد آن اشاره شده است:

1. جذب گردشگر ورزشی در جریان برگزاری بازی‌ها در یک شهر موجب توسعه زیر ساخت‌هایی نظیر اماکن ورزشی، هتل‌ها، رستوران‌ها، جاده‌ها و .. می‌گردد.
2. صنایع وابسته به گردشگری نظیر؛ صنعت هتل‌داری، صنایع غذایی، صنعت راه و ساختمان و صنایع ورزشی در شهرها رونق می‌گیرد.
3. در جریان برگزاری مسابقات ورزشی، مشاغل گوناگونی ایجاد می‌شود و از این راه می‌توان یکی از معضلات مهم، یعنی بیکاری را کاهش داد.
4. میزبانی مسابقات ورزشی و جذب گردشگر سبب شناخته شدن شهر و کشور میزبان در سطح بین المللی شده و همین مزیت باعث گسترش توسعه جذب گردشگر در مراحل بعدی می‌شود.
5. علاوه بر موارد بالا که عمدتاً ناظر به جنبه اقتصادی قضیه است، توسعه گردشگری ورزشی می‌تواند به توسعه فرهنگی و توسعه سلامت فردی و اجتماعی نیز کمک نماید (شیخی، ۱۳۸۱).

برای درک اهمیت گردشگری ورزشی بهتر است مثالی بزنیم. فرض کنیم قرار است یک تورنمنت بین المللی ورزشی در ایران برگزار شود. اگر قرار باشد در این تورنمنت ۱۶ تیم شرکت داشته باشند و برای هر تیم تنها ۱۰ هزار نفر تماشاچی راهی ایران شوند بیش از ۱۵۰ هزار نفر وارد ایران می‌شوند تا بازی‌های این تورنمنت فرضی را از نزدیک تماشا کنند.

آنها با ورودشان به ایران اگر روزی تنها ۱۰۰ دلار هزینه کنند و مدت این تورنمنت فرضی ۳۰ روز باشد، چیزی بیش از ۴۵۰ میلیون دلار درآمد نصیب کشورمان خواهد شد و این البته تنها بخش کوچکی از درآمدهای اقتصادی ناشی از یک تورنمنت بین‌المللی ساده و کوچک خواهد بود و تأثیرات دیگر این ماجرا خود موضوع مفصلی است.

گردشگری ورزشی در ایران

سرزمین ایران با پتانسیل های طبیعی و جاذبه‌های سیاحتی و فرهنگی بسیار و داشتن آب و هوای به اصطلاح چهار فصل به عنوان کشوری توانمند در آماده سازی شرایطی مطلوب برای علاقه‏مندان به مسافرت های خارجی، می‌تواند قطبی مهم در صنعت گردشگری به معنای عام، و گردشگری ورزشی در معنای خاص آن تلقی گردد.

شکی نیست که اقتصاد مبتنی بر گردشگری در تمام ابعاد آن اعم از: گردشگری درمانی، گردشگری ورزشی، گردشگری فرهنگی و… بسیار سود‌آورتر از هر شاخه اقتصادی در یک کشور تلقی می‌گردد و لذا ایران به عنوان یکی از ۱۰ سرزمین تاریخی جهان با جاذبه‌های سیاحتی بسیار، نمی‌تواند از چنین منبع سودآوری بی‌بهره بماند. گرچه مطالعات و تلاش‌های بسیاری در ارتقای صنعت گردشگری و جهانگردی ایران در دست اجرا است لیکن راه بسیاری در پیش است؛ بلکه بتوانیم پذیرای ملل مختلف جهان شده و سرزمین ایران را به کانون صلح و دوستی و همزیستی ملل مبدل سازیم. بنابراین، باید گردشگری را در تمام ابعاد آن توسعه بخشیم و در این میان گردشگری ورزشی به علت طرفداران نسبتاً زیادی که رشته‌های ورزشی در اقصی نقاط جهان دارد از نقش بسیار بالا و شایان توجهی برخوردار است (حیدرزاده و همکاران، ۱۳۸۶).

در ایران، مسابقات ورزشی بین المللی دهه فجر به عنوان بزرگترین رویداد ورزشی کشور از سال ۱۳۶۰ به طور مرتب و همه ساله تاکنون برگزار شده است. در طول برگزاری مسابقات، کشورهای زیادی در قا‏لب تیم‌های ورزشی اعم از ورزشکاران، مربیان، سرپرستان، خبرنگاران، خانواده و هیأت‌های همراه به عنوان گردشگر ورزشی وارد کشور می‌شوند. برای برگزاری این مسابقات، سرمایه‌گذاری عظیمی انجام می‌شود و هزینه‌های هنگفتی صرف اسکان، تردد و حمل و نقل، تجهیزات ورزشی و نظایر آن می‌شود. با وجود این سرمایه‌گذاری، جدا از جنبه‌های ورزشی مسابقات که چه نتایجی برای ما دارد، از بعد گردشگری می‌تواند به عنوان یک رویداد و جاذبه گردشگری تلقی شود. به نظر می‌رسد در طول ۲۹ سال از زمان برگزاری این مسابقات، بازدهی مناسبی از لحاظ مزایای گردشگری عاید کشور ما نشده است.

ایران با وجود داشتن موقعیت جغرافیایی و شرایط آب و هوایی خاص خود و جاذبه‌های گردشگری تاریخی که منبع انرژی‌زا و قدرت دهنده به سیستم گردشگری است، از حیث قابلیت‏های لازم به منظور برگزاری فعالیت‌های مختلف ورزشی در سطح بسیار مطلوبی قرار دارد. براساس نظر سازمان جهانی گردشگری، ایران با توجه به جاذبه‌های تاریخی باستانی و همچنین منابع طبیعی به ترتیب رتبه دهم و پنجم را داراست (موسوی گیلانی و همکاران، ۱۳۹۰).

ایران همچنین به سبب برخورداری از تاریخ و تمدن غنی و همچنین تنوع قومی، دارای ورزش‌های باستانی بسیار زیاد و متنوعی می‌باشد که می‌توان از آنها به عنوان جاذبه گردشگری استفاده کرده و در حین معرفی این ورزش‌ها به گردشگران، آنان را با تاریخ و تمدن کشورمان آشنا ساخت. یکی از پر طرفدارترین و متداول‌ترین این ورزش‌ها ورزش زورخانه‌ای است.

بنیاد زورخانه بر اساس فتوت و جوانمردی است و ورزش باستانی در ایران بعد از اسلام به تصوف آمیخته شده و این طبقه از ورزشکاران به سابقه جوانمردی، که خوی پهلوانان ایرانی است، طریقه «فتوت» را که شعبه‌ای از شعب تصوف است، بین خود رواج داده‌اند و طهارت و حلم و مدارا و ترک لذت و رخصت را، که همان قواعد و آداب مسلکی اهل تصوف است پذیرفته‌اند. همچنین پس از تعمیم تشیع در ایران چون متصوفه شیعی حضرت امیر المومنین علی علیه السلام را «فتی فتیان» عالم می‌دانستند از آن زمان ورزش در زورخانه نیز با نام مبارک «علی(ع)» شروع و به همین نام ختم می‌گردد.

بطوریکه در تواریخ مذکور است، زورخانه هفتصد سال پیش بوسیله محمود، معروف به پوریای ولی، که ظاهراً از مردم خوارزم بوده و گویا در سال ۷۷۲ ه. ق. درگذشته است به صورت امروزی تجدید سازمان شده، بدین جهت، بی شک آنچه پیش از آن بوده می‌تواند حداقل در کشور ما تاریخی بسیار کهن داشته باشد زیرا ملت ایران که از آغاز تاریخ خود به پهلوانی و کشتی‌گیری و قدرت بدنی نیاز مبرم داشت تا به دستور زرتشت، پیغمبر باستانی‌اش خود را برای یاری اهورا مزدا در چالش با اهریمن نیرومند سازد، همواره ضعف و زبونی را مذموم شمرده‌اند. در اوستا نیز به نقش و اهمیت ورزش و پهلوانی اشاراتی شده است.

نقش زورخانه بعد از اسلام، در احیای نهضت ملی ایران و ضد بیگانگان و همچنین رستاخیز زبان و فرهنگ و آئین فتوت و اخوت که از عهد باستان در کشور ما رواج داشته است اهمیتی بسزا دارد (عناصری، ص۳)

لذا با استفاده از ورزش‌های زورخانه‌ای به عنوان جاذبه گردشگری می‌توان علاوه بر رسیدن به اهداف گردشگری مثل کسب درآمد ارزی و کاهش بیکاری، با معرفی فلسفه و تاریخچه این ورزش، گستردگی روحیه جوانمردی و فتوت را در میان ملت ایران در سایه آموزه‌های دینی به گردشگران نشان داد.

بی‌تردید در مسیر دستیابی به اهداف توسعه گردشگری ورزشی و نهادینه‌سازی این صنعت مهم در کشور، برنامه‌ریزی اقتصادی برای فعالیت بخش‌های خصوصی در توسعه ورزش بسیار مهم و اثرگذار محسوب می‌شود. این نوع برنامه‌ریزی حرکتی است که تغییرات کیفی معناداری را در ساختار نظام ورزش کشور به سمت و سوی افزایش سطح بهره وری و کارآیی در ورزش و سپس توسعه و رفاه ورزشکاران و دست‌اندرکاران آن و در نهایت، اقتصادی‌تر شدن ورزش در کشور در پی خواهد داشت.

نتایج تحقیقات موسوی گیلانی (۱۳۹۰) نشان می‌دهد که در بخش‌بندی بازار گردشگری ورزشی ایران برای گردشگران خارجی براساس انگیزه‌های سفر، شش عامل زیر

1. سیستم حمل و نقل مناسب
2. وجود آرامش و امنیت در مقصد
3. وضعیت بهداشت، پاکیزگی و نظافت و خدمات پزشکی
4. تسهیلات اقامتی مناسب برای گردشگران
5. میزان استقبال مردم جامعه میزبان از گردشگران ورزشی و حضور در ورزشگاه‌ها
6. آب و هوای مناسب و وجود مناظر و چشم‏اندازهای زیبا.

به ترتیب بیشترین اهمیت را از حیث انگیزه سفر گردشگران ورزشی خارجی به بازار گردشگری ورزشی ایران دارا هستند. همچنین یافته‌ها نشان داد که در بخش‌بندی بازار گردشگری ورزشی ایران برای گردشگران خارجی براساس فرهنگ‌ها و میزان علاقه‌مندی، فرهنگ‏های آنگلو، اروپای لاتین، اروپای شرقی، عرب، آسیای جنوبی، آسیا(کنفوسیوسی) و آسیای مرکزی از نظر بازار گردشگری ورزشی ایران به ترتیب به جاذبه‌های مرتبط با: مسابقات و رویدادهای ورزشی، ورزش‌های آبی و ساحلی، طبیعت‌گردی و دامنه نوردی، بیابانگردی و کویرنوردی، شکار و صید، کوهنوردی و غارنوردی، ورزش‌های زمستانی و جاذبه‌های مرتبط با پرواز و تفریحات هوایی علاقه‏مندند.

همچنین جاذبه‌های طبیعی ورزشی از جمله عوامل مهم برای جلب توجه گردشگران می‌باشد. در شکل شماره ۱، جاذبه‌های طبیعی ورزشی موجود در ایران به طور کلی به هفت دسته تقسیم‌بندی شده است (کرمی، ۱۳۷۸). این هفت دسته هر کدام در برگیرنده فعالیت‌های مختلف ورزشی و تفریحی است. نکته مهم اینکه تمامی این فعالیت‌ها نیازمند حضور در جاذبه‌های طبیعی‌اند. این هفت دسته کلی عبارتند از: ۱) دامنه نوردی، ۲) شکار، صید و ماهیگیری، ۳) ورزش‌های زمستانی، ۴) ورزش‌های ساحلی و آبی، ۵) بیابانگردی، ۶) طبیعت درمانی، ۷) کوهنوردی و غارنوردی.

شکل ۱: جاذبه‌های طبیعی ورزشی موجود در ایران (کرمی، ناصر، ۱۳۷۸)

عسگری(۱۳۸۵) در تحقیق خود تحت عنوان بررسی نقش توانمندی‌های استان تهران در گردشگری ورزشی کشور بیان می‌کند که موقعیت جغرافیایی طبیعی استان تهران به گونه‌ای است که امکان توسعه انواع گردشگری ورزشی اعم از بیابان‌گردی، ورزش‌های کوهستانی–آبی، اسکی وغیره در آن وجود دارد. با توجه به اینکه فدراسیون‌های ورزشی و هیأت‌های ورزشی و امکانات زیادی در استان تهران قرار دارد می‌توان این استان را به قطب بزرگ گردشگری ورزشی تبدیل نمود و از طریق گردشگری ورزشی جاذبه‌های تاریخی، مذهبی، فرهنگی و غیره را نیز معرفی کرد.

همچنین تأکید بر ورزش‌های بومی می‌تواند یکی از مزیت‌های ایران برای توسعه گردشگری ورزشی خود محسوب شود چنانچه امروزه تلاش مسئولان و برنامه‌ریزان ورزشی دنیا نیز بر تخصصی‌تر کردن رشته‌ها و بومی‌سازی آن‌ها است. ایران نیز به دلیل داشتن ورزش‌های مختلف بومی و سابقه متمادی در این ورزش‌ها می‌تواند با معرفی این ورزش‌ها برای ورود به المپیک زمینه توسعه گردشگری ورزشی خود را فراهم آورد. همان‌طور که بسیاری از مسابقاتی که در المپیک به عنوان رشته ورزشی مطرح می‌شود، بازی‌های بومی و محلی کشورهای مختلف است. در این راستا برخی از کشورها نیز با توجه به پتانسیل‌های ورزشی موجود در کشورشان اقدام به ایجاد مراکز ورزشی خاص برای گسترش رشته‌های بومی کرده‌اند و از این طریق درآمد سرشاری را نصیب کشور خود می‌کنند.

چالش اساسی در این میان، ارائه تعریفی جامع از فرصت‌های گردشگری ورزشی، متناسب با شرایط فرهنگی، اجتماعی و سیاسی ایران است تا با فراهم ساختن زیرساخت‌های لازم، برنامه‌ریزی و مدیریت گردشگری ورزشی با برگزاری رویدادها فراهم شود و این موضوع میسر نمی‌شود مگر با انسجام و هماهنگی نهادها و سازمان‌های متولی گردشگری و ورزش در هر دو بخش دولتی و خصوصی.

سازمان‏های مرتبط با گردشگری ورزشی در ایران

وزارت ورزش و جوانان

وزارت ورزش و جوانان در تاریخ ۸ دیماه ۱۳۸۹ و پس از ادغام سازمان تربیت بدنی و سازمان ملی جوانان در مجلس هشتم تشکیل شد. این سازمان عالی‌ترین مرجع رسیدگی به مسائل مربوط به ورزش و جوانان در ایران می‌باشد که در ادامه به آشنایی با اهداف و وظایف این وزارتخانه می‌پردازیم:

اهداف وزارت ورزش و جوانان:

• پرورش نیروی جسمانی و تقویت روحیه سالم در افراد .
• توسعه و تعمیم ورزش و هـماهنگ ساختن فعالیت‌های تربیت بدنی و تفریحات سا‏لم .
• ایجاد و اداره امور مراکز ورزش و توسعه و ترویج ورزش قهرمانی به منظور تحقق اهداف نظام.
• حل مسائل جوانان
• اعتلا و رشد نسل جوان کشور
• استفاده بهینه از استعداد و توانایی‌های نسل جوان

نمودار ۱: نمودار سازمانی وزارت ورزش و جوانان

وظایف کلی در حوزه ورزش

برنامه ریزی، سیاست‌گذاری و نظارت به منظور^[۳]:

1. توسعه و تعمیم ورزش و پرورش نیروی بدنی و تقویت روحیه سا‏لم در افراد کشور.
2. تعلیم و تربیت داوران و مربیان ورزش در سراسر کشور.
3. همگانی کردن ورزش در سطح کشور
4. تعمیم ورزش در روستاها و مناطق عشایری.
5. ارتقاء سطح ورزش قهرمانی برای دستیابی به رتبه‌های برتر در میادین بین المللی.
6. ارتقاء سطح ورزش حرفه‌ای با رویکرد اقتصادی.
7. تأسیس، تجهیز و اداره ورزشگاه‌ها (استادیوم‌ها) و سایر مراکز ورزشی جهت توسعه آنها.
8. تدوین شاخص‌های مربوط به صدور و لغو پروانه باشگاه‌ها و تعیین صلاحیت اخلاقی مدیران مراکز ورزشی و تفریحات سا‏لم کشور و نظارت بر فعالیت‌های آنها طبق آئین نامه مصوب.
9. هدایت و حمایت فدراسیون‌ها و هیأت‌های ورزشی برای دستیابی به اهداف ورزشی تعیین شده.
10. بازرسی امور فنی مربوط به ورزش و تربیت بدنی در مدارس، دانشگاه‌ها، آموزشگاه‌های عالی و سایر دستگاه‌های اجرایی برای تحقق اهداف تعیین شده.
11. ایجاد بستری مناسب جهت برقراری ارتباط واحدهای تحت پوشش سازمان با مراکز بین‌المللی تخصصی علمی ـ ورزشی به منظور دستیابی به آخرین اطلاعات و دستاوردها در زمینه‌های مربوطه.
12. فراهم نمودن تمهیدات لازم برای تقویت مشارکت بخش غیر دولتی و تحکیم نهضت داوطلبی در فعالیتهای ورزشی.

آنچه که مسلم است این است که تمامی اهداف فوق الذکر در راستای تقویت ورزش و روحیه ورزشکاری در کشور بوده و ارتقاء سطح قهرمانان ملی تا حدودی به توسعه گردشگری ورزشی کمک می‌کند. اما بایستی به این نکته توجه شود که برخی از این اهداف همچون موارد ۵، ۶، ۷ و۱۱ ارتباط مستقیم‌تری با امر گردشگری ورزشی دارد و تقویت این اهداف در کنار تدوین اهدافی در راستای تلاش برای کسب میزبانی تورنمنت‌های بزرگی همچون بازی‌های آسیایی، جام جهانی و المپیک و توسعه زیرساخت‌های مورد نیاز این امر می‌تواند کمک بزرگی در راستای توسعه گردشگری کشور و در سایه آن کسب درآمد ارزی، کاهش بیکاری و ارتقاء سطح رفاه جامعه باشد.

وزارت ورزش و جوانان به عنوان متولی اصلی ورزش کشور می‌تواند با بسترسازی و توسعه زیرساخت‌ها و همچنین برگزاری مسابقات بین‌المللی در رشته‌های مختلف ورزشی و همکاری نزدیک با متولیان امر گردشگری کشور در راستای توسعه ورزش و گردشگری گام بردارد.

نتیجه‌گیری و پیشنهادات:

گردشگری ورزشی شاخه‏ای از صنعت بدون دود گردشگری است که از پتانسیل بسیار بالایی برای کسب درآمد ارزی و شناساندن فرهنگ و تمدن غنی کشورمان به مردم سایر کشورها برخوردار است. ایران به سبب چهارفصل بودن دارای توانایی‌های بسیار بالایی در ارائه خدمات گردشگری ورزشی در رشته‌های مختلف از جمله ورزش‌های زمستانی و تابستانی می‌باشد و وزارت ورزش و جوانان می‌تواند در سایه همکاری با سایر سازمان‌ها و وزارتخانه‌ها علی الخصوص سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور، ما را به اهداف گردشگری سند چشم انداز ۱۴۰۴ نزدیک‌تر کند.

برای رسیدن به سطح مطلوب مورد نظر برنامه چشم انداز ۲۰ سال آینده گردشگری که در آن باید ۲۰ میلیون گردشگر جذب و ۲۵ میلیارد دلار درآمد از این راه به دست آید، ضرورت توجه به همه توانمندی‌های کشور در این زمینه احساس می‌شود. گردشگری ورزشی نیز یکی از مهم‌ترین منابع بالقوه کسب درآمد ارزی می‌باشد که نیاز به توجه بیشتری دارد. راهکارهای پیشنهادی کارشناسان این تحقیق برای توسعه و گسترش گردشگری ورزشی به ترتیب در زیر آورده شده است:

1. تبلیغات مناسب و اطلاع‌رسانی در مورد گردشگری ورزشی
2. برنامه‌ریزی جامع برای توسعه گردشگری ورزشی
3. گسترش و ساخت مکان‌های ورزشی در مناطق مستعد
4. ایجاد نگرش مناسب و برخورد خوب با گردشگران ورزشی
5. ایجاد امکانات رفاهی و خدمات بهداشتی برای گردشگران ورزشی
6. وجود نهادی واحد برای تصمیم‌گیری درباره گردشگری ورزشی
7. ایجاد دفتری تحت عنوان «دفتر گردشگری ورزشی» در وزارت ورزش و جوانان
8. استفاده از فرهیختگان علمی و فارغ التحصیلان مستعد رشته‏های مرتبط
9. تشکیل جلسات مشترک با کانون هماهنگی دانش و صنعت گردشگری- با حضور سایر سازمان‌ها و نهادهای مرتبط – که به توسعه گردشگری ورزشی به صورت نظامند کمک شایانی خواهد نمود.

در مجموع باید گفت که گردشگری ورزشی پدیده‌ای چند بُعدی است که موفقیت در بهره‌برداری از آن مستلزم بهبود شرایط عمومی کشور، ثبات اقتصادی و اجتماعی و گسترش و تقویت زمینه های مربوط به گردشگری ورزشی است، از جمله گسترش و توسعه تفریحگاه‌های ورزشی، ایجاد تسهیلات ورزشی مناسب و استاندارد در محل جاذبه‌های طبیعی- ورزشی کشور، برگزاری جشنواره‌های بازی‌های بومی- محلی در دامنه‌های طبیعی و ارتقای سطح کیفی خدمات در این مراکز ورزشی. نکته مهمی که در زمینه تقویت و توسعه گردشگری ورزشی باید مورد تأکید قرار بگیرد، ایجاد نگرش صحیح نسبت به مقوله گردشگری ورزشی در جامعه، وجود دیدگاه واحد در رده‌های مختلف هرم مسئولان کشور و درک و تفاهم مشترک آنها در زمینه اهمیت و جایگاه گردشگری ورزشی در توسعه گردشگری و در نتیجه رشد اقتصادی و اجتماعی کشور می‏باشد.

منابع و مآخذ

• حیدرزاده، کامبیز؛ چمنی، فراز؛ خیری، مهین؛ بابایی، مدینه، (۱۳۸۶)،گزارش سازمان توسعه تجارت ایران، معاونت بررسی بازار و بازاریابی، دفتر بررسی بازار کالا و خدمات، تهران.
• شیخی، حمیدرضا، (۱۳۸۱). ورزش و جامعه. مشهد. تهران: انتشارات وزارت امور خارجه
• عناصری، جابر، گود مقدس زورخانه (بیتا)
• کرمی، ناصر. (۱۳۷۸). “اکوتوریسم ایران”، سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، معاونت تحقیقات آموزش و برنامه ریزی، گروه مطالعات اکوتوریسم. گزارش وضعیت، نگارش نخست
• موسوی گیلانی، سید رضا، اسدی، حسن و سجادی، سید نصراله ،(۱۳۹۰)، بخش‌بندی بازار گردشگری ورزشی ایران برای گردشگران خارجی و ارائه مدل بازار هدف، مدیریت ورزشی، شماره ۱۲، ص ۵۹-۳۷، تهران.
• اصفهانی، نوشین، گودرزی، محمود، اسدی، حسن، سجادی، نصراله و استیفن اسمیت،(۱۳۸۸)، تحلیل عوامل مؤثر بر توسعه گردشگری ورزشی داخلی ایران، مدیریت ورزشی، شماره ۱، ص ۱۵۹-۱۷۵
• هنری، حبیب، (۱۳۹۰)، نقش گردشگری ورزشی در اشتغال و درآمدزایی از دیدگاه گردشگران، مدیران و ذی‌نفعان، پژوهش های فیزیولوژی و مدیریت در ورزش، شماره ۸، ص۹۵-۱۰۳

• Holger Preuss, Benoit Seguin and Norm O, Reilly, (2007).” Profiling mager sport event visitors: The 2002 commonwealth games”vol.12.PP:5-23.
• Iwona M. Batyk, Stefan S. Smoczyn´ ski.(2009).” ‘‘Tourism – common cause’’. Polish tourist products”.tourism management.PP:1-3.
• http://www.IranTourInfo.com
• http://msy.gov.ir

[۱]- Holger Preuss, Benoit Seguin and Norm O, Reilly

[۲]- جهت اطلاعات بیشتر رجوع شود به بخش شهر و گردشگری

[۳]- http://msy.gov.ir