مدیریت شهری تفصیلی نهایی

۲- ۱۰- بررسی مدیریت شهری ( مکانیزم های اجرایی، منابع مالی و برنام های عمرانی پنج ساله شهرداری)

۱-۲-۱۰- کلیات

اصطلاع مدیریت شهری و اینکه این سیستم چه وظایفی دارد، دقیقاً به وسیله چه کسانی اداره می­شود و از چه منابعی تغذیه می­شود، فاقد فضای مفهومی مشخص و تعریف شده است و از کشوری به کشور دیگر و حتی از شهری به شهر دیگر متفاوت است. علت این امر را علاوه بر ویژگی­های ذاتی سیستم مدیریت شهری، باید در جدید بودن نسبی مفهوم مدیریت شهری و وابستگی شدید آن به حوزه­های علمی و عملی دیگر هم جستجو کرد. این عوامل موجب تنوع مفهومی زیاد مدیریت شهری در طول زمان و نیز در پهنه جغرافیایی کشورهای مختلف شده است.

لذا می­توان گفت منظور کلی از سیستم مدیریت شهری عبارت است از : یک سازمان گسترده متشکل از عناصر و اجزاء رسمی و غیر رسمی موثر و ذیربط در ابعاد مختلف اجتماعی، اقتصادی و کالبدی حیات شهری با هدف اداره، هدایت و کنترل توسعه همه جانبه و پایدار شهر مربوطه.

علاوه بر تعاریف عمومی فوق تعاریف تخصصی محدود دیگری هم برای این سیستم ارائه شده است که ازجمله می­توان به دو تعریف زیر اشاره کرد:

الف – مدیریت شهری به عنوان چارچوب سازمانی توسعه شهر به سیاست­ها، برنامه ها و طرح ها و عملیاتی مربوط می­شود که در پی اطمینان از تطابق رشد جمعیت با دسترسی به زیر ساختهای اساسی مسکن و اشتغال هستند. کارآیی مدیریت شهری وابستگی مشخص به عوامل زمینه­ای از قبیل ثبات سیاسی، یکپارچگی اجتماعی و رونق اقتصادی و نیز عوامل دیگری از قبیل مهارت و انگیزه­های سیاستمداران و اشخاص استفاده کننده از این سیاست ­ها دارد. تحت این شرایط، چارچوب و ویژگی­های سازمانی حکومت و مدیریت شهری، بویژه نقش اجرایی بخش دولتی و عمومی در این زمینه، نقش بسیار تعیین کننده­ای در موفقیت آن ایفا می­کند.

ب ) مدیریت شهری: هر یک از اصطلاحات دیگری از قبیل شهرداری و مدیریت حکومت محلی می­تواند بعنوان زیر مجموعه ای از حکومت محلی تعریف شود و با عنوان شهرداری مورد اشاره قرار گیرد. مشخصات شهردرای از کشوری به کشور دیگر متفاوت است . اما می­توان حوزه شهرداری را بطور کلی با خصوصیات زیر تعریف کرد: ناحیه­ای که بوسیله مرزهای اداری معین مشخص شده است، ویژگی مسلط شهری دارد، معمولاً توسط یک مجموعه از مأمورین برگزیده محلی اداره می­شود و در محدوده یک واحد حکومتی بالاتر مثل فرمانداری قرار دارد. مدیریت شهری به عنوان الگویی برای مدیریت و توسعه سکونتگاه­های شهری اعم از شهرهای کوچک و بزرگ و مادر شهرها مطرح می­شود. دو نکته اساسی در این سیستم قابل ذکر است:

• باید الگویی از مدیریت شهری خوب و قابل تطبیق با هر شهری، صرف نظر از اندازه آن ارائه شود.
• واژه شهرداری هم به حوزه عمل شهرداری و هم به مجموعه اداری شهرداری اشاره دارد و به این ترتیب همه بازیگران فعال در امور شهری نظیر شرکت­های خصوصی، نیروهای اقتصادی، نیروهای غیر رسمی، مجامع و سازمانهای اجتماعی را هم شامل می­شود. مدیریت شهری هم به وظایف روزمره و هم به برنامه ریزی­های دراز مدت مربوط می­شود، لذا شهرداری به تصمیم گیری، جستجوی راههایی برای توافق و مصالحه، توسعه همه جانبه ناحیه شهری بعنوان یک هویت فیزیکی و توسعه فعالیت­های اقتصادی و اجتماعی لازم برای رفاه و بهبود وضعیت همه شهروندان می­پردازد.

۲-۲-۱۰- بررسی مکانیزم­های اجرایی شهرداری

۱-۲-۲-۱۰- تعیین مولفه­های اساسی سیستم مدیریت شهری

بمنظور مطالعه و بررسی مکانیزم­های اجرایی شهرداری، مهمترین گام شناخت سیستم مدیریت شهری می­باشد. بر این اساس تعیین مولفه­های اصلی سیستم مدیریت شهری بعنوان سیستم تعیین کننده نحوه هدایت توسعه شهری می­باشد. لذا مولفه­های اصلی تعریف سیستم مدیریت شهری به شرح زیر می­باشند:

الف ـ مدیریت شهری واجد صفات لازم برای یک سیستم، از نوع سیستم­های باز و بسیار پیچیده انسانی و اجتماعی است که با عناصر و روابط بسیار متعدد و متنوعی مواجه است، لذا ضروری است تا تمام این عناصر در چارچوب همین روابط سیستماتیک قرار گرفته و جایگاه، نقش و وظایف آن­ها در هماهنگی با ملاحظات و نیازهای همین چارچوب تعریف و تبیین ­شوند.

ب ـ داده های سیستم مدیریت شهری خواسته­های دولت و شهروندان هستند و ستانده­های آن که در طی فرآیند برنامه­ریزی، طرح و اجرا به دست می­آیند، توسعه کمی و کیفی زندگی شهری است.

پ ـ مدیریت شهری به عنوان یک سازمان نیز از پیچیدگی زیادی برخوردار است و از نوع سازمان­هایی محسوب می­شود که بعلت گستردگی و تنوع درونی و محیطی زیاد با درجه بالایی از نامعلومی­ها، قیود و عدم قطعیت مواجه است.

ت ـ هدف کلی سیستم مدیریت شهری تأمین و ایجاد زمینه و محیط مناسب برای زندگی راحت، امن و کارآمد شهروندان به تناسب ویژگی­های اجتماعی، اقتصادی و کالبدی است.

ث ـ محیط اجتماعی، سیاسی و اقتصادی تأثیر بسیار زیادی بر کارایی سیستم مدیریت شهری و چگونگی عملکرد آن دارد. از جمله مهمترین این ویژگی­ها می­توان به میزان میل شهروندان به مشارکت پذیری نظام سیاسی و اداری به میزان ثبات سیاسی، میزان و چگونگی دخالت و ارتباط دولت مرکزی و بخش عمومی با مدیریت شهری، الگوی اداری وسازمانی حاکم بر کشور و شهر، ویژگی­های اقتصادی کشور، شهر و شهروندان اشاره کرد.

ج ـ سیستم مدیریت شهری بعنوان زیر مجموعه­ای از حکومت محلی، جزئی از نظام سیاسی و اداری کلان حاکم محسوب می­شود و از اصول و ملاحظات عمومی واختصاصی آن تبعیت می­کند. در این مفهوم هرجامعه­ای نیازمند الگوی مدیریت شهری متناسب و اختصاصی خود بوده و الگوی جهان شمول وجود ندارد.

چ ـ چارچوب سازمان مدیریت شهری از عوامل بسیار موثر در کارایی آن بشمار می­آید و می­تواند زمینه عمل موفقیت و یا شکست آن باشد.

ح ـ چارچوب سازمانی مدیریت شهری، تمام سیستم شهری را تحت پوشش قرار می­دهد و از تمام پتانسیل­های رسمی و غیر رسمی اداری، سیاسی و اجتماعی و اقتصادی شهر بطور هماهنگ استفاده می­کند، اما در هر حال شهرداری بعنوان هسته مرکزی و اصلی این چارچوب محسوب می­گردد.

۲-۲-۲-۱۰- تبیین جایگاه و وظایف مدیریت شهری در نظام­های برنامه ریزی و مدیریت اجرایی.

سیستم مدیریت شهری بنا به تعریف و به لحاظ وظایف عملی خود، موظف به برنامه­ریزی توسعه وعمران شهری و اجرای بر نامه­ها، طرح­ها و پروژه­های مربوطه است. بر این اساس وظایف و جایگاه برنامه ریزانه و اجرایی مدیریت شهری را می­توان به شرح موارد زیر تبیین کرد:

الف ـ تبیین نقش برنامه­ریزانه سیستم مدیریت شهری: این نقش را می­توان در دو قالب روابط برون سیستمی و روابط درون سیستمی مطالعه کرد. در قالب اول روابط مدیریت و برنامه­ریزی شهری با نظام عمومی برنامه­ریزی در سطوح بالاتر برنامه ریزی، بررسی و مطالعه می­شود. مهمترین موضوع قابل توجه در این سطح، ضرورت تأمین هماهنگی این سطوح با یکدیگر است. قالب دوم، تهیه برنامه­های جامع فیزیکی، اقتصادی، اجتماعی و مالی لازم را برای توسعه کارآمد شهر بعنوان یکی از وظایف سیستم مورد توجه قرار می­گیرد. دیدگاه نظری اصلی درتبیین نقش برنامه­ریزانه مدیریت شهری، تلفیق و ترکیب مدیریت و برنامه­ریزی با یکدیگر است. بصورتی که سیستم کلیه مراحل تصمیم گیری، سیاست­گزاری برنامه­ریزی طراحی و اجرا را شامل گردد. اهمیت این نکته از توجه به این موضوع ناشی می­شود که اصولاً تکامل مدیریت شهری زاییده تلاشهای انجام شده برای توسعه و بهبود یک روش شناسی مؤثر و کارآمد مدیریت و برنامه­ریزی استراتژیک در سطوح مادر شهری و شهرداری هاست.

ب ـ تعین نقش اداری ـ اجرایی سیستم مدیریت شهری: مدیرت شهری به لحاظ اداری ـ اجرایی یک سازمان بسیار گسترده و مشتمل بر عناصر متعدد و متنوع لازم برای اداره امور یک شهر است. هر چند این عناصر طیف عملکردی گسترده ای را شامل می­شوند، اما به هر حال عنصر مرکزی و اصلی این سازمان شهرداری است که در تمامی عملکردهای تدوین شده سیستم بویژه امور ادرای و اجرایی دخیل و ذیربط است. در واقع شهردرای از یک سو از عناصر مدیریت سیاسی و اجتماعی شهر محسوب می­گردد و از طرف دیگر مهمترین عنصر اجرایی سیستم مدیریت شهری در جوامع مختلف است، اما در کل می­توان سه الگوی کلی زیر را برای آن تشخیص داد:

الف) متمرکز در دست یک شهردار اجرایی منتخب از بالا.

ب) تقسیم شده بین کمیته های فرعی شورای شهر.

پ) پخش شده بین شورای شهر، کمیته­ها و مأموران انتصابی دولت.

طراحی تشکیلات سازمانی شهرداری و مدیریت شهری با توجه به الگوی رایج در جامعه مورد نظر صورت می­گیرد، اما یک قاعده تعمیم پذیر به همه وجود دارد و آن اینکه، وجود یک هیئت رئیسه قدرتمند در درون حکومت­های محلی به ویژه در شرایط تقسیم بندی های عملکردی بسیار سودمند است. زیرا چنین قدرتی می­تواند وکالت منافع محلی را در قبال تعبیه موسسات عمومی و دولتی به عهده گرفته و از این طریق منافع محلی را تأمین نماید.

۳-۲-۲-۱۰- تعیین چگونگی ارتباط مدیریت شهری با برنامه­ریزی شهری

روابط متقابل مدیریت شهری و برنامه­ریزی شهری را دقیقاً در قالب سیر تحول و تکامل نظری و عملی برنامه­ریزی شهری از برنامه­ریزی راهبردی می­توان مورد مطالعه قرار داده و درک کرد. برنامه­ریزی شهری سنتی مبتنی به دیدگاه برنامه­ریزی نسخه­ای است که در آن به برنامه­ریزی بصورت یک روند خطی نگریسته می­شود و با تهیه یک طرح جامع و با وجه غالب فیزیکی و تحویل آن به مجریان پایان می­پذیرد. در این شیوه، برنامه­ریزی شهری با برنامه­ریزی­های اجتماعی و اقتصادی لازم برای اجرای برنامه فیزیکی وجود ندارد. در این دیدگاه اجرای برنامه و تعیین مکانیزم­های لازم برای آن جزء وظایف برنامه­ریزی شهری تلقی نمی­گردد و انجام این کار بطور کامل برعهده مدیریت اجرایی شهر گزارده می­شود. به این ترتیب در این دیدگاه ارتباط و هماهنگی بین برنامه­ریزی شهری و مدیریت شهری در حداقل ممکن قرار دارد.

از دهه ۱۹۷۰ در جوامع پیشرفته غربی و بویژه درایالات متحده امریکا و انگلستان، دیدگاه جدیدی در برنامه­ریزی شهری                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              تحت عنوان «برنامه­ریزی فرآیند وار» مطرح شده است که خود ناشی از تسری نگرش راهبردی به حوزه برنامه­ریزی است. این نظریه، برنامه­ریزی را بصورت یک روند ممتد و چرخه­ای و غیر قابل پایان می­داند و در آن به شامل شدن برنامه­ریزی اجتماعی، و اقتصادی در فرآیند برنامه­ریزی اهمیت زیادی داده می­شود. در این دیدگاه اجرای برنامه و استفاده ازنتایج آن برای اصلاح و تجدید نظر در برنامه جزئی از مراحل اصلی و لاینفک فرآیند برنامه­ریزی تلقی می­گردد.

از همین زمان است که یک تحول بسیار اساسی در برنامه­ریزی شهری و چگونگی روابط آن با مدیریت شهری ایجاد می­شود. این تحول، یکپارچگی و درهم آمیختگی برنامه­ریزی و مدیریت شهری است. بر همین مبنا برنامه­ریزی شهری در درون فرآیند­های سیاسی قرار گرفته و بویژه با ساختار سیاست­های حکومت­های محلی ارتباطی محکم پیدا می­کند و برنامه­ریزان شهری از طریق ارائه تصمیم­های فنی به رهبران سیاسی نقش مهمی در فرآیند تصمیم سازی و تصمیم گیری پیدا می­کنند. به تبعیت از همین دیدگاه جدید، برنامه­ریزی شهری بعنوان یکی از اجزای وظایف سیستم مدیریت شهری تلقی می­گردد. دراین دیدگاه مدیریت و برنامه­ریزی استراتژیک بعنوان شیوه غالب مطرح شده و راه­حل­های فرآیند وار منتج از آنها به هماهنگی­های بین سازمانی متمرکز هستند. این هماهنگی­ها بوسیله برنامه­ریزی فیزیکی و سرمایه­گزاری توأم ایجاد و برقرار می­شوند، زیرا برای هدایت و کنترل رشد شهر، هدایت توسعه زیرساخت­ها بسیار کارآمدتر از تلاش­های سخت و انعطاف ناپذیر برای کنترل کاربرد زمین است.

۴-۲-۲-۱۰- تعیین اهداف، وظایف و راهبردهای سیستم مدیریت شهری

1. اهداف مدیریت شهری

هدف تئوریک سیستم مدیریت شهری، «تقویت فرآیند توسعه شهری» است به نحوی که زمین و محیط مناسب برای زندگی راحت، امن و کارامد شهروندان به تناسب ویژگی­های اجتماعی و اقتصادی آن و نیز جامعه مربوط فراهم شود. در قالب این هدف کلان می­توان سه هدف خرد فراگیر برای تمام سیستم­های مدیریت شهری به شرح زیر تعیین کرد:

الف) ارتقای شرایط کار و زندگی همه جمعیت شهر با توجه ویژه به افراد و گروه­های کم­درآمد.

ب) تشویق توسعه اقتصادی و اجتماعی پایدار.

پ) حفاظت از محیط فیزیکی شهر.

2. وظایف مدیریت شهری

اهداف مذکور، تعیین کننده وظایف سیستم می­باشند که قابل ارائه در چهار قالب زیر هستند:

الف) آماده­ ساختن زیرساخت­های اساسی برای عملکرد کارآمد شهرها.

ب) آماده ساختن خدمات لازم برای توسعه منابع انسانی، بهبود بهره­وری و بهبود استانداردهای زندگی شهرنشینان.

پ) تنظیم فعالیت های بخش خصوصی موثر بر امنیت، سلامتی و رفاه اجتماعی جمعیت شهری.

ت) آماده­ساختن خدمات و تسهیلات لازم برای پشتیبانی فعالیت­های مولد و عملیات کارآمد موسسات در نواحی شهری.

همه وظایف فوق به جز مورد سوم به آماده­سازی زیرساخت­ها و خدمات مربوط می­شوند. در انجام این وظایف یک نکته راهبردی قابل توجه، تمایز و تفاوتی است که باید بین آماده­کردن خدمات و تولید آنها قائل شد. آماده کردن به معنای تصمیم گیری در مورد کیفیت و کمیت یک خدمت و اطمینان از عملی بودن آن به لحاظ مالی و اجرایی است اما، تولید خدمت تشریح کننده عملیات و مدیریت نیروی انسانی و تهیه منابع لازم برای ارائه آن خدمت است. در واقع وظیفه مدیریت شهری بیشتر آماده کردن خدمات است نه تولید آنها، این امر موجب خواهد شد تا مسئولیت اجرایی مستقیم مدیریت شهری کمتر شده و امکان بیشتری برای رویکرد مدیریت و برنامه­ریزی استراتژیک فراهم شود.

3. راهبردهای مدیریت شهری

برای تحقق اهداف وانجام وظایف مذکور، راهبردهای اساسی زیر ارائه و تدوین شده­اند:

الف) باز پس گرفتن تمرکز قدرت و منابع از دولت مرکزی و واگذرای آن­ها به سیستم­های مدیریت شهری.

ب) جلب مشارکت عمومی مردم برای مدیریت شهرها.

پ) بهبود و توسعه ساختار سازمانی و تشکیلات سیستم و امور پرسنلی و قانونی.

ت) بهبود شیوه­های مدیریت مالی و اقتصادی.

ث) تأکید به مدیریت و برنامه­ریزی استراتژیک و جامع سیستم.

ج) بسیج کلیه منابع توسعه شهری با مشارکت فعالانه بخش خصوصی و سازمان­های مبتنی بر جامعه محلی.

چ) تأکید بر راهبردهای «توان بخشی» در ارتباط با مسکن و امکانات زیربنایی، با کمک­های ویژه برای گروه­های ضعیف.

ه) ساماندهی، بهبود کیفیت محیط فیزیکی زندگی شهری بویژه برای اکثریت عظیم فقیران شهری.

۵-۲-۲-۱۰- ویژگی­های سازمانی و تشکیلاتی مطلوب سیستم مدیریت شهری

در طراحی چارچوب سازمانی و تشکیلاتی سیستم مدیریت شهری بایستی اصول اساسی زیر مورد توجه قرار گیرند:

الف ـ لزوم پوشش کامل همه امور شهری: چارچوب سازمانی مدیریت شهری باید به نحوی طراحی شود که تمام امور شهر در هر دو زمینه جغرافیایی و عملکردی را تحت پوشش قرار دهد. در چنین شرایطی هماهنگی­ها و روابط بین سازمانی از اهمیت و جایگاه ویژه­ای برخوردار هستند به گونه­ای که تمام سازمان­ها و ادارات موثر و مسئول امور شهر در قالب یک سیتم هدفمند و هماهنگ عمل کرده و به ایفای مسئولیت­هایشان بپردازند.

ب ـ شمول مدیریت شهری به برنامه ریزی شهری: مطابق با اصول علمی مدیریت، برنامه­ریزی شهری جزء وظایف و عناصر اصلی سیستم مدیریت شهری محسوب می­گردد. بر این اساس برنامه­ریزی فیزیکی، اقتصادی و اجتماعی برای یک شهر باید تحت نظارت و هدایت سیستم مذکور انجام گیرد.

پ ـ قابلیت انطباق چارچوب سازمانی با ماهیت چند عملکردی مدیریت شهری: چارچوب سازمانی باید به نحوی طراحی شود که تمام عناصر و وظایف سیستم از امور اجرایی بسیار روزمره و جزئی تا برنامه­ریزی­ها و سیاست­گذاری­های بسیار دراز مدت و کلان مورد توجه جدی و کافی قرار گرفته و از جایگاه متناسب در الگوی طراحی شده برخوردار باشند.

ت ـ لزوم طراحی چارچوب سازمانی و تشکیلاتی چند سطحی و چند لایه برای سیستم مدیریت شهری: ماهیت متنوع و چند عملکردی مدیریت شهری ایجاب می­کند که سیستم­های مدیریتی مربوط به آن به صورت چند سطحی طراحی و اجرا شود، به گونه­ای که هر سطح بتواند پاسخگوی ملاحظات و نیازهای ناشی از هر یک ازگونه­های عملکردی سیستم باشد. بر همین اساس سیستم مدیریت شهری را می­توان متشکل از سه سطح مدیریت دانست:

1. مدیریت سیاسی – اجتماعی (نهادی)
2. مدیریت سازمانی.
3. مدیریت اجرایی و فنی

۶-۲-۲-۱۰- بررسی سازمانهای دولتی وعمومی موثر بر سازوکار اجرایی  و روابط بین آنها

سیستم مدیریت شهری به عنوان مسئول اداره و توسعه همه جانبه و پایدار سیستم شهری تعریف می­شود و بر این اساس ،کلیه نهادهای موثر در اداره شهر و حوزه جغرافیایی آن را دربر می­گیرد و دارای تعامل و روابط گسترده محیطی، برون­سازمانی و درون سازمانی است. هچنین تحقق کامل هر طرح توسعه شهری در سایه مدیریت کارآمد شهری امکان پذیر می­باشد. لذا بررسی ویژگی­های مدیریت شهری حوزه میانی شرقی به عنوان گامی موثر در جهت تحقق اهداف طرح الگوی توسعه و تفصیلی می­باشد.

نظام کلان اداری-اجرایی ایران با توجه به ویژگی­های اجتماعی و سیاسی کشور، در زمره نظام­های بسیار متمرکز طبقه­بندی می­گردد. در این سیستم تمام کارهای مربوط به اداره امور عمومی –بویژه در نظام تصمیم­گیری- به نحوی از مقامات مرکزی( و نه حتی سیستم­های مرکزی) نشات گرفته و یا حداقل می­باید تایید ضمنی آنان را داشته باشند.

بطور کلی سیستم مدیریت شهری و عناصر آن در سه سطح ملی، منطقه­ای و محلی طبقه­بندی می­شوند. با توجه به اینکه مقیاس طرح الگوی توسعه حوزه میانی شرقی در سطح بخشی از شهر مشهد می­باشد، لذا در این بخش از گزارش به بررسی عناصر  موثر و تشکیل دهنده سیستم مدیریت شهری شهر مشهد و حوزه میانی شرقی در سطح منطقه­ای و محلی پرداخته شده است.

 نظام تصمیم­گیری در رابطه با حوزه میانی شرقی شهر مشهد را می­توان در سه  سطح استانی (استان خراسان رضوی)،شهری(شهر مشهد)و حوزه میانی شرقی تقسیم­بندی نمود.

۱-۶-۲-۲-۱۰- سطح استانی

سازمانهای عمومی و دولتی موثر بر حوزه در این سطح ایفا کننده نقش­های نظارت کننده و کنترل کننده عناصر محلی می­باشند.این سازمانها اکثراً نماینده سازمانهای سطح ملی می­باشند که زیر نظر آنها به فعالیت می­پردازند.اهم این سازمانها به شرح ذیل می­باشد.

الف. استانداری خراسان رضوی

استانداری خراسان رضوی نماینده وزارت کشور و واحد تابعه آن می­باشد.این مجموعه بالاترین مقام اداری موثر و مهم­ترین عنصر اعمال نظارت و کنترل­های سازمانی،مالی،حقوقی و سیاسی بر مدیریت شهری شهر مشهد است. این سازمان از طریق معاونت امور عمرانی، مسائل مربوط به شهرداریها و مدیریت شهری را پیگیری می­کند.

• چارت سازمانی

استانداری خراسان رضوی از ۴ معاونت سیاسی و امنیتی، هماهنگی امور عمرانی، برنامه­ریزی و پشتیبانی  تشکیل شده که هرکدام دارای وظایف متفاوتی می­باشند. از میان این معاونت­ها، معاونت هماهنگی امور عمرانی ، نقش برجسته­تری در زمینه امور شهری و شهرداری­ها بر عهده دارد(نمودار شماره۱-۱۰۱۱). عمده وظایف این معاونت عبارتند از:

• هماهنگ نمودن فعالیتهای واحدهای تابعه با برنامه­ها و هدفها و خط­­ مشی­های تعیین شده
• نظارت بر اجرای طرحهای عمرانی شهرها و روستاها
• مراقبت در تهیه و تنظیم طرح­های هادی و تفصیلی شهرها و طرح­های عمرانی شهرداریها
• مطالعه و بررسی در مورد منابع درآمد شهرداریها
• بررسی و اظهار نظر در مورد مصوبه­های شورای شهر و پیشنهادات شهرداریها در مورد برنامه­های عمرانی
• مراقبت در امور راهنمایی و رانندگی و اتوبوسرانی و تاکسیرانی و موسسه­های حمل و نقل

البته قابل ذکر است که با توجه به تغییرات جدید در ساختار حکومتی و انتقال سازمان مدیریت و برنامه­ریزی به صورت بخشی از استانداری­ها، وظایف این سازمان نیز به استانداری محول شده و جایگاه استانداری­ها در نظام سیاسی و مدیریتی کشور بسیار پررنگ­تر از گذشته شده است. در استانداری خراسان رضوی، سازمان مدیریت در معاونت برنامه­ریزی ادغام گردیده است. دبیرخانه شورای برنامه­ریزی و توسعه استان که قبلاً در سازمان مدیریت و برنامه­ریزی تشکیل گردیده نیز به بخش معاونت برنامه­ریزی استانداری منتقل شده است. این شورا وظایف مهمی در زمینه تصمیم­گیری در سطح استان بر عهده دارد که اهم آن به شرح زیر می­باشد:

– تأیید برنامه­های بلند مدت و میان مدت توسعه استان و تایید بودجه پیشنهادی استان

– تصویب طرحهای توسعه و عمران و سلسله مراتب خدمات شهری و روستایی

– بررسی و توزیع اعتبارات عمرانی استان بین برنامه ها ، طرحهای عمرانی ، دستگاههای اجرایی و شهرستانها

 -شناخت قابلیتها و مزیتهای نسبی استان و ایجاد زمینه های تشویق و توسعه سرمایه گذاریهای مردمی

این شورا از کارگروههای مشخص با وظایف خاصی تشکیل شده است که از مهمترین و موثرترین این کارگروه­ها در زمینه مدیریت شهری می­توان به کارگروه شهرسازی و معماری اشاره کرد. طبق آیین­نامه تشکیل شورای برنامه­ریزی و توسعه استان، وظایف کار گروه شهرسازی و معماری به شرح زیر تعیین می شود:

۱ـ بررسی و تلفیق برنامه های بلندمدت و میان مدت طرحهای «توسعه و عمران» در چارچوب برنامه های توسعه و طرحهای آمایش و توسعه و عمران کشور.

۲ـ انجام وظایف مربوط به طرحهای توسعه و عمران شهری، مجموعه های شهری و طرحهای جامع ناحیه‌ای و سایر طرحها و ضوابطی که به موجب آیین نامه «نحوه بررسی و تصویب طرحهای توسعه عمران محلی، ناحیه ای، منطقه ای و ملی و مقررات شهرسازی ومعماری کشور» ـ مصوب ۱۳۷۸ـ به استانها محول گردیده است.( به استثنای وظایف مندرج در ماده (۵) قانون تأسیس شورای عالی شهرسازی و معماری ایران ـ مصوب ۱۳۵۱)

۳ـ انجام وظایف محول شده به شورای شهرسازی استان در اجرای بند (ب) ماده (۱۳۷) قانون در قالب دستورالعمل «اصول کلی ضوابط و مقررات هویت بخشی به سیما و کالبد شهرها و روستاهای کشور» در طول سالهای اجرای برنامه چهارم.

نمودار شماره ۱-۱۰۱۱: چارت سازمانی استانداری خراسان رضوی

   ماخذ: سایت اینترنتی استانداری خراسان رضوی

• بررسی تاثیرات بر حوزه:

در حال حاضر استانداری خراسان رضوی به عنوان رابط بین بخش­های دیگر با شهرداری و همچنین نظارت بر اجرای طرح­های توسعه شهری توسط معاونت هماهنگی امور عمرانی عمل می­نماید (برای نمونه سازمان محیط زیست خراسان رضوی در زمینه انتقال کارگاه­های مزاحم از درون شهرها ، از طریق استانداری و معاونت عمرانی آن و ابلاغ آن به شهرداری مشهد، با شهرداری،هماهنگی و ارتباط لازم را جهت اجرای این موضوع برقرار نموده است). بنابراین نقش استانداری به عنوان بالاترین رده مدیریتی استان، عمدتاً از طریق سیاستگذاری­های کلان و تعیین خط مشی­های توسعه­ی سازمان­های موثر بر تحولات حوزه، و توسط کارگروههای ویژه از طریق تهیه و تصویب و تامین بودجه انواع طرح های توسعه و عمران شهری، بر حوزه میانی شرقی موثر می­باشد.

ب. سازمان مسکن و شهرسازی استان خراسان رضوی و کمیسیون ماده ۵

 سازمان کل مسکن و شهرسازی استان خراسان رضوی، شعبه استانی وزارت مسکن و شهرسازی می­باشد و به عنوان ناظر فنی اجرای برنامه­های توسعه شهری مشهد ، مجری برخی پروژه­های بزرگ عمرانی شهری و ساختمانی دولتی و برنامه­ریزی و مدیریت احداث شهرهای جدید شهر مشهد فعالیت می­کند.

عمده وظایف سازمان مسکن و شهرسازی استان شامل محورهای عمده زیر است:

• پیشنهاد تهیه طرح توسعه شهری

این سازمان بر اساس پیشنهادهای دریافتی از شهرداریها و یا بطور مستقیم تهیه طرح را به معاونت شهرسازی وزارت متبوع پیشنهاد و در صورت تایید اقدام به عقد قرارداد با مهندسان مشاور معرفی شده می­نماید.

• نظارت بر روند تهیه و تصویب طرح

سازمان به عنوان کارفرما بر کیفیت تهیه طرح­های توسعه شهری نظارت داشته و آن را برای تصویب به مراجع ذیربط ارائه می­دهد.

• نظارت بر حسن اجرای طرح مصوب

در صورت بروز اختلاف نظر بین سازمان و شهرداری، نظریه کمیسیون ماده ۵ استان و در حالت وجود مغایرتهای اساسی ،نظریه شورای عالی شهرسازی و معماری ایران ملاک عمل خواهد بود.

• اجرای پروژه­های عمرانی دولتی با اعتبارات ملی و استانی در شهرها

بر اساس قانون کلیه ساختمانهای دولتی با هزینه بیش از ۵۰ میلیون ریال باید توسط وزارت مسکن و شهرسازی احداث شود.

• تهیه و اجرای طرح­های آماده­سازی زمین

تهیه و اجرای طرح­های آماده­سازی و سپس واگذاری قطعات تفکیک شده زمین به متقاضیان نیز از وظایف مسکن و شهرسازی است.

کمیسیون ماده ۵ قانون تاسیس شورای عالی شهرسازی و معماری ایران نیز وظیفه بررسی و تصویب طرح­های تفصیلی و نیز اعمال تغییرات پیشنهادی در طرح­های تفصیلی مشروط به عدم مغایرت اساسی با طرح جامع را به عهده دارد.لازم به ذکر است که شهرداری در هیچ یک از این دو نهاد تصمیم گیرنده ،عضویت رسمی نداشته و فقط به عنوان عضو ناظر امکان حضور در جلسه­ها را دارد.

پ.  شرکت­های  مخابرات،گاز و آب منطقه­ای استان خراسان رضوی

• شرکت مخابرات استان خراسان رضوی

شرکت مخابرات استان خراسان رضوی به عنوان نماینده شرکت مخابرات ایران در سطح استانی فعالیت می­نماید. از جمله مهمترین وظایف این شرکت عبارتند از:

ـ تأسیس و توسعه شبکه و تأسیسات مخابراتی

ـ نگهداری و بهره­برداری از شبکه مخابرات

این شرکت در زمینه تأمین یکی از زیرساخت­های مورد نیاز شهر به فعالیت می­پردازد. و تأثیرات این شرکت در زمینه تلفن کاملاً مشهود می­باشد بطوری که در حال حاضر ضریب نفوذ تلفن در شهر مشهد ۵/۳۸ می­باشد که در مقایسه با متوسط جهانی از میزان بالاتری برخوردار می­باشد.

• شرکت گاز استان خراسان رضوی

شرکت گاز استان خراسان رضوی به عنوان یکی دیگر از واحدهای تابعه وزارت نیرو، وظیفه تأمین گاز را در سطح استان خراسان رضوی و شهر مشهد به عهده دارد. با توجه به اینکه گاز یکی از زیرساخت­های اساسی و مهم در شهرها محسوب می­شود، ضرورت بررسی این شرکت به عنوان عامل تصمیم گیرنده و اجرایی در زمینه تأمین و توزیع گاز مشهود می­باشد.

بطور کلی تأثیر این سازمان در حوزه، از طریق ایجاد شبکه توزیع و خطوط اصلی گاز می­باشد که از مهم­ترین تأثیرات عینی آن می­توان به ضوابط خاص حریم­های خطوط گاز اشاره نمود .

• شرکت آب منطقه­ای خراسان رضوی

یکی از زیرمجموعه­های وزارت نیرو می­باشد که در سطح استان خراسان رضوی فعالیت می­نماید. اهم وظایف این شرکت ، حفظ و بهره­برداری مناسب از منابع آبی استان می­باشد و در سطح مدیریت و اجرایی تأمین آب، در سطح استان نقش مهمی را ایفا می­نماید.

مهم­ترین تأثیرات این سازمان در حوزه میانی شرقی را می­توان در زمینه تأمین آب برای ساکنین حوزه و صنایع موجود اشاره کرد و از این نظر بر تحولات حوزه موثر خواهد بود. البته با توجه به مشکلات جدید فراروی شهرسازی و کمبود منابع آب، نقش این سازمان به عنوان یک سازمان تعیین کننده در زمینه توسعه شهری و میزان جمعیت­پذیری، بیش از پیش پررنگ شده است. لذا یکی دیگر از تأثیرات این سازمان را می­توان در محدود کردن میزان جمعیت­پذیری حوزه برشمرد.

۲-۶-۲-۲-۱۰- سطح شهری

در این بخش به بررسی سازمانهای دولتی و عمومی موثر بر تحولات حوزه و روابط بین آنها در سطح شهری پرداخته شده است. در این سطح ، سازمانهای موثر بیشتر در زمینه  تهیه و اجرای طرح های کلان و همچنین عمل بخشی به سیاستهای سازمانهای فرادست خود و تحت نظارت این سازمانها به انجام وظایف محوله مشغول می­باشند.

الف. شهرداری شهر مشهد

شهرداری علاوه بر مجموعه وظایف اجرایی و عملیاتی که در مدیریت شهری بر عهده دارد، در سطح محلی از عناصر اصلی تصمیم­گیری و تصمیم­سازی به شمار می­رود. در وضع موجود، بویژه در سالهای اخیر بسیاری از تصمیمات اتخاذ شده در مورد شهر توسط مراجع مختلف ارتباط مستقیم با خواسته­ها و تصمیم­سازی شهرداریها دارد. میزان این تاثیرگذاری بر حسب شرایط و قدرت شهرداران،متفاوت بوده و جنبه غیر رسمی آن بیشتر از ابعاد رسمی و قانونی است.

در سیستم مدیریت شهرهای ایران و از جمله شهر مشهد، شهرداری به لحاظ قانونی و عملی از نقش وجایگاه بسیار برجسته ومنحصر به فردی برخوردار است. در واقع در فرهنگ عمومی و حتی تخصصی رایج، شهرداری تنها عنصر مسئول اداره امور شهر تلقی می­شود و عملاً هم تا حد زیادی اینچنین است. همین اهمیت و جایگاه ویژه ایجاب می­کند تا تشکیلات شهرداری مشهد بطور تفصیلی­تر مورد بررسی قرار گیرد.

شهرداری بعنوان شاخص‌ترین سازمان محلی در طی چهل سال گذشته روند رو به اضمحلال شدیدی را به نفع نهادها و سازمانهای دولتی تجربه کرده است. در ایران برخلاف روند رایج در جهان، بیش از ۴۰ سال است که مرتباً از میزان اختیارات و حیطه عمل شهرداریها کاسته شده و با ایجاد هر سازمان و نهاد جدید مستقل و منفک از شهرداری،‌ بخشی از وظایف بعهده این سازمانها گذارده شده و شهرداریهای ایران و شهرداری مشهد در روند اضمحلال و کنار گذاشتن تدریجی خود مداوم کوچک و ضعیف‌تر و در هدایت توسعه شهری کم تأثیر تر شده‌اند. ضمن آنکه برخی وظایف هنوز معتبر نیز به علت فقدان امکانات و توانائی‌های لازم عملاً متروک و فراموش شده‌اند ولی با تمام این موضوعات، شهرداری­ها در سال­های اخیر جایگاه ویژه­تری نسبت به گذشته پیدا کرده­اند و به عنوان نهاد و مجری طرح­های توسعه شهری نقش مهمی را در مدیریت شهری ایفا می­کنند.

همچنین با توجه به اینکه شهرداری مسئول اجرای طرح الگوی توسعه و طرح تفصیلی حوزه می­باشد، اهمیت بررسی شهرداری نیز پیش از پیش مشخص می­شود.

• وظایف شهرداری

بطور کلی حیطه­ی اختیارات و عملکرد شهرداری مرکز را می­توان در موارد زیر خلاصه نمود:

– تایید نقشه­های تفکیکی ۲۰۰۰متر به بالا

– تهیه طرح­های اجرایی ۸ متر به بالا

– پاسخگویی به موارد خاصی که شهرداری منطقه نتواند به آنها رسیدگی نماید توسط معاونت شهرسازی و معماری

اهم وظایف شهرداری بصورت زیر طبقه­بندی می­شود:

1. خدمات پاکیزگی و نظافت شهر: تخلیه زباله، تنظیف معابر، انهار و جوی­ها
2. امور بهداشتی: ایجاد غسالخانه، گورستان و…
3. امور اقتصادی: مراقبت در امور صنفی و صدور پروانه کسب و کار
4. امور فرهنگی: احداث پارک برای کودکان، ورزشگاه
5. خدمات عمران و نوسازی شهری: احداث معابر عمومی، انبار، جدول گذاری، توسعه معابر و پیشنهاد اصلاح نقشه شهر
6. نظارت برنحوه استفاده از اراضی: صدور پروانه ساختمان و ممانعت از ساخت و سازهای غیرمجاز و خلاف ضوابط ملاک عمل
7. زیباسازی شهر: وضع مقررات نامگذاری معابر، نصب تابلوی اعلانات و برداشتن آگهی­های غیرمجاز و هرگونه اقدام در جهت زیبایی شهر
8. مدیریت بحران: اتخاذ تدابیر لازم جهت حفظ شهر از خطر سیل، حریق و…

• چارت سازمانی شهرداری مشهد

شهرداری مشهد با حدود ۸۰ سال سابقه دارای ۷ معاونت: اداری و مالی، برنامه­ریزی و توسعه، شهرسازی و معماری،فنی و عمران، فرهنگی و اجتماعی، حمل و نقل و ترافیک و خدمات شهری می­باشد که هر کدام از این معاونت­ها، دارای وظایف مشخصی می­باشند که در کنار یکدیگر، سیستم شهرداری مشهد را تشکیل می­دهند. لذا در زیر به بررسی تفصیلی معاونت­های تاثیرگذارتر در حوزه پرداخته می­شود(نمودار شماره ۲-۱۰۱۱).

۱ـ معاونت شهرسازی و معماری:

معاونت شهرسازی ومعماری شهرداری مشهد وظیفه برنامه­ریزی، نظارت و اجرای طرح­های شهرسازی و معماری را عهده­دار است و بعنوان یک معاونت سیاستگذار در امور تخصصی شهرسازی انجام وظیفه می­نماید. در این معاونت علاوه بر دبیرخانه کمیسیون ماده صد، چهار مدیریت از نظر سطوح تشکیلاتی فعالیت می­کنند که هر کدام بخشی از وظایف نظارتی را بر عهده دارند:

ـ مدیریت زیباسازی و طراحی شهری

ـ مدیریت طرح­های کالبدی و راهبردی

ـ مدیریت هماهنگی و نظارت شهرسازی

ـ مدیریت بافت­های قدیمی و ساماندهی حاشیه شهر(نمودار شماره ۳-۱۰۱۱)

نمودار شماره ۲-۱۰۱۱ : چارت سازمانی شهرداری مشهد

ماخذ: سایت اینترنتی شهرداری مشهد

                    نمودار شماره ۳-۱۰۱۱: چارت سازمانی معاونت شهرسازی و معماری شهرداری مشهد

  ماخذ: سایت اینترنتی شهرداری مشهد

اهم وظایف حوزه معاونت شهرسازی و معماری به شرح زیر می­باشد:

ـ بررسی و تعیین خط مشی برنامه­های کلی به منظور تهیه طرح­های شهرسازی و معماری با توجه به احتیاجات فنی و آتی شهر

ـ نظارت بر تدوین ضوابط و دستورالعمل­ها در خصوص هماهنگی امور ساخت و سازهای شهری

ـ رسیدگی به امور مهندسی ناظر ساخت و ساز شهری با هماهنگی مناطق شهرداری

ـ نظارت بر نحوه استفاده از اراضی داخل محدوده و حریم شهر براساس ضوابط نقشه جامع و طرح­های تفصیلی مصوب.

ـ بررسی کلیه پیشنهادهای تغییر و اصلاح طرح­های اجرایی و تفصیلی واصله از مناطق یا سایر سازمان­های وابسته به شهرداری

ـ تهیه طرح­های راهبردی و موضوعی ـ موضعی برای ساماندهی حاشیه شهر و هسته­های جمعیتی اطراف

ـ برنامه­ریزی و نظارت به منظور تفکیک اراضی با رعایت ضوابط نقشه جامع و طرح­های تفصیلی

تأثیرات این معاونت همانطور که از نام آن و وظایف آن پیداست، از طریق طرح­های پیشنهادی و نظارت بر طرح­ها و نظارت بر تفکیک اراضی نمود عینی پیدا می­کند که در زیر به نمونه­هایی از آنها که در حوزه موثر بوده، اشاره گردیده است:

۲ـ معاونت فنی و عمرانی

معاونت فنی و عمرانی شهرداری مشهد عهده­دار سیاست­گذاری، برنامه­ریزی و مدیریت در طراحی،اجرا و نظارت بر پروژه­های شهری شهرداری می­باشد. این معاونت با رویکرد مشارکت مردم و بهره­وری از توان فنی­ـ­اجرایی بخش خصوصی، پویایی را در بخش عمران شهری ایجاد کرده و تأثیرات خود را از طریق احداث بولوارها، پل­ها، کانال­ها، پارک­ها، آسفالت معابر و سایر پروژه­ها بر حوزه می­گذارد.

۳ـ معاونت فرهنگی و اجتماعی

پیشینه تشکیل این معاونت به حدود سال ۱۳۷۵ باز می­گردد ولی روند نهادینه سازی و توسعه این معاونت از سال ۱۳۸۲ همزمان با آغاز کار دومین دوره شورای اسلامی شهر، شتاب بیشتری یافت. یکی از وظایف مهم این معاونت، تغییر نگرش مدیریت شهری نسبت به شهر و شهروند و تقویت بحث مشارکت مردمی می­باشد.

تأثیرات این معاونت در حوزه را می­توان بصورت زیر برشمرد:

ـ توسعه فضاها، امکانات و خدمات فرهنگی ـ هنری، تفریحی، ورزشی، گردشگری و اجتماعی

ـ ارتقاء سرمایه اجتماعی و مشارکت همگانی

ـ بهره­گیری از توان تشکل­ها، مراکز و موسسات غیردولتی

ـ وارد کردن نظارت شهروندان در طرح­های توسعه شهری

ـ تقویت رویکرد برنامه­ریزی از پائین به بالا

۴ـ معاونت حمل و نقل و ترافیک

این معاونت در سال ۱۳۷۳، بر اساس مجوز وزارت کشور با هدف برنامه­ریزی، نظارت راهبردی و مدیریت حمل و نقل و ترافیک شهر مشهد تأسیس گردید. اهم وظایف این معاونت به شرح ذیل می­باشد:

ـ ایجاد هماهنگی بین کلیه واحدهای مرتبط به حمل و نقل عمومی شهر

ـ نظارت و برنامه­ریزی کلی به منظور ایجاد نظم ترافیکی در شهر و آسایش و آرامش برای مسافران درون شهری

ـ مطالعه و بررسی و ارائه طرح­های جامع حمل و نقل

این معاونت از طریق وظایف ذکر شده در بالا و همچنین طرح­های ارائه شده بر تحولات حوزه تأثیرگذار است که اهم آن به شرح زیر می­باشد:

۵ـ معاونت خدمات شهری

شهرداری مشهد به عنوان متولی اداره شهر و مسئول توسعه و تأمین امکانات و تسهیلات خدماتی ـ رفاهی و حوزه معاونت خدمات شهری نیز به بعنوان مجری طرح­ها و پروژه­های خدماتی و رفاهی، وظیفه برنامه­ریزی، هماهنگی و نظارت بر امور خدمات شهری و رفاهی را در راستای وظایف و مسئولیت شهرداری برعهده دارد. از دیگر فعالیت­های این معاونت می­توان به سیاست­گذاری، برنامه­ریزی، هماهنگی، هدایت و نظارت بر عملکرد مناطق و سازمان­های زیرمجموعه (سازمان آتش نشانی، خدمات ایمنی، بازیافت و تبدیل مواد، پارک­ها و فضای سبز، سازمان میادین میوه و تره­بار و مشاغل شهری) اشاره نمود.

تأثیرات این معاونت، در زمینه­های یاد شده می­باشد که می­توان به صورت نیز خلاصه نمود:

ـ افزایش سرانه فضای سبز و سرانه کاربری­های خدماتی

ـ ساماندهی مشاغل کاذب و مزاحم شهری

ـ ایجاد رفاه و آسایش عمومی در جهت رسیدن به شهر سالم

۶- حوزه شهردار(مشاوران):

در حوزه شهردار قسمتی به عنوان مشاوران وجود دارد که در این بخش، یک گروه به نام مدیریت مشارکت­های کلان فعال می­باشد که نقشی تأثیرگذار بر حوزه داشته است.

این گروه به عنوان متولی تهیه طرح ساماندهی هسته­های جمعیتی کوی سجادیه و گودال­های داخل و خارج[۱]،بر حوزه تأثیر گذار بوده اند. اهم تأثیرات این مدیریت را می­توان در زمینه­های جذب سرمایه­ی سرمایه­گذاران کلان و منابع مالی کلان خلاصه کرد. تأثیرات طرح گودال­ها بر حوزه به شرح زیر می­باشد:

ـ بهبود وضعیت سکونت و ارتقاء کیفی محدوده طرح

ـ افزایش قیمت زمین در محدوده طرح

ـ افزایش سطوح خدمات با توجه به آزاد شدن اراضی موجود در گودال­ها

ب.  شرکت آب و فاضلاب شهر مشهد

شرکت آب و فاضلاب مشهد به موجب قانون تشکیل شرکت­های آب و فاضلاب شهری مصوب مجلس شورای اسلامی تأسیس گردیده است. اهم وظایف این شرکت شامل توزیع آب شهری و جمع­آوری و دفع و تصفیه فاضلاب می­باشد. لذا این شرکت به عنوان یک شرکت مسئول در زمینه زیرساخت اساسی شهر (آب و فاضلاب) فعالیت می­نماید.این سازمان از طریق اجرای طرح­ در زمینه شبکه توزیع آب و طرح جمع­آوری فاضلاب[۲] در حوزه تأثیر می­گذارد.

پ. شرکت توزیع نیروی برق مشهد

در سال ۱۳۷۳، شرکت توزیع نیروی برق شهرستان مشهد از شرکت توزیع برق استان خراسان رضوی جدا گردید و فعالیت خود را در زمینه توزیع برق مشهد آغاز کرد. این شرکت مسئول توزیع برق در سطح شهر به عنوان یک انرژی حیاتی برای شهر می­باشد.

 اهم وظایف این شرکت شامل موارد زیر می­باشد:

۱ـ توسعه شبکه و تأسیسات موجود در تأمین متقاضیان جدید

۲ـ اصلاح و تقویت شبکه­های قدیمی و نگهداری از آنها

۳ـ افزایش توان اتصال انرژی

۴ـ ایمن سازی تأسیسات قابل دسترسی مشترکین

۵ـ سرویس و نگهداری شبکه روشنایی و ایجاد شبکه­های جدید

اهم تأثیرات این شرکت را می­توان در زمینه­های زیر اشاره کرد:

ـ ممنوعیت­های مختلف در زمینه حریم خطوط انتقال و هدر رفتن فضای مفید در شهرها

ـ تأمین انرژی برق برای ساکنین و صنایع شهر و حوزه

ـ تأمین روشنایی معابر شهری و حوزه

ت. سازمان ثبت اسناد

این سازمان یکی از سازمان­های موثر در شهر مشهد و بویژه در حوزه میانی شرقی می­باشد که تأثیرات فراوانی را بر حوزه گذاشته است. وظیفه اصلی این سازمان در دو زمینه ثبت اسناد و املاک و صدور سند می­باشد. این سازمان  تا سال۱۳۸۳ براساس مادتین[۳] قانون شهرداری­ها، اقدام به دادن سند به زمین­های تفکیکی افراد بدون توجه به ضوابط تفکیک طرح تفصیلی خازنی نموده و این امر موجب ریزدانگی شدید بافت حوزه میانی شرقی، افزایش تراکم جمعیتی و آشفتگی در بافت شده است. لذا از این بعد تأثیر فراوانی بر حوزه میانی شرقی داشته است.از سال ۱۳۸۳ به بعد، با همکاری شهرداری، سازمان ثبت اسناد موظف گردید که به زمین­های پائین­تر از۵۰ مترمربع، به هیچ وجه سند ندهد و از این لحاظ با جلوگیری از تفکیک­های خلاف ضابطه بر حوزه  موثر می­باشد.

ث.  سازمان میراث فرهنگی

سازمان میراث فرهنگی، متولی حفظ ابنیه تاریخی و بافت­های تاریخی می­باشد. با توجه به اینکه در حوزه میانی شرقی ابنیه تاریخی مانند مصلی وجود دارد، لذا بررسی این سازمان به عنوان یک عامل موثر در حوزه ضروری می­باشد.

۳-۶-۲-۲-۱۰- سطح حوزه میانی شرقی

در این قسمت از گزارش به بررسی سازمانهای دولتی و عمومی موثر بر تحولات در سطح حوزه میانی شرقی پرداخته شده است. در سطح حوزه میانی شرقی، اهم سازمانهای موثر، شهرداری های مناطق می­باشند که در جهت اجرای سیاست­های شهرداری شهر مشهد عمل می­کنند.

الف. شهرداری­های  مناطق

بطور کلی حیطه­ی اختیارات و عملکرد شهرداری­های مناطق در موارد زیر خلاصه می­گردد:

– تهیه طرح­های اجرایی کمتر از ۸ متر

– ارسال پرونده به کمیسیون ماده پنج

– امضاء کلیه­ی پروانه­ها،پایان­کارها ،گواهی عدم خلاف و پاسخگویی با استعلامات.

شهرداری­های مناطق به عنوان عامل اجرایی در سطح حوزه، از واحدهای متعدد تشکیل شده­اند(نمودار شماره ۴-۱۰۱۱) و وظایف آنها به شرح زیر می­باشد:

• معاونت مالی و اداری

معاونت مالی و اداری که واحد های مختلفی از جمله امور اداری ،کارگزینی و … تحت نظر آن ارائه خدمت می نمایند، مسئول محاسبه ، کنترل و رسیدگی به نقدینگی و هزینه­های منطقه می­باشد که در یک نگاه کلی می توان هزینه ها را در دو بخش هزینه های جاری و عمرانی و درآمد­ها را نیز به درآمد­های نقدی و غیر نقدی تقسیم نمود.شایان ذکر است هزینه های جاری نیز به دو دسته عمده هزینه های اداری و خدمات شهری تفکیک می­شوند.

• معاونت شهرسازی و معماری

این معاونت یکی از معاونت­های موثر در زمینه طرح­ها می­باشد .در واحد شهرسازی شهرداری مناطق مجموعه ای از عملکرد­های مختلف که در ذیل واحد­هایی به نام تشکیل پرونده بازدید، نقشه برداری، صدور پروانه، طرح و برنامه، صدور مجوز و صدور پایانکار تقسیم وظایف می شود تعریف شده است که بطور خلاصه بشرح ذیل تشریح می گردد.

تشکیل پرونده:

کلیه مراجعین واحد شهرسازی با هر درخواستی که باشند در نخستین گام می­بایست به این واحد مراجعه و در این واحد پس از احراز مالکیت که به استناد مشاهده رسمی صورت می پذیرد به تناسب نوع درخواست مالک پرونده تشکیل می شود.

کارشناسان بازدید:

 پیرو واحد تشکیل پرونده و ارجاع کار به کارشناسان بازدید، از سوی کارکنان این واحد ،ملک از نزدیک مورد بازدید قرار گرفته و وضعیت موجود گزارش می شود. این گزارش که در قالب فرم بازدید صورت می پذیرد حاوی اطلاعاتی همچون متراژ طبقات و تعداد واحد و حد تخلفات اعم از تغییرات انجام شده نسبت به آخرین استعلام می باشد.

نقشه برداری:

در این واحد به استناد نقشه های اجرایی طرح تفضیلی مقدار در مسیر گزارش می شود.

							نمودار شماره ۴-۱۰۱۱ : چارت سازمانی شهرداری مناطق
		نمودار شماره ۴-۱۰۱۱ : چارت سازمانی شهرداری مناطق
			ماخذ: سایت اینترنتی شهرداری مشهد

طرح و برنامه:

در این واحد براساس نقشه های طرح تفضیلی و بخش­نامه های مربوط و اعلام ضابطه مجاز انجام و به تناسب نوع درخواست و متناسب با گزارش کارشناس بازدید و نقشه برداری پرونده به صدور مجوز های پایانکار، صدور پروانه ارجاع می شود.

صدور پروانه:

پس از ارجاع پرونده های متقاضی احداث و یا اصلاح پروانه از سوی واحد طرح و برنامه در این واحد بر اساس دستور تهیه نقشه که طرح و برنامه صادر نمود ، نقشه های ملک کنترل و در صورت عدم اشکال کلی پیش نویس پروانه صادر می گردد.

صدور مجوز:

در این واحد پس از کنترل پرونده های ارسالی از سوی واحد طرح و برنامه در صورت نداشتن مشکل پرونده ها جهت تسویه حساب به واحد درآمد و نوسازی ارسال میگردد.

صدور پایانکار:

 کنترل نهایی محاسبات و پرونده ساختمان ساخته شده و تائید نهایی مراحل با امضای اول

• معاونت فنی وعمران

این معاونت در زمینه پروژه­های عمرانی و فنی شهرداری­ها فعالیت می­نماید. وظایف این معاونت به شرح زیر می­باشد:

– تعیین اولویت بندی پروژه های عمرانی در سطح منطقه با برآورد مالی و تنظیم اسناد مناقصه

– بررسی و پیگیری معضلات و مشکلات فنی در سطح منطقه و رفع آنها

– بررسی شکایات مردمی در زمینه های عمرانی نظیر آسفالت، جدول، جوی، کانیو و برنامه ریزی جهت رفع آنها

– همکاری با سازمان ترافیک در جهت رفع مشکلات ترافیکی در سطح منطقه

– بررسی ساختمانهای خطرزا(ناپایدار)در سطح منطقه و ارسال اخطاریه و پیگیری در خصوص اضطراری بودن (رفع خطر و نظارت بر رفع خطر)

– نظارت بر اجراء و فعالیتهای عمرانی در سطح منطقه و کنترل صورت وضعیت عملکرد فعالیتهای عمرانی در بخش ابنیه و آسفالت در سطح منطقه

– بررسی مکان­های آب گرفتگی و رفع آنها

– طراحی پیاده­روها و میادین و ابنیه فضای سبز و پارکهای محلی و…

• اداره نظارت و جلوگیری از ساخت و ساز غیر مجاز

وظیفه این اداره ارائه رویه­ای به منظور حصول اطمینان از عدم ساخت و سازهای غیرمجاز شهری بر اساس ضوابط میراث فرهنگی(خاص منطقه)، قوانین و مقررات شهرداری ها، آیین نامه ها و بخش نامه های مدیریت نظارت بر ساخت و سازها در محدوده منطقه می­باشد.این اداره دارای ۵ کارشناس عمران و ۲ کارشناس معماری می­باشد. این اداره در صورت مشاهده تخلفات ساختمانی،عملیات اجرای آن را متوقف کرده و به کمیسیون ماده ۱۰۰ ارسال و پس از ابلاغ رای کمیسیون اقدام به تخریب یا تعطیل پلمپ جهت اجرا می­نماید.

• حمل ونقل وترافیک

این واحد از اوایل سال ۸۴ در شهرداری مناطق شکل گرفته و هدف از ایجاد آن ارتباط سریع و آسان تر بین شهروندان و نهاد شهرداری در جهت رفع امور ترافیکی و نیز پیش بینی های لازم ترافیکی در پروژه های عمرانی مناطق می باشد.اهم وظایف این واحد به شرح زیر می­باشد:

۱- شناسایی مشکلات ترافیکی سطح منطقه و کارشناسی لازم جهت رفع آن ها

۲- نظارت بر پروژه های اجرایی ترافیکی در سطح منطقه

۳- رسیدگی به درخواست­های مردمی درخصوص مسائل حمل و نقل و ترافیکی منطقه

۴- تهیه طرح­های هندسی جزئی و خط کشی معابر و نصب تابلو و علائم لازم در سطح منطقه با هماهنگی سازمان ترافیک

۵- ارتباط مستمر با حوزه معاونت حمل و نقل و سازمان ترافیک شهرداری کل

• خدمات شهری

از زیر مجموعه های شهرداری های مناطق، اداره خدمات شهری می باشد که در کنار اداره های فنی و شهرسازی و مالی و اداری قرار می گیرد. خلاصه شرح وظیفه این اداره همان اجرایی نمودن مواردی از ماده ۵۵ قانون شهرداری است که شامل ردیف های زیر می شود:

۱- تنظیف و نگهداری معابر

۲- جلوگیری از سد معبر و رفع آن(کمیسیون ماده ۲۰[۴])

۳- مراقبت در امور بهداشت ساکنین شهر

۴- اتخاذ تدابیر موثر و اقدام لازم برای حفظ شهر و همچنین رفع خطر از ساختمان ها و دیوارهای شکسته و خطرناک، زیبا سازی و ساماندهی اراضی رها شده ( کمیسیون ماده ۱۱۰)

۵- جلوگیری از ایجاد و تاسیس کلیه اماکنی که دارای مزاحمت برای ساکنین یا مخالف اصول بهداشت در شهر است.

۶- دفع آبهای سطحی و فاضلاب های خانگی

۷- باز سازی بافت های فرسوده

در حال حاضر با توجه به تغییرات بوجود آمده در رویکرد اجرایی شهرداری مناطق از زمان اجرای طرح ناحیه­محوری،مسئولیت­های ذکر شده در بند خدمات شهری توسط کارشناسان نواحی انجام می­شود و مسئولان منطقه نقش نظارتی را بر عهده دارند.

• واحد املاک

تشریح نحوه رسیدگی به تحصیل حریم املاک در مسیر طرح های اجرایی و تفضیلی،خرید و تملک املاک در مسیر طرح های عمرانی شهرداری به منظور آزاد سازی فضاها جهت بازگشایی و تعریض خیابان ها، احداث پروژه ها، پارکینگ ها، فضاهای سبز و ….؛ و همچنین خرید میزان مساحت قطعه در مسیر املاکی که مالکین آن ها به قصد تجدید بنا به شهرداری منطقه مراجعه می نمایند.

• واحد درآمد

اداره درآمد از لحاظ درجه اهمیت، یکی از مهم­ترین و حساس ترین زیرمجموعه ها در نهاد شهرداری می- باشد. با توجه به حساسیت بسیار و اهمیت بالایی که فعالیت این اداره, چه در جهت خدمت رسانی سریع و مناسب به متقاضیان محترم و چه در جهت ایفای نقش موثر در تامین هزینه فعالیت های عمرانی و خدماتی شهرداری دارا می باشد.

بخش ها و زیرمجموعه ها:

اداره درآمد از ۴ زیرمجموعه زیر تشکیل شده است:

۱) واحد درآمد: وظیفه محاسبه و اخذ عوارض در هنگام صدور پروانه و یا پایانکار ساختمانی بر عهده این واحد می باشد.

۲) واحد اصناف: وظیفه این واحد محاسبه، صدور فیش عوارض و اخذ عوارض شغلی (کسب و پیشه) از واحدهای صنفی می باشد.

۳) واحد نوسازی: در این واحد محاسبه و اخذ عوارض نوسازی و عمران شهری املاک و ساختمان ها, مطابق با قانون نوسازی و عمران شهری انجام می گردد.

۴) واحد عوارض خودرو: در این واحد محاسبه و اخذ عوارض سالیانه خودرو انجام می گردد.

• واحد آمار و برنامه­ریزی

آمار و پژوهش پایه و اساس تصمیمات مدیران در برنامه­ریزی های سازمانی است و این مهم در منطقه به عهده واحد طرح و برنامه گذارده شده است که اهم فعالیت های انجام شده این واحد به شرح زیر می باشد:

۱- تهیه بانک اطلاعاتی از واحد های منطقه اعم از ستادی و اجرایی

۲-ارایه آمار و گزارش فعالیت های شهرسازی به صورت ماهانه به حوزه های مختلف از جمله معاونت برنامه ریزی استانداری خراسان

۳-تهیه گزارشات تحلیلی از وضعیت فعالیت های منطقه از قبیل درآمد-دبیر خانه ماده صد و غیره.

۴- پیگیری های ویژه حوزه شهردار منطقه

۵-بازدید و گزارش از وضعیت پیشرفت پروژه های عمرانی و اجرایی در سطح منطقه به حوزه معاونت برنامه ریزی و توسعه و ستاد افتتاح پروژه های شهری در حوزه شهردار و پیگیری آزاد سازی اعتبار بر اساس درصد پیشرفت فیزیکی پروژه ها

• واحد فضای سبز

فرایندهای احداث، توسعه، نگهداری یا بازپیرایی فضای سبز سطح منطقه و فعالیتهای خاص مرتبط با فضای سبز از جمله استقبال از مناسبت­های خاص و صدور مجوز قطع درختان و نظارت بر حسن اجرای امور توسط کارشناسان فضای سبز ناحیه، وظایف این واحد را دربر می­گیرد.

ب. شهرداری­های  نواحی

شهرداری­های نواحی به عنوان پایین­ترین سطح مدیریتی حوزه و شهرداری­ها، زیر نظر شهرداری­های مناطق و معاونت خدمات شهری آن­ها، در زمینه خدمات شهری و امور فنی و عمرانی به فعالیت مشغول می­باشند. شهرداری­های مناطق در شهر مشهد به تعدادی ناحیه تقسیم می­شوند و هر ناحیه شامل کارشناسانی در زمینه­ی عمران، خدمات شهری، معماری، ساماندهی مشاغل شهری و رفع سد معبر، بهداشت محیط، تاسیسات، فضای سبز می­باشد.

بطور کلی حیطه­ی اختیارات و عملکرد شهرداری ناحیه، تشکیل کلیه پرونده­ها اعم از پروانه ساختمانی، گواهی پایانکار و غیره، امضای اولیه پرونده­ها، بازدید­های اولیه توسط کارشناسان مربوطه می­باشد.

در بخش فضای سبز ناحیه، تشریح فرایندهای احداث ، توسعه ، نگهداری یا بازپیرایی فضای سبز سطح ناحیه وفعالیتهای خاص مرتبط با فضای سبز، بر عهده ناظرین فضای سبز مقیم هر ناحیه می باشد.

در بخش خدمات شهری، کارشناسان منطقه مسئول اجرای رفت و روب جمع آوری زباله و خاک و نخاله کنترل و جلوگیری از سد معبر و مشاغل مزاحم،دفع آبهای سطحی و فاضلاب های خانگی و ساماندهی اراضی رها شده می­باشد.

۷-۲-۲-۱۰- بررسی نقش نهادهای غیر دولتی وتشکلهای مردمی در حوزه و مناطق متشکله در سطح حوزه میانی شرقی

۱-۷-۲-۲-۱۰-  شورای اسلامی شهر مشهد

شورای اسلامی شهر مشهد، تاکنون سه دوره تشکیل شده که هم اکنون نمایندگان دوره سوم آن مشغول به کار هستند. در واقع شوراها نماینده مردم در اداره امور مشهد و مسئول کنترل کار شهرداری از طرف مردم می­باشند. از جمله وظایف مهم شوراها می­توان به موارد زیر اشاره نمود:

ـ تعیین و انتخاب شهردار

ـ کنترل،نظارت و تصویب بودجه شهرداری

ـ کنترل و نظارت بر امور شهرداری­ها

ـ قانون­گذاری و تصویب لوایح مورد نیاز و پیشنهادی شهرداری­ها

در دوره اول تشکیل شورا، تشکیلات سازمانی شامل مدیریت ارزیابی و نظارت عالیه،اداره حقوقی و کمیسیون­های تخصصی،اداره امور شورایاری و کمیته­های نظارتی،گروه مطالعات و پژوهش و اداره روابط عمومی که شامل ۶۲ پست بوده و وزارت کشور تنها با ۹ پست کارشناس آن موافقت نمود(نمودار شماره ۱-۱۰۱۲).

در حال حاضر سازمان تشکیلاتی شورای اسلامی شهر مشهد از بخش­های مدیریت حوزه ریاست، مدیریت نظارت عالیه و ارزیابی، مدیریت حقوقی و مصوبات و کمیسیون­های تخصصی،اداره امور اداری و پشتیبانی،خزانه­داری،اداره امور مجامع و حسابرسی و مرکز پژوهشها تشکیل شده که مجموعاً دارای ۵۸ پست سازمانی می­باشد.(نمودار شماره ۲-۱۰۱۲)

                                                    نمودار شماره ۱-۱۰۱۲: چارت سازمانی دوره اول شورای اسلامی مشهد

     ماخذ: شورای اسلامی شهر مشهد

بطور کلی شورای اسلامی شهر مشهد در بخش کمیسیون­های تخصصی شامل چهار کمیسیون برنامه و بودجه و امور اداری(۶نفر)، فنی و عمرانی و طرح­ریزی شهری(۵نفر)،امور فرهنگی و اجتماعی(۵نفر)،و حمل و نقل و خدمات شهری(۴نفر) می­باشد که وظیفه­ی این کمیسیون­ها بررسی و تصویب لوایح ارائه شده توسط شهرداری و اعضای کمیسیون­ها می­باشد. همچنین بخش اداره امور شورایاری و کمیته­های نظارتی نیز شامل چهار کمیسیون­های نظارتی شمال­غربی،شمال شرقی،جنوب غربی و جنوب شرقی است که دو کمیسیون شمال شرقی و جنوب شرقی با توجه به محدوده تحت نظارت آنها(مناطق ۴و۵و۶و ۷و۸ شهرداری) در حوزه میانی شرقی فعال می­باشند. ازجمله وظایف این کمیسیون­ها نظارت بر حسن انجام امور توسط شهرداری و رسیدگی به شکایات مردم و رفع آنها است که این مهم با برگزاری جلسات این کمیته­ها در مساجد برخی از محلات واقع در حوزه تحت پوشش آنها انجام می­پذیرد.

شورای اسلامی شهر مشهد از طریق مصوبات خود در شهر مشهد و حوزه میانی شرقی تأثیرگذار بوده و می­باشد که اهم آن به شرح زیر می­باشد: (جدول شماره ۱-۱۰۱۲)

نمودار شماره ۲-۱۰۱۲: چارت سازمانی موجود شورای اسلامی مشهد

     ماخذ شورای اسلامی شهر مشهد

جدول شماره ۱-۱۰۱۲: تاثیرات مصوبات شورای اسلامی شهرمشهد

سال تصویب	موضوع اصلی	تاثیرات مصوبات
۱۳۷۸	تملّک اراضی و املاک مورد نیاز قطار شهری	پیشرفت پروژه قطار شهری-توسعه و عمران حوزه- بهبود حمل و نقل حوزه
۱۳۷۸	اجرای طرح تحول اداری و سازمان حوزه معاونت فرهنگی اجتماعی	ارتقاء کیفی ابعاد فرهنگی- اجتماعی حوزه
۱۳۷۸	مجموعه طرح ها و فعالیت ها ی فرهنگی و اجتماعی	ارتقاء کیفی ابعاد فرهنگی- اجتماعی حوزه
۱۳۷۸	صدور مجوز بهره برداری موقت به واحد های تجاری	تنظیم درآمد شهرداری- افزایش فعالیت­های بیش از حد فعالیت های تجاری  در محدوده
۱۳۷۹	تهیه طرح جامع گردشگری	ایجاد و گسترش فضاهای فرهنگی، اجتماعی و گردشگری- جذب بیشتر توریست و بهبود صنعت توریسم
۱۳۷۹	نحوه محاسبه عوارض مازاد بر تراکم طرح جامع	کنترل کیفی فرم کالبدی و منظر شهری – تنظیم درآمد شهرداری
۱۳۷۹	برنامه ریزی برای تامین پارکینگ در سطح شهر	روانسازی ترافیک- تهیه ضوابط در خصوص احداث پارکینگ – جبران کمبود پارکینگ در سطح شهر
۱۳۷۹	تامین اعتبار پروژه تقاطع غیر هم سطح راه آهن	توسعه و عمران حوزه
۱۳۷۹	ساماندهی مشاغل تولیدی، کارگاهی و آلاینده های شهری	ساماندهی کیفی مشاغل و واحد های آلاینده – کاهش آلودگی زیست محیطی – ارتقاء کیفیت بصری محدوده و ایجاد پتانسیل های توسعه
۱۳۸۰	اصلاح وصول عوارض مازاد بر تراکم تجاری	کنترل کیفی فرم کالبدی و منظر شهری- تنظیم درآمد شهرداری
۱۳۸۰	افزایش اعتبار پروژه بوستان وحدت	تامین رفاه و آسایش عمومی شهروندان – افزایش سرانه فضای سبز در حوزه- کمک به پیشبرد سریعتر پروژه
۱۳۸۰	جابجایی اعتبار برای تکمیل پروژه کمربند فضای سبز	تلطیف هوا و کاهش آلودگی های صوتی
۱۳۸۰	احداث باغ گیاه شناسی با مشارکت جهاد کشاورزی خراسان	ایجاد زمینه مساعد در جهت پرورش و تکثیر گونه های گیاهی متناسب با اقلیم شهر – توسعه فضای سبز و گردشگری و جذب توریست
۱۳۸۰	اخذ تعهد استحکام بنا از مالکان املاک با زیر بنای کمتر از ۱۰۰ متر مربع	رعایت اصول فنی ساختمانی و نکات ایمنی – افزایش ایمنی ساختمانها
۱۳۸۰	تخصیص اعتبار پروژه زیباسازی و طرح ترافیک میدان راه آهن	زیباسازی و ارتقاء کیفیت محیطی – ایجاد پتانسیل توسعه در محدوده راهآهن- افزایش قیمت اراضی محدوده
۱۳۸۰	تمدید صدور مجوز بهره برداری موقت به واحد های تجاری	تنظیم درآمد شهرداری- افزایش فعالیت­های بیش از حد فعالیت های تجاری  در محدوده
۱۳۸۱	جلب مشارکت و سرمایه گذاری بخش خصوصی در اراضی متعلق به شهرداری	استفاده بهینه از زمین – تامین کاربری مورد نیاز – اجرای سریعتر پروژه
۱۳۸۱	بررسی ضوابط و مقررات افزایش تراکم و بلند مرتبه سازی	افزایش تراکم منطبق بر طرح جامع – جلوگیری از گسترش افقی شهر
۱۳۸۱	اجرای تقاطع غیر همسطح خیابان سرخس با مشارکت راه آهن	بهبود ترافیک و افزایش ایمنی
۱۳۸۲	تمدید مصوبه مجوز بهره برداری موقت واحد های تجاری	تنظیم درآمد شهرداری- افزایش فعالیت­های بیش از حد فعالیت های تجاری  در محدوده
۱۳۸۲	دریافت وام از بانک صادرات جهت پروژه قطار شهری	کمک درآمدی شهرداری- پیشرفت پروژه
۱۳۸۲	ساماندهی مشاغل درب و پنجره سازان، مستعمل فروشان آهن، جعبه فروشان، خدمات موتوری سبک، انبار های نان خشک و اقلاام ضایعاتی	ساماندهی مشاغل مزاحم شهری و انتقال آنها از بافت به بافت/ از بافت به خارج شهر – کاهش خطرات وآلودگی های زیست محیطی
۱۳۸۳	دریافت تسهیلات ارزی برای نوسازی بافت های فرسوده	کمک به اجرا طرح های نوسازی بافتهای فرسوده – ارتقای کیفیت محیط- افزایش ایمنی ساختمانها
۱۳۸۴	بخشودگی عوارض صدور پروانه ساختمانی ۵۰۰ واحد مسکونی طلاب حوزه علمیه	توسعه و نوسازی فضای مسکونی
۱۳۸۴	عدم محاسبه مساحت فضای فیلتر در هر طبقه در عوارض صدور پروانه ساختمان	تشویق سازندگان در جهت تامین ایمنی بهره برداران
۱۳۸۴	لایحه مسکن ارزان قیمت برای اقشار کم درآمد	تامین مسکن – جلوگیری از افزایش حاشیه نشینی – افزایش ایمنی در ساخت و ساز
۱۳۸۴	مصوبه انتقال مخازن نفت از داخل محدوده شهر به خارج از محدوده	خالی شدن این اراضی و امکان استفاده از این زمین به عنوان پتانسیل توسعه اقتصادی در  محدوده یا تأمین کمبودهای خدماتی خصوصاً درمحدوده شمال غربی سایت ـ افزایش ایمنی محدوده اطراف مخازن ـ جلوگیری از آلودگی­های زیست محیطی (خطرات  احتمالی با توجه به نوع فعالیت فعلی مخازن)ـ ایجاد فرصت برای جانمایی فعالیت­های بزرگ مقیاس شهری و فراشهری با توجه به نزدیکی این سایت به حرم
۱۳۸۵	تهیه مسکن ارزان قیمت برای اقشار کم درآمد	جلوگیری از حاشیه نشینی ـ افزایش ایمنی ساختمان­های ساخته شده ـ کاهش فقر شهری ـ کاهش معضلات اجتماعی
۱۳۸۵	جمع­آوری متکدیان	ارتقاء کیفیت محیط شهری
۱۳۸۵	اجرای ماده ۱۱۰ قانون شهرداری­ها (بهسازی ماهیانه حداقل ۲۵۰ قطعه زمین از اراضی بلااستفاده)	: بهسازی بافت شهری ـ ساختاردهی به بافت­ها ـ کاهش مناطق حرم خیز در اراضی بلااستفاده و افزایش امنیت اجتماعی
۱۳۸۶	تصویب تسهیلات بلندمرتبه­سازی و تشویق سرمایه­گذاران	ارتقاء افزایش تراکم جمعیتی و ساختمانی در محدوده ـ توسعه اقتصادی محدوده
۱۳۸۶	اعطای تخفیفات به سازندگان واحدهای مسکونی در بافت­های فرسوده شهر ی	ارتقاء کیفی و کمی واحدهای مسکونی ـ افزایش تراکم در حوزه بافت­های فرسوده ـ رفع مشکلات این ساختمان­ها ـ تشویق سازندگان به سرمایه­گذاری در محدوده فرسوده و توسعه اقتصادی بافت فرسوده
۱۳۸۶	ارائه تسهیلات برای احداث مجتمع­های ساماندهی مشاغل آلاینده  (تخفیف در هزینه پروانه شهرداری)	تشویق سرمایه­گذاران برای احداث این مجتمع­ها ـ ساماندهی سریعتر مشاغل آلاینده ـ و تأثیرات زیست محیطی ناشی از ساماندهی این مشاغل در صورت تجمع در این مجتمع­ها

     ماخذ: مصوبات شورای شهر و تحلیل مشاور

یکی از تأثیرات منفی مصوبات شورای شهر،تصویب پی در پی مصوبات در زمینه­های یکسان می­باشد که موجب سردرگمی مسئولین شهرداری و بروز مشکلات بسیار زیادی در زمینه اجرای مصوبات گردیده است. از طرف دیگر آثار بجا مانده از این اغتشاش در امر تصمیم­گیری و قانونگذاری، نمود کالبدی آن در آشفتگی بافت شهری قابل مشاهده می­باشد.

۲-۷-۲-۲-۱۰- شورا یاری محلات شهر مشهد

الف. فرایند تصویب و شکل گیری انجمن های شورایاری

شورای اسلامی شهر مشهد در راستای اهداف و وظایف شوراهای اسلامی بر اساس اصول قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و استناد به بند ۷ ماده ۷۱ قانون تشکیلات، وظایف و انتخابات ( شوراهای اسلامی شهر و انتخابات شهرداران ) مورخ ۱/۳/۱۳۷۵(اقدام در خصوص تشکیل انجمن ها و نهادهای اجتماعی- امدادی- ارشادی و تاسیس تعاونی های تولید و توزیع مصرف و نیز انجام آمارگیری،تحقیقات محلی و توزیع ارزاق عمومی با توافق دستگاههای ذیربط) و با عنایت به حجم وسیع و گسترده مسائل و مشکلات مختلف شهری در ابعاد کمی و کیفی به ویژه در کلان شهر مشهد مقدس و بهره گیری از نظرات مختلف و دیدگاه­های آحاد مردم و مشارکت همه جانبه شهروندان اقدام به تشکیل اولین دوره انجمن نموده است.از نظر زمانی طرح شورایاری ها که دارای اساسنامه­ای با عنوان سازمان شورایاری می باشد، در مهرماه ۸۳ به تصویب شورای اسلامی شهر مشهد رسیده در نیمه دوم مهر ماه ۸۳ نسبت به شکل گیری ستاد مرکزی آن اقدام گردید و ستاد مرکزی با تعیین مجری طرح نسبت به تشکیل انجمن­های شورایاری در تمام محلات شهر اقدام و در مورخه ۳/۸/۱۳۸۳ مصوبه شورای اسلامی به نایب رئیس شورای شهر بعنوان مجری طرح ابلاغ گردید.

ب. اهداف طرح شورایاری­ها

طرح تشکیل انجمن­های شورایاری بر آن است تا با شکل­دهی نهادهای محلی، زنجیره نظام شورایی را که با شورای عالی استان‌ها به عنوان بالاترین حلقه این زنجیره شروع می‌گردد و با عبور از شوراهای استان‌ها و شهرستان­ها به شورای شهر‌ها منتهی می‌گردد تکمیل نموده و در قالب انجمن‌های محلات به مردم مرتبط نماید. این انجمن‌ها با قدرت تصمیم­سازی در موضوع­هایی که بر بخش خاصی از فعالیت های شهرداری ها تأثیر می گذارند، نفوذ مستقیم محلی را امکان پذیر ساخته و بدینوسیله خدمات شهری متنوع و متناسب با دگرگونی­های محلی و تمایلات شهروندان بنحو مطلوب سازماندهی می‌شوند.  این نهاد مردمی بوده و به تمامی شهروندان مشهدی تعلق دارد. مهمترین اهداف طرح شورایاری عبارتند از :

۱ ـ نقش دادن به شهروندان در عرصه مدیریت شهری و سازماندهی و نهادینه کردن مشارکت آنان.

۲ـ کسب اطلاع بهتر اعضای شورای شهر از نظرات، خواسته ها و انتظارات مردم.

۳ـ نظارت شورای شهر بر انجام مصوبات در سطح نهادهای شهری.

۴ـ جلب حمایت شورای شهر برای فعالیت های مشارکتی مردم در سطح محلات در زمینه های خدمات شهری.

۵- برقراری ارتباط سازمان یافته بین شورای اسلامی شهر و شهروندان

پ. روند شکل گیری انجمن های شورایاری

برای دستیابی به محدوده جغرافیای فعالیت شورایاری ها در نخستین دوره باتوجه به حوزه فعالیت آنها که بیشتر معطوف به مسائل شهرداریها است تقسیمات ۱۲ گانه شهرداری منظور گردیده است . براین اساس فعالیت شورایاری ها در ۱۲ منطقه شهرداری مشهددردوره نخست برنامه ریزی گردیده است. هرمنطقه تقریبا به ۱۰ محله تقسیم شده ودر مجموع ۱۲۶ انجمن شورایاری محلی در مناطق شهر مشهد شکل گرفته است.

ت. ساختار تشکیلاتی  انجمن های شورایاری

انجمن های شورایاری در سه سطح محله، منطقه و شهر شکل می‌گیرد که به ترتیب متناظر با سطوح گروه­های کار محلات، شهرداری‌های مناطق و شهرداری مشهد می­باشند. ساختار اجرایی انجمن­ها به صورت زیر است(نمودار شماره ۳-۱۰۱۲):

نمودار شماره ۳-۱۰۱۲: ساختار تشکیلاتی انجمن شورایاری مشهد

          ماخذ: مرکز پژوهشهای شورای اسلامی شهر مشهد

نمودار شماره ۴-۱۰۱۲: ساختار تشکیلاتی ستاد مرکزی

ارکان انجمن­ها شامل ستاد مرکزی، کمیته‌های شورایاری مناطق و انجمن‌های شورایاری محلات می‌باشد.

• ستاد مرکزی شورایاری مشهد

ستاد مرکزی در واقع نماینده تام­الاختیار شورای اسلامی شهر مشهد و نماینده قانونی سازمان شورایاری در طرح شورایاری محسوب می شود. اعضای این ستاد ۷ نفربوده که ۴نفرازاعضای شورای اسلامی شهر ،۲ نفر نمایندگان شهرداری به انتخاب شهردار و یک نفرمدیریت روابط عمومی شورای اسلامی شهراست.(نمودار شماره۴-۱۰۱۲)

اهم وظایف ستاد مرکزی به شرح زیر است:

ـ تعیین حدود محلات در هر منطقه.

ـ تصویب کلیه آیین نامه های اجرایی، انضباطی و انتخابات شورایاری .

ماخذ: مرکز پژوهشهای شورای اسلامی شهر مشهد

ـ تصویب طرح تفصیلی و ساختار سازمانی انجمن های شورایاری محلات و کمیته های شورایاری مناطق.

ـ بررسی و تصویب برنامه و هزینه‌های ستاد مرکزی ، واحدهای آن و کمیته های شورایاری مناطق.

– جهت دهی و هدایت کمیته‌های شورایاری مناطق و انجمن های شورایاری محلات.

ـ ساماندهی ارتباط کمیته های شورایاری مناطق با شهرداری های مناطق.

ـ ساماندهی ارتباط انجمن های شورایاری محلات و کمیته های شورایاری مناطق با سایر سازمانهای دولتی و مردمی.

ـ برقراری ارتباط بین شورای اسلامی شهر مشهد و شهروندان از طریق انجمن های شورایاری محلات و کمیته های شورایاری مناطق.

ـ نظارت بر اجرای مصوبات شورای اسلامی شهر در سطح مناطق و محلات.

ـ نظارت بر انتخاب هیئت معتمدین و اعضای انجمن های شورایاری محلات با همکاری کمیته نظارتی مناطق.

• کمیته شورایاری منطقه

کمیته شورایاری منطقه حلقه واسط ستاد مرکزی و انجمن­های شورایاری محلات است که زیر نظر کمیته نظارتی منطقه فعالیت می­نماید. این کمیته دارای ۱۱ عضو است. که ده نفر آنها دبیران انجمن­های شورایاری محلات می­باشند و یک نفر نماینده شهرداری منطقه به انتخاب شهردار منطقه خواهد بود.

اهم وظایف کمیته شورایاری منطقه به شرح زیر می­باشد:

ـ ساماندهی ارتباط انجمن­های شورایاری محلات با گروه­های کار محلات و شهرداری­های مناطق.

ـ هدایت انجمن­های شورایاری محلات و ابلاغ مصوبات ستاد مرکزی و دستورالعمل­ها به آن‌ها.

ـ پیگیری مصوبات و خواسته­های انجمن­های شورایاری محلات از ستاد مرکزی.

ـ نظارت بر انجام مصوبات شورای اسلامی شهر در سطح منطقه و محله.

   ـ پیشنهاد برنامه، هزینه‌ها و نیازمندی­های کمیته و انجمن­های تابعه و پیگیری تأمین آنها از ستاد مرکزی.

   ـ اجرای ابلاغیه ستاد مرکزی و نظارت بر اجرای آنها در سطح انجمن­های محلات.

• انجمن شورایاری محله

انجمن شورایاری محله پایین ترین رده انجمن­های شورایاری است و به صورت مستقیم در ارتباط با شهروندان می­باشد و دارای ۵ عضو اصلی و دو عضو علی­البدل به انتخاب هیئت معتمدین و تأیید ستاد مرکزی خواهد بود.

 وظایف انجمن شورایاری محله به شرح زیر می­باشد:

ـ بررسی و شناخت کمبودها، نیازها و نارسائی­های فرهنگی، اجتماعی، آموزشی، بهداشتی، اقتصادی، رفاهی و عمرانی محله و ارائه نظرات و پیشنهادها به شورای اسلامی شهر ( از طریق انجمن های شورایاری ) و ارائه نتایج آن به شهروندان.

ـ مساعدت به گروههای کار محله و حل مسائل و مشکلات آنها از طریق سازمان انجمن­ها و شورای شهر.

ـ انجام مصوبات و خواسته­های کمیته شورایاری منطقه.

ـ نظارت بر انجام مصوبات شورای اسلامی شهر و انجمن­های شورایاری در سطح محلات.

ـ پیگیری مسائل و مشکلات محله از سایر سازمان­ها و دستگاه­ها با مساعدت انجمن­های شورایاری.

ـ بررسی چگونگی اجرای مصوبات شورای شهر و انجمن­های شورایاری در سطح محلات و ارائه نتایج و اثرات آن به کمیته منطقه.

• گروه کار محله

اعضای انجمن شورایاری محله به تنهایی نمی­توانند کار مؤثری انجام دهند و شرط موفقیت جدی انجمن­های شورایاری محله، شکل گرفتن و فعال شدن هر چه بیشتر گروه­های کار محله است. در واقع با تأسیس انجمن­های شورایاری محله و به دنبال آن تشکیل گروه­های کار محله، شورای اسلامی شهر حضور و ساختار شورایی خود را در سطح شهر گسترده می سازد. بنابراین تشکیل این گروه­ها بر حسب اولویت و حساسیت و نیاز و امکانات و توان هر محله باید مورد بررسی انجمن شورایای محله قرار گیرد. عناوین، ترکیب و وظایف گروه­های کار محله با پیشنهاد انجمن شورایاری محله ، تأیید کمیته شورایاری منطقه و تصویب ستاد مرکزی تعیین خواهد گردید. این گروه­ها جنبه اداری و رسمی نداشته و در چارچوب قوانین زیر نظر شهردار منطقه فعالیت خواهند نمود.

ث. بررسی عملکرد شورایاری­های محلات

از جمله مهمترین اقدامات انجام شده در دوران فعالیت شورایاری­های شهر مشهد می­توان به موارد زیر اشاره نمود: ۷دوره کارگاه آموزشی ، ۳۵ مورد تشکیل جلسات کمیته ها ، تشکیل بیش از ۲۰۰۰ جلسه شورایاری محلات، ارسال ۶۵۰ نامه جهت بررسی ،۳۶ جلسه در ستاد مرکزی ،تشکیل ۱۳ جلسه توجیهی در مناطق،۱۲ مورد دعوت از مدیران برای شرکت در جلسات.

طبق بررسی­های انجام شده توسط شورای شهر،از میان ۶۸۸ مورد عنوان شده درارتباطات موضوعات جلسات شورایاری­ها، ۵۲٫۵ درصد درزمینه مشکلات عمرانی ۱۰٫۸ درصد مسائل فرهنگی ۱۳٫۲ درصد مسائل اجتماعی ۱۵٫۵ درصد امور خدماتی و ۱٫۲ درصد هم مسائل بهداشتی در این جلسات طرح گردیده و حدود ۶۴ درصد از این موارد حل شده است.

بطور کلی دلایل عدم موفقیت کامل طرح شورایاری را می­توان در موارد زیر جستجو نمود:

۱- عدم همکاری مسئولین شهرداری

۲- نداشتن تمکن مالی

۳- عدم ضمانت اجرایی

۴- عدم حمایت مردمی

۵- عدم اطلاعات کافی

۶- نداشتن مکان مناسب

۷- کافی نبودن زمان فعالیت

با توجه به دلایل بالا و تحقیقات بعمل آمده از مسئولین شهرداری­های مناطق واقع در حوزه میانی شرقی، مشخص گردید که انجمن شورایاری محله در سطح حوزه میانی شرقی عملکرد مطلوبی نداشته­اند و این انجمن­ها در حال حاضر غیر فعال می­باشند.

۳-۷-۲-۲-۱۰- شورای معتمدین محل

از اوایل سال ۱۳۸۷ به دلیل عدم فعالیت شورایاری محلات، شورایی به نام شورای معتمدین محل در مناطق شهرداری شکل گرفتند. اهم وظایف این شوراها به شرح ذیل می­باشد:

ـ تشکیل جلسات با شهردار در خصوص مباحث و مشکلات کالبدی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و…

ـ پیگیری امور محلات و مراجعه به نواحی در جهت پیگیری مشکلات ساکنین محل

ـ ارائه راهکارها و پیشنهادها پیرامون مسائل و مشکلات محل

طبق بررسی­های انجام شده در حال حاضر، میزان فعالیت این شوراها به میزان تمایل شهرداری­ها مناطق به مشارکت مردمی و شرکت دادن مردم محلی در مدیریت شهر بستگی دارد. بطور نمونه این شورا در منطقه ۶ شهرداری، بصورت هفتگی جلسات برگزار می­کنند و با شهردار، در خصوص مشکلات خود، رایزنی انجام می­دهند.طبق اظهارات خود شهردار منطقه، مشکلات شهروندان در اسرع وقت حل شده و از طریق همین شورا به اطلاع ساکنین می­رسد. همچنین این شورا در منطقه ۷ شهرداری، اعضای آن از ائمه جماعت انتخاب شده­اند و بصورت یک ماه یکبار در محل شهرداری یا مساجد جلسه تشکیل می­دهند. در منطقه ۳ و ۴ چنین شورایی بصورت سازمان یافته تشکیل نشده است.

این شوراها در نواحی شهرداری تشکیل شده و از هر ناحیه ۵ نفر از ائمه جماعت یا افراد سرشناس محل، انتخاب می­شوند و به عنوان معتمدین محل فعالیت خود را آغاز می­کنند.

۴-۷-۲-۲-۱۰-  انجمن­های صنفی

انجمن­های صنفی شوراهایی هستند که برای هر صنف خاصی تشکیل شده و فعالیت­های مرتبط با آن صنف را در زمینه­های مختلف حقوقی، بازرگانی، رفاهی، مالیاتی و غیره پیگیری می­کنند. با توجه به اینکه در حوزه میانی شرقی،راسته­های فعالیتی تخصصی متعددی وجود دارد، بررسی عملکرد این انجمن را می­تواند ضروری نماید.

اهم تأثیراتی که این انجمن­ها بر حوزه گذاشته­اند را می­توان در موارد ذیل بررسی نمود:

ـ اقدام انجمن صنف تعمیرکاران و ابزارفروشان در جهت انتقال برخی از مغازه­های خیابان کوشش به زمین­های طرق که این امر در برخی قسمت­ها انجام شده است و موجب آزاد شدن برخی زمین­ها در این محدوده گردیده است.

ـ خیابان ایثار دارای یک شورای صنفی مخصوص به فعالیت خود می­باشد، که این شورا با شهرداری همکاری داشته و شهرداری طرح­های خود را با مشارکت این شورا، در این خیابان به مرحله اجرا می­رساند.

۵-۷-۲-۲-۱۰-آستان قدس رضوی

اداره مرکزی و موسسات متعدد وابسته به آستان قدس رضوی در زمینه­های بسیار متنوع و گسترده اقتصادی، صنعتی، عمرانی و ساختمانی فعالیت دارند و دامنه جغرافیایی این فعالیت­ها، درمواردی حتی از شهر مشهد و استان خراسان نیز فراتر رفته و سایر نقاط کشور را در بر می­گیرد.

استقرار و بهره­برداری از املاک و فعالیت­های این سازمان در مشهد آن را نسبت به سایر شهرهای بزرگ کشور به لحاظ امکانات بالقوه و بالفعل اقتصادی در موقعیت استثنایی و منحصر به فرد قرار داده است. از طرف دیگر همین کنترل آستان قدس رضوی به بخش بزرگی از منابع تولید اقتصاد شهر مشهد ،منجر به تبدیل شدن آن به یکی از عناصر مهم تصمیم­گیری برای چگونگی اداره شهر شده است. به نحوی که در وضع موجود یک عنصر بسیار قدرتمند و موثر غیرقابل چشم پوشی محسوب می­شود.

همچنین با توجه به اینکه بیش از ۵۰ درصد زمین­های محدوده حوزه میانی شرقی تحت مالکیت آستان قدس رضوی قرار دارد، بررسی این سازمان به عنوان عامل مهم تأثیرگذار در محدوده ضروری می­باشد.

تأثیرات مهمی که آستان بر حوزه میانی شرقی داشته است را می­توان در موارد ذیل اشاره کرد:

ـ با توجه به اینکه بیش از نیمی از زمین­های محدوده تحت مالکیت آستان قدس قرار دارد و از سوی دیگر میزان عوارض وضع شده برای این اراضی توسط آستان قدس بالا بوده، لذا بسیاری از محدوده­های مسکونی پیشنهادی طرح تفصیلی خازنی با تراکم­ ساختمانی زیاد در حوزه میانی شرقی، تحقق نیافته است.

ـ همچنین به دلیل اینکه اراضی تحت تملک آستان قدس زیاد می­باشد، کنترل این اراضی توسط آستان بسیار مشکل بوده و به دلیل این عدم کنترل در بسیاری از اراضی تحت مالکیت آستان اسکان­های غیررسمی شکل گرفته  که از این نظر تأثیر زیادی در محدوده گذاشته است.

۸-۲-۲-۱۰- جمع بندی

در این قسمت از گزارش به بررسی و تحلیل سازمان­های دولتی و غیر دولتی موثر بر تحولات حوزه  در سه سطح استانی، شهری و حوزه میانی شرقی پرداخته شده و مورد تحلیل قرار گرفته­اند.

• سطح استانی

در سطح استانی سازمان­هایی مانند سازمان مسکن وشهرسازی، استانداری، شرکت گاز استان خراسان رضوی ،شرکت آب منطقه­ای خراسان رضوی، شرکت مخابرات استان خراسان، در تحولات حوزه موثر می­باشند که همه این سازمانها دولتی بوده و از طریق طرح­های تهیه شده بر تحولات حوزه تأثیر گذاشته­اند. در این سطح ارتباطات افقی از نوع بودجه­ای می­باشد. همچنین نقش بسیار مهم استانداری به دلیل تامین بودجه سایر سازمان­های موثر بر حوزه در سطح استانی، در این سطح قابل ذکر می­باشد. ارتباطات عمودی با سطوح پایین­تر در این سطح بسیار ضعیف است.

• سطح شهری

در سطح شهر مشهد، سازمان­های موثر شامل شهرداری مشهد، شورای اسلامی شهر مشهد، شرکت آب و فاضلاب شهر مشهد، شرکت توزیع برق مشهد، اداره میراث فرهنگی، سازمان ثبت اسناد ،آستان قدس و انجمن­های صنفی می­باشد. در این سطح آستان قدس رضوی، شورای اسلامی شهر مشهد و انجمن­های صنفی، از نوع غیردولتی بوده و بقیه سازمان­ها دولتی می­باشند.

 ارتباطات افقی بین سازمان­های دولتی و عمومی بسیار ضعیف می­باشد که نتیجه­ی این کمبود، در ناهماهنگی سازمان­ها با یکدیگر مشهود می­باشد برای نمونه،  سازمان ثبت اسناد در محدوده حوزه میانی شرقی بدون هماهنگی با شهرداری­های مناطق، اقدام به دادن سند به زمین­های کوچکتر از ضابطه­ی تفکیک ملاک عمل شهرداری­ها نموده اند که این موضوع موجب ریزدانگی شدید بافت حوزه میانی شرقی گردیده است.

از جمله موارد قابل ذکر دیگر، ضعف ارتباطات عمودی بین سطح شهری با سطوح بالاتر و پایین­تر خود می­باشد. یکی از مهمترین موارد قابل ذکر در این سطح، کمبود عناصر غیر دولتی و از طرف دیگر، نقش کمرنگ اندک تعداد این سازمان­ها­ در­ وضع موجود می­باشد که موضوع بسیار مهم مشارکت مردمی در این سطح را بسیار کمرنگ کرده است. تنها سازمان موثر غیر دولتی در این سطح، شورای شهر می­باشد که ارتباط نظارتی بسیار قوی با شهرداری­ شهر مشهد دارد. آستان قدس نیز یکی از سازمان­های غیر دولتی بسیار مهم از لحاظ مالکیت زمین­های شهری در شهر مشهد است که متاسفانه ارتباط مناسبی با شهرداری­ها نداشته و ارتباط تعاملی آن ضعیف می­باشد.

• سطح حوزه میانی­شرقی

در سطح حوزه میانی شرقی، شهرداری­های مناطق متشکله حوزه، نواحی شهرداری و  شورای معتمدین محل به عنوان سازمان­های موثر در این سطح مطرح می­باشند. شهرداری­های مناطق و نواحی جزو سازمان­های دولتی و شورای معتمدین محل جزو سازمان­های غیردولتی محسوب می­شود. در این سطح، نقش شهرداری­های مناطق و نواحی بسیار پررنگ­تر از شورای معتمدین محل  می­باشد.

ارتباطات افقی شهرداری­های مناطق واقع در حوزه، بصورت تعاملی بوده و تمامی این شهرداری­ها بصورت مستقیم با شهرداری شهر مشهد، ارتباط بودجه­ای و نظارتی دارند. ارتباط بین نواحی شهرداری­های مناطق، با شهرداری­های مناطق نیز از نوع ارتباط بودجه­ای و نظارتی است. نکته قابل ذکر، تعداد کم سازمان­های غیر دولتی موثر و ارتباط ضعیف و کم­رنگ شورای معتمدین محل به عنوان تنها سازمان غیر دولتی در سطح حوزه میانی شرقی می­باشد که موضوع مشارکت مردمی را در این سطح بسیار ضعیف نموده است.

ارتباطات عمودی در این سطح با سطح شهر، بسیار ضعیف می­باشد و فقط به ارتباط تعاملی شورای معتمدین محل با شهرداری مشهد و ارتباط بودجه­ای و نظارتی شهرداری­های مناطق با شهرداری مشهد خلاصه می­گردد. کمبود این ارتباط با وجود ناهماهنگی شهرداری نواحی و مناطق واقع در سطح حوزه با سازمان­های ارائه کننده زیرساخت­های شهری بسیار ملموس می­باشد. (نمودار شماره ۵-۱۰۱۲ )

   بر این اساس با توجه به اهمیت نهادهای غیردولتی در ادبیات شهرسازی معاصر و سرلوحه قرار دادن موضوع مشارکت مردمی در فرایند برنامه­ریزی و مدیریت شهری و ضرورت شرکت این نهادها در فرایند تصمیم­گیری، تهیه طرح­های توسعه شهری و اجرای آن­ها، با بررسی وضعیت سازمان­های موثر در تحولات حوزه مشخص شد که در حوزه میانی شرقی، ضعف و کمبود شدید نهادهای غیردولتی موثر بر تحولات حوزه دارد. این موضوع بسیار حیاتی منجر به شکل­گیری یک نظام تصمیم­گیری بسیار متمرکز در سطح حوزه گردیده که پیامد­های منفی از قبیل هدررفت منابع مالی شهرداری­ها، عدم اعتماد ساکنین حوزه به شهرداری­ها و پایین آمدن سطح مشارکت مردمی در این سطح را در پی داشته است. علاوه بر کمبود سازمان­های غیردولتی بویژه در سطح حوزه، عدم شکل­گیری یک فرایند سیستماتیک برای دخالت عناصر غیر دولتی در مدیریت شهری در این سطح یکی دیگر از مسائل مهم مدیریت شهری می­باشد.

کمبود و ضعف ارتباطات افقی و عمودی در بین سطوح مختلف یکی از مشکلات بسیار مهم دیگر سیستم مدیریت شهری در سطح شهر مشهد و حوزه میانی شرقی می­باشد که موحب ایجاد ناهماهنگی بین سطوح مختلف تصمیم­گیری، پایین­آوری بهره­وری سیستم مدیریت شهری و اتلاف منابع گردیده است.

 کمبود نیروی تخصصی در شهرداری­های مناطق و نواحی به عنوان عوامل اجرایی سیاست­های توسعه شهری شهرداری شهر مشهد از جمله موضوعات مهم دیگر در زمینه مدیریت شهری در سطح حوزه میانی شرقی می­باشد.

۱۰-۲-۵- جمع بندی

در این قسمت از گزارش به بررسی و ارزیابی سیستم مدیریت شهری حوزه و محدودیت­ها و امکانات درونی و بیرونی آن پرداخته شده است:

• یکی از مهمترین سازمان­های موثر بر حوزه میانی شرقی در سطح استانی، سازمان مسکن و شهرسازی استان خراسان رضوی می­باشد که تاثیرات مهمی را از طریق طرح­های توسعه شهری برحوزه داشته و به شرح زیر می باشد:

– طرح بهسازی و نوسازی بافت پیرامون حرم

-طرح آماده­سازی اراضی بجمهن

• در سطح شهری، مهمترین عناصر تصمیم­گیری، شهرداری و شورای اسلامی شهر مشهد می­باشند که از طریق طرح­ها و مصوبات خود بر حوزه تاثیرات مهمی را داشته­ و می­گذارند که به شرح زیر است:

– طرح نظام تقسیمات درونی شهر مشهد به عنوان یکی از طرح­های مهم مطرح می­باشد که در پیشنهاد مرز­های تقسیمات شهری توسط این مهندسین مشاور به عنوان یکی از معیارهای اصلی استفاده گردید.

• سازمان ثبت اسناد یکی دیگر از سازمان­های موثر بر حوزه در سطح شهر می­باشد که از طریق اعطای سند به مالکین زمین­های تفکیکی بر خلاف ضابطه­ی ملاک شهرداری، موجب بروز مشکل ریزدانگی شدید و افزایش تراکم جمعیتی در سطح حوزه گردیده است.
• آستان قدس رضوی، به عنوان مالک حدود ۵۰ درصد از اراضی حوزه میانی شرقی، از جمله سازمان­های غیر دولتی موثر بر حوزه می­باشد که ضرورت توجه و ایجاد ارتباط مناسب با این سازمان مشهود می­باشد. از سویی دیگر، انجمن­های صنفی به دلیل وجود راسته­های متعدد تخصصی فعالیتی در سطح حوزه میانی شرقی بسیار نقش مهمی را در اجرای بهتر هرگونه تصمیم­گیری در این زمینه ایفا می­نمایند.
• در سطح حوزه میانی شرقی، شهرداری­های مناطق و نواحی عناصر مهم و تاثیرگذار بر حوزه می­باشند که با واگذاری وظایف جدید به شهرداری­های نواحی در زمینه صدور پروانه و ارائه خدمات شهری، نقش شهرداری­های مناطق به عنوان تایید کننده نهایی پروانه­های ساختمانی و تهیه طرح­های اجرایی بالای ۸ متر خلاصه می­گردد.
• از نکات بسیار مهمی که در جمع­بندی روابط بین سازمان­های دولتی و غیردولتی ارائه گردید، موضوع ضعف مشارکت در مدیریت شهری حوزه و کمبود سازمان­های غیردولتی در سطوح شهر و حوزه می­باشد که به عنوان یک نقد بسیار اساسی بر سیستم مدیریت شهری حوزه وارد است.
• مهمترین طرح متوجه مدیریت شهری در شهر مشهد، طرح ناحیه-محوری می­باشد که به دلیل تداخل بوجود آمده بین وظایف مسئولین شهرداری و نبود نیروی متخصص کافی جهت تجهیز نواحی، برونداد مثبتی برای مسئولین شهرداری­ها نداشته ولی از نظر ساکنین حوزه به دلیل کاهش بروکراسی اداری و کاهش فاصله برای مراجعه­کنندگان، این طرح مثبت ارزیابی می­شود.
• یکی از مشکلات مرزهای پیشنهادی در طرح جامع توسعه و عمران کلانشهر مشهد، عدم انطباق این مرزها با مرزهای شهرداری به عنوان سازمان ارائه­کننده خدمات شهری می­باشد که قابل توجه است. این موضوع مشکلات فراوانی را در زمینه تهیه طرح تفصیلی برای مهندسین مشاور به دلیل تعدد مناطق موجود در حوزه­های برنامه­ریزی بوجود آورده است.
• عدم توجه به لبه­ها (راه­آهن) و کمربندی صدمتری به عنوان مرز برای تقسیمات شهرداری­ها، تقاطع مرزهای تقسیمات طرح جامع مهرازان و شهرداری­ها با مرز محلات عرفی، از جمله اشکالات وارده بر این تقسیمات می­باشند.
• در نهایت به منظور ارزیابی محدودیت­ها و امکانات درونی و بیرونی حوزه، از تکنیک W.O.T استفاده شده که در جدول زیر قابل مشاهده می­باشد: ( جدول شماره ۱-۱۰۵۲)

جدول(۱-۱۰۵۲): ارزیابی امکانات و محدودیتهای درونی و بیرونی

نقاط قوت	نقاط ضعف	فرصت­ها	تهدید­ها
·  وجود شورای معتمدین محل در سطح حوزه میانی شرقی به عنوان رابط بین شهرداری و ساکنین محلات حوزه ·  تاثیرات مثبت طرح­های توسعه­ای ارائه شده توسط سازمان­های مختلف در سطح حوزه(قطار شهری، آماده­سازی اراضی بجمهن، نظام تقسیمات درونی شهر مشهد) ·  وجود بنای تاریخی مصلی در حوزه میانی شرقی ·  وجود شورای صنفی در خیابان ایثار و همکاری مناسب این شورا با شهرداری منطقه ۴	·  ناهماهنگی بین سازمان­ها در سطح شهر مشهد و حوزه میانی شرقی ·  کمبود سازمان­های غیردولتی در سطوح مختلف و شکل­گیری نظام متمرکز تصمیم­گیری بویژه در سطح حوزه ·  سطح پایین مشارکت مردمی در سطح حوزه و شهر مشهد ·  ارتباطات عمودی و افقی ضعیف بین سازمان­های موثر بر تحولات حوزه ·  تاثیرات منفی طرح­های توسعه­ای ارائه شده توسط سازمان­های مختلف در سطح حوزه ·  تداخل وظایف مسئولین شهرداری مناطق و نواحی بر اثر اجرای طرح ناحیه-محوری ·  مالکیت ۵۰ درصدی آستان قدس از  اراضی حوزه میانی شرقی ·  عدم انطباق مرز تقسیمات شهرداری­ها و مهرازان با تصویر ذهنی ساکنین در برخی قسمت­های حوزه ·  عدم انطباق مرز پیشنهادی طرح جامع توسعه و عمران کلانشهر مشهد با مرز تقسیمات شهرداری­ها ·  کمبود نیروی متخصص در شهرداری­های مناطق و نواحی واقع در حوزه ·  عدم تشکل و تاثیرگذاری  سیستماتیک عناصر غیر دولتی در مدیریت شهری ·  غیر فعال بودن شورایاری­ها در سطح حوزه میانی شرقی ·	·  تاثیرات مثبت طرح­های توسعه­ای ارائه شده توسط سازمان­های مختلف در مجاورت حوزه(طرح بهسازی بافت پیرامون حرم) ·  وجود انجمن­های صنفی ·  ایجاد معاونت امور اجتماعی و فرهنگی در شهرداری مشهد و افزایش توجه به موضوعات مشارکتی ·  توجه بیشتر شهرداری­ها به مقوله برنامه­ریزی بلند مدت توسعه هدفمند شهر با ایجاد معاونت برنامه­ریزی و توسعه در ساختار تشکیلاتی شهرداری ·  قرارگیری مدیریت مشارکت­های کلان در شهرداری کل و جذب سرمایه­گذاران به منظور سرمایه­گذاری کلان در سطح مشهد و حوزه میانی شرقی	·  تاثیرات منفی طرح­های توسعه­ای ارائه شده توسط سازمان­های مختلف در مجاورت حوزه

۹-۲-۲-۱۰- تحلیل ساختار تشکیلاتی مدیریت شهری

ساختار سازمانی مدیریت شهری درکشورهای مختلف دارای الگوهای بسیار متنوعی هستند. این الگوها درتبعیت از نوع روابط مدیریت شهری با حکومت مرکزی در یک طیف کاملاً تمرکزگرا تا کاملاً غیر متمرکز قابل طبقه­بندی هستند.  در زمینه انواع این الگوها و کارایی سازمانی آنها، نتایج و تجارب زیر حاصل شده اند:

الف) الگوهای توزیع قدرت اجرایی در سیستم های مدیریت شهری: سه الگوی انتزاعی اصلی در این زمینه به شرح زیر قابل تشخیص هستند:

1. قدرت اجرایی متمرکز در دست یک شهردار اجرایی منتخب از سوی مقامات مافوق.
2. قدرت اجرایی پراکنده در میان کمیته­های شورای شهر.
3. قدرت اجرایی پراکنده میان شورا، کمیته ها و مأموران انتصابی دولت.

ب) انوع ساختارهای درون سازمانی شهرداری­ها: در این زمینه نیز چهار الگوی زیر قابل تشخیص هستند:

1. تمرکز زدایی اداری و اجرایی
2. حکومت های درون سازمانی شهرداری
3. شهرداری یا حکومت شهری تحت نظارت سازمان های منتخب و نمایندگان جامعه محلی
4. انجمن های محلی مستقل.

پ) لزوم وجود یک هیئت رئیسه قدرتمند: وجود یک هیئت رئیسه قدرتمند در سطح محلی و بویژه در حالت تقسیم بندی های عملکردی، به دلیل ناتوانی آن برای وکالت منافع محلی درمقابل موسسات عمومی و دولتی و معامله بین آنها، می­تواند بسیار سودمند باشد. در صورت عدم وجود حکومت شهری قدرتمند و عزم سیاسی لازم برای تدوین سیاست­ها و برنامه­های مربوطه، حصول به راه­های جزئی و محدود به مراتب مشکل­تر است.

ت) تمایز تشکیلات مدیریت شهری با تشکیلات مدیریت مادر­شهرها: امروزه در حوزه­های مادر شهری اکثر مسائل شهری از قبیل آبرسانی، دفع فاضلاب، و برنامه­ریزی زیرساخت­ها از جمله مهمترین مسائل شهر نمی­باشند. حل این مسائل مستلزم یافتن روش برای اقدام در مقیاس تمام مادر شهر است و نه شهرداری یک شهر. در این شرایط یک راه حل متداول ایجاد یک نهاد برنامه­ریزی متداول و مؤثر خواهد بود که قادر به هدایت و کنترل جریان منابع سرمایه­ای و خود داری از دخالت مستقیم در اجرای پروژه ها باشد. درگیری مستقیم در امور اجرایی تنها تشویق کننده تضاد با بنگاه­های عملیاتی بوده و معمولاً موجب تحلیل رفتن مسئولیت برای نگهداری سیستم و برنامه­ریزی برای آینده است.

ث) عوامل موثر در کارایی سازمان­های مدیریت شهری: در بررسی های انجام شده توسط سازمان ملل عوامل مثبت مؤثر به بهبود کارایی سازمان­های مدیریت شهری به شرح زیر شناسایی شده­اند:

 فرهنگ اجرایی و اداری، فرهنگ ارائه و بهره گیری کارآمد از خدمات عمومی، یکپارچگی و اتحاد سیاسی و در عین حال وجود درجه­ای از چالش­های سیاسی و حذبی قدرت کافی و با حد و مرز متناسب، برخورداری از منابع مالی شناور و بادوام، تعیین دقیق وظایف سازمان، و نهایتاً ویژگی­های اختصاصی و فردی.

ج) عوامل وشرایط بازدارنده کارایی: این عوامل عبارتند از فقدان کنترل به روی مناطق حاشیه شهری، غلبه وظایف بی­اهمیت و کم ارزش، تعداد زیاد نیروی کار ، پراکندگی رهبری سیاسی و اداری، بنیان درآمدی بسیار متغیر و محدود، ساختارهای ثابت و غیر متحول سازمانی و عناصر بی انگیزه و بالاخره مداخله های بدون سیستمی مکرر مبتنی بر قضاوت­های استبدادی و تمایلات بازجویانه.

چ) ایجاد سازمان­های چند منظوره: اگر خدمات توسط سازمان­های چند منظوره ارائه شود. موجب کوچک شدن سازمان وکاهش واحدهای هزینه زا شده و از این طریق منجر به آزادسازی مدیریت سازمان از تمایل بی جهت به اداره تعداد زیادی نیروی انسانی وظایف روزمره می­شود و درمقابل، رویکرد استراتژیک بیشتری به مدیریت شهری تسهیل می­شود.

۱۰-۲-۲-۱۰- تحلیل عناصر و روابط موجود مدیریت شهری

سیستم مدیریت شهری را می­توان به زیرسیستم­های مطالعاتی زیر تقسیم کرده و مورد مطالعه قرار داد:

الف) سیستم شهری تحت اداره سیستم مدیریت شهری

ب) زیر سیستم اداری – اجرایی مرکزی و فراگیر نظام مدیریت شهری

پ) زیر سیستم مدیریت شهری در سطح محلی

الف. شناسایی زیر سیستم شهری تحت اداره مدیریت شهری

از دیدگاه خاص سیستم مدیریت شهری وایجاد شهرداری بعنوان کلیدی ترین عنصر این سیستم، کلیه شهرها برحسب دو شاخص جمعیت شهر و توان مالی شهرداری به دوازده طبقه تقسیم و درجه بندی شده­اند. به این صورت که کوچکترین شهرها دارای شهردرای درجه یک و بزرگترین و پردرآمدترین آنها دارای شهرداری­های درجه ۱۲ هستند. آثار این درجه بندی و ساختار کمی و کیفی تشکیلات شهرداری، میزان کمک­های دولت مرکزی و غیره انعکاس می­یابد. تشخیص جایگاه هر شهر و شهرداری در این گروهبندی و نیز تحولات آن در طول زمان برعهده وزارت کشور و با تأیید سازمان امور اداری و استخدامی است و درجه بندی شهرداری باید به تأیید وزیر کشور رسیده باشد.

ب. شناسایی عناصر و روابط زیر سیستم مدیریت شهری در سطح محلی

زیرسیستم مدیریت شهری در سطح محلی رامی­توان بعنوان مجموعه­ای از عناصر رسمی و غیر رسمی مستقر و با حوزه عملکرد محلی تعریف کرد که اداره امور شهر را به عهده داشته و یا در آن تأثیر دارند. مطابق با این تعریف زیر سیستم مدیریت شهری مشتمل بر چند زیر مجموعه به شرح زیر است:

• زیرسیستم تصمیم گیری.
• زیرسیستم خدمات عمرانی، فنی و تأسیسات زیربنایی
• زیر سیستم خدمات شهری
• زیر سیستم خدمات عمومی و اجتماعی
• زیرسیستم امور اقتصادی و مالی

1. عناصر زیرسیستم تصمیم گیری

عناصر متشکله مجموعه تصمیم گیری و هدایت مدیریت شهری را می­توان به دو گروه عناصر و سازمان­های رسمی و عناصر غیر رسمی به لحاظ قوانین و مقررات خاص مدیریت شهری تقسیم کرد. عناصر این دو گروه برحسب اختیارات و ابزارهایی که دراختیار دارند در سیاست­ها و برنامه­های اجرایی نظام اعمال نفوذ کرده و سعی در مطابقت آن­ها با خواسته­ها و منافع خود دارند.

الف ـ عناصر رسمی تصمیم گیری:

عناصر رسمی تصمیم گیری و هدایت نظام مدیریت شهری و یا به عبارت دیگر عناصر محلی تعیین کننده اهداف و سیاست­ها و برنامه­های اجرایی هر شهر خاص عبارتند از:

الف ـ اـ شورای اداری شهرستان: به موجب قانون تقسیمات کشوری و وظایف فرمانداران و بخشداران، در هر شهرستان شورای اداری شهرستان به ریاست فرماندار و با شرکت معاون فرمانداری و رؤسای ادارات شهرستان تشکیل می­شود. این شوراها در حقیقت وظیفه هاهنگ کردن فعالیت اداره­های مختلف در سطح شهرستان و شهر را برعهده دارند. در سال­های اخیر در تعدادی از شهرستان­ها کمیته­ای به نام کمیته برنامه­ریزی شهرستان به ریاست فرماندار تشکیل شده است که وظیفه اش ارائه پیشنهادات برنامه­ای و تقسیم بودجه­های شهرستان به شورای اداری شهرستان و کمیته برنامه­ریزی استان است.

الف ـ ۲ـ شورای تأمین شهرستان: سیاستگزاری و کنترل امور امنیتی شهرستان و شهر به عهده شورای تأمین است که به ریاست فرماندار و عضویت رؤسای نهادهای انتظامی و امنیتی تشکیل می­شود.

الف – ۳- شواری اسلامی شهر: طبق قانون شوراهای اسلامی، شورای شهر با هدف پیشبرد برنامه­های اجتماعی، اقتصادی، عمرانی، بهداشتی، فرهنگی، آموزشی و دیگر امور رفاهی با همکاری مردم و نظارت بر امور شهر تشکیل می­شود. هر شورا چهار سال فعالیت دارد و تعداد اعضای آن بین ۳ تا ۵ نفر خواهد بود. وظایف شورای اسلامی شهر عبارتند از: انتخاب شهردار به مدت چهار سال، بررسی و شناخت کمبودها، نیازمندیها و نارسایی­های اجتماعی، فرهنگی، آموزشی، بهداشتی، اقتصادی و رفاهی حوزه انتخابیه و تهیه طرح­های پیشنهادی، همکاری با مسئولین اجرایی و نهادهای کشوری، تأمین مشارکت مردم، ایجاد انجمن­ها و نهادهای اجتماعی، امدادی و ارشادی و تأسیس تعاونی­ها، تصویب آیین نامه های پیشنهادی شهرداری­ها، نظارت بر حسن اداره و حفظ سرمایه­های نقدی شهرداری، همکاری با شهرداری جهت تصویب طرح حدود شهر، تصویب بودجه سالانه شهرداری و نهادهای وابسته به آن، تصویب وام­های پیشنهادی و معاملات شهرداری، تصویب لوایح مربوط به برقراری یا لغو عوارض شهر، نظارت بر اجرای طرح های توسعه معابر و …. .

الف – ۴- فرمانداری و فرماندار به لحاظ نظارت عالیه­ای که به کلیه امور شهرستان دارند از جمله عناصر مهم تصمیم گیری و هدایت نظام مدیریت شهری محسوب می­شوند. وابستگی زیاد شهرداری­ها به وزارت کشور، این نقش و اهمیت آنرا تقویت می­کند و تا حد زیادی شهرداری­ها را به تبعیت از فرمانداری وادار می­کند.

الف ـ ۵ـ شهرداری: شهرداری  علاوه بر مجموعه وظایف اجرایی و عملیاتی که در مدیریت شهری به عهده دارد، در سطح محلی از عناصر اصلی تصمیم گیری و تصمیم سازی به شمار می­رود در وضع موجود به ویژه در سالهای اخیر بسیاری از تصمیمات متخذه در مورد شهر توسط مراجع مختلف ارتباط مستقیم با خواسته­ها و تصمیم سازی شهرداری­ها دارد. میزان این تأثیرگذاری بر حسب شرایط مختلف و قدرت شهروندان مختلف، متفاوت بوده و جنبه غیر رسمی آن بیشتر از ابعاد رسمی و قانونی است.

ب ـ عناصر غیر رسمی تصمیم­گیری:

سیستم مدیریت شهری نیز همچون هر سیستم دیگری تحت تأثیر عناصر و سامانهای غیر رسمی قرار دارد. هر کدام از این عناصر سعی دارند تا مدیریت شهری و بویژه زیر سیستم تصمیم گیری آنرا تحت سلطه خود گرفته و آنرا با منافع و خواسته­های خود همگام سازند. ضرورت مطالعه این عناصر و توجه به آثار دخالت آنها ناشی از این امر است که اصولاً در فرهنگ سیاسی – اجتماعی رایج ایران، عناصر و افراد غیر رسمی، به ویژه در سطوح محلی تأثیر زیادی در هدایت کانون­های قدرت محلی وتصمیمات آنها و بعبارت دیگر تصمیم سازی سیستم مدیریت شهری دارند.

عناصر غیر رسمی موثر در تصمیم گیری­های مدیریت شهری به شرح زیر قابل تشخیص هستند:

ب ـ ۱ـ جریانات و جناح­های سیاسی ـ اجتماعی حاکم به شهر و کانونهای قدرت شهری: غلبه مطلق و یا نسبی یک جناح سیاسی ـ اجتماعی خاص به شهر می­تواند بعنوان یک عامل زمینه­ای، تصمیمات نظام مدیریت شهری را بشدت تحت تأثیر قراداده و درجهت خواسته­های خود هدایت کند.

ب ـ ۲ـ نمایندگان مجلس شورای اسلامی: این گروه با استفاده از نفوذ و قدرت سیاسی و قانونگذاری و اخذ اعتبارات دولتی در تصمیم گیری­ها تأثیر می­گذارند.

ب ـ ۳ـ ائمه جمعه: این گروه نیز با استفاده از قدرت سیاسی و اجتماعی در تصمیم گیری­ها اعمال نفوذ می­کنند.

ب ـ ۴ـ سرمایه دارن و سایر صاحبان عوامل اقتصاد شهری: این گروه شامل افرادی از قبیل زمینداران، کارخانه داران و امثالهم می­شوند با استفاده از قدرت مالی خود در تصمیم گیری­ها تأثیر می­گذارند.

ب ـ ۵ـ مجامع و گروه­های متخصصین ذیربط عمران و مدیریت شهری با استفاده از قدرت حرفه­ای و تخصصی: مشخص ترین این مجامع سازمان نظام مهندسی استان­ها هستند که ضمن نظارت و کنترل کار مهندسین ، بعنوان گروه­های فشار به مدیریت شهری نیز عمل می­کنند.

2. عناصر زیرسیستم خدمات عمرانی، فنی و تأسیسات زیربنایی شهر

خدمات و فعالیت­های عمرانی لازم برای اداره امور یک شهر را می­توان به گروه­های اصلی زیر تقسیم کرد.

اول ـ تأمین و آماده­سازی زمین مناسب توسعه شهری

دوم ـ احداث فضاهای شهری از قبیل خیابان­ها، میادین، پارک­ها و غیره و نگهداری از آن­ها.

سوم ـ تامین و احداث زیرساختهای شهری و بهره برداری و نگهداری از آنها.

چهارم ـ تأمین و احداث تجهیزات شهری از قبیل عناصر لازم برای مقابله با بلایای طبیعی، آتش نشانی، گورستان و امثالهم و بهره برداری و نگهداری آن­ها.

3. عناصر زیرسیستم خدمات شهری

فعالیت­های خدمات شهری را می­توان به چهار گروه زیر طبقه­بندی کرد:

الف ـ خدمات بهداشتی شامل: تنظیف معابر و فضاهای شهری، جمع­آوری و دفع زباله، اداره کشتارگاه­ها، اداره گورستان­ها و غسالخانه و مبارزه با آلودگی­های زیست محیطی.

ب ـ خدمات رفاهی و تفریحی شامل : اداره پارک ها و فضای سبز، اداره فضاهای فرهنگی و تفریحی عمومی و نظارت بر فضاهای فرهنگی و تفریحی خصوصی مثل سینماها و سالن­های نمایش.

پ ـ خدمات حفاظتی و ایمنی شامل: آتش نشانی و خدمات ایمنی، لایروبی مسیلها و دفاع غیر نظامی.

ت ـ خدمات حمل و نقل عمومی و ترافیک شهری شامل: ارائه خدمات ترافیک و بهبود ترافیک، اداره و نظارت بر سیستم­های حمل و نقل عمومی و نیمه عمومی و سایر خدمات مرتبط.

تأمین و ارائه کلیه خدمات فوق جزء وظایف شهرداری­ها است که امور مربوط را از طریق معاونت­های خدمات شهری انجام می­دهند. درسالهای اخیر و تحت لزوم خودگردانی مالی شهرداری­ها و رواج سیاست­های خصوصی سازی، واگذاری بعضی از خدمات شهری به بخش خصوصی تحت نظارت و کنترل شهرداری مورد توجه قرار گرفته و درمواردی نیز به مرحله عمل رسیده است.

4. عناصر زیرسیستم خدمات عمومی

تأمین و ارائه خدمات عمومی از قبیل خدمات آموزشی، بهداشتی، درمانی و ورزشی در سطح شهرها بصورت بخشی و توسط ادارات و سازمان­های مستقر در سطح شهر انجا می­گیرد. مهمترین عناصر ارائه خدمات عمومی در سطح شهرهای ایران عبارتند از: اداره آموزش و پرورش، سازمان بهداشت و درمان، سازمان تربیت بدنی، اداره صنایع، اداره بازرگانی، نیروی انتظامی و دادگستری. عناصر مذکور در تأمین و ارائه خدمات مربوط به خود بطور کاملاً مستقل و مجزا از شهرداری عمل کرده و روابط بین آنها در حد رابطه دو نهاد مهم اند و دارای جایگاه قانونی و تشکیلاتی نسبتاً مشابه می­باشند.

5. عناصر زیرسیستم امور مالی -اقتصادی

زیر سیستم امور اقتصادی و مالی بخشی از سیستم مدیریت شهری است که تنظیم و نظارت بر عملیات مالی سیستم را به عهده دارد. این وظایف شامل تأمین بودجه، تنظیم درآمدها بر حسب منابع درآمد، تنظیم هزینه­ها بر حسب موراد مصرف و حسابداری و حسابرسی مالی است. سیستم مالی و اقتصادی کلان و نظام حکومتی ایران یک سیستم متمرکز است. در این سیستم کلیه درآمدهای دولت اعم از درآمدهای مالیاتی و غیر مالیاتی از قبیل درآمدهای نفتی و گمرکی و غیره توسط وزارت امور اقتصادی و دارایی وصول می­شود و متعاقباً هم کلیه هزینه­های دولتی توسط آن وزارتخانه و براساس اعتبارات تخصیص یافته از سوی سازمان برنامه و بودجه پرداخت می­شود.

استقلال حقوقی – قانونی نسبی شهرداری ها از دولت مرکزی، سبب در نظر گرفتن یک منبع مالی درآمد نسبتاً مستقل تحت عنوان درآمدهای محلی یا عوارض شهری شده است. این نوع عوارض و درآمدها برحسب نوع، مستقیماً توسط خود شهرداری دریافت می­شود و یا توسط وزارت امور اقتصادی و دارایی وصول شده و به شهرداری­ها پرداخت می­گردد. تحت شرایط و تقسیم بندی تشریح شده فوق می­توان امور مالی سیستم مدیریت شهری را به دو بخش تقسیم کرد و مورد بررسی قرارداد: ۱- امور مالی وابسته به دولت مرکزی ۲- امور مالی وابسته به درآمدهای شهر و محل.

الف – امور مالی وابسته به دولت مرکزی

تعدادی از عناصر تصمیم گیری و نیز خدمات عمرانی و زیرساختی مدیریت شهری موجود ایران عناصر وابسته به دولت مرکزی هستند. بخش اعظمی از امور مالی این عناصر تحت نظارت و کنترل واحدهای متبوع آنها در مرکز قرار دارد. عناصری از قبیل فرمانداری، ادارات آموزش و پرورش، ارشاد اسلامی، بازرگانی و تربیت بدنی در زمره­ی عناصری هستند که تمام امور مالی آنها اعم از هزینه­های مالی محلی بسیار ناچیزی برخوردار هستند. امور مالی و بودجه بندی این عناصر در مرکز و عمدتاً با توجه به شاخص های رشد و توسعه بخشی و بدون توجه جدی به ملاحظات فضایی، برنامه­ریزی و تعیین می­شود. بخشی از درآمدهای شهرداری­ها نیز از طریق بودجه تخصصی دولت مرکزی تأمین می­شود، این بودجه به طور متمرکز دراختیار وزارت کشور قرار گرفته و توسط آن وزارتخانه بین شهرداری های کشور تقسیم می­شود. این بودجه­ها به دو صورت کمک بلاعوض و یا وام دراختیار شهرداری­ها قرار می­گیرد.

ب ـ امور مالی وابسته به درآمدهای محلی و شهری

این نوع درآمدها به دو بخش زیر قابل تقسیم هستند.

• درآمدهای غیررسمی و غیر منظم ناشی از خودیاری و مشارکت­های مردمی و شهروندان: این نوع درآمدها ماهیتاً غیر منظم و تا حد زیادی غیر قابل اتکا هستند. همین ماهیت غیر منظم به همراه کم توجهی عمومی به مشارکت­های مردمی موجب شده است تا علی رغم اهمیت مادی و غیر مادی، این درآمدها از نظام جایگاه تشخص و قابل بررسی در سیستم مدیریت شهری موجود برخوردار نباشند و چگونگی وصول و هزینه­کردن آنها از قواعد خاص تبعیت نکند.
• درآمدهای رسمی: طبق قانون فقط شهرداری­ها مجاز به اخذ عوارض و مالیات­های محلی از شهروندان هستند. لذا درآمدهای رسمی محلی نظام مدیریت شهری در واقع فقط شامل درآمدهای محلی شهرداری است و می­توان بررسی امور مالی وابسته به درآمدهای ملی را درقالب بررسی امور مالی شهرداری­ها انجام داد.

منابع درآمد شهرداری­ها (علاوه بر درآمدهای ناشی از کمک دولت مرکزی) را می­توان شامل موارد زیر دانست:

• درآمدهای وصولی توسط وزارت کشور: این درآمدها به دو نوع عمده درآمد جایگزین عوارض دروازه ای و عوارض متفرقه تقسیم می­شود. این عوارض شامل ۶ درصد از حقوق گمرکی کلبه کالاهای وارداتی به کشو.
• درآمدهای وصولی ادارات دارایی شهرستان­ها: این درآمدها عمدتاً شامل عوارض توأم با مالیات به میزان ۱۵% ارزش معتبر اسناد رسمی است.
• درآمدهای ناشی از عوارض مستمر وصولی توسط خود شهرداری­ها شامل: عوارض اتومبیل، سینما­ها، اماکن عمومی، پروانه کسب، کارخانه و کارگاه­های تولیدی و موارد مشابه.
• درآمدهای غیر مستقیم وصولی توسط شهرداری­ها شامل: عوارض نوسازی، برق، آب، گاز، کشتارگاه­ها.
• درآمدهای ناشی از وجوه و اموال شهرداری­ها شامل: فروش املاک و اموال زائد املاک و غیره.
• درآمدهای ناشی از کمک­های بلاعوض سازمان­های دولتی، خصوصی و مردم.

هزینه­های انجام شده توسط شهرداریها را می­توان مطابق ماده ۶۸ قانون شهردرای به موارد زیر طبقه بندی کرد:

1. هزینه های سازمانی و اداری شهرداری درحد وظایف تعیین شده.
2. هزینه­های خدمات شهری.
3. هزینه­های عملیات و پروژه های عمرانی که حداقل باید ۴۰ درصد بودجه سالانه شهرداری باشد.

۱۱-۲-۲-۱۰- راهکارهای بهبود سازوکار اجرایی مدیریت شهری

الف. مشارکت

 

ب. واگذاری امور به بخش خصوصی

روند خصوصی سازی امور بعنوان یک گرایش حاکم جهانی درتمام عرصه های اقتصادی و مدیریتی، درعرصه مدیریت شهری نیز بصورت فزاینده­ای رواج یافته­است. راهکارهای قابل پیشبرد در راستای این هدف عبارتند از:

۱ ـ لزوم تفکیک و تمایز آماده­سازی خدمات از تولید خدمات: آماده کردن خدمات به معنای تصمیم گیری در مورد کیفیت و کمیت یک خدمت و اطمینان از عملی بودن آن به لحاظ مالی و اجرایی است، اما تولید خدمت تشریح کننده عملیات و مدیریت نیروی انسانی و سایر منابع لازم برای ارائه آن خدمت است. اکثر سیستم­های پیشرفته مدیریت شهری فقط آماده­سازی خدمات را دراختیار خود گرفته و تولید و ارائه خدمات را به موسسات خصوصی واگذار کرده اند وخود نقش هدایت، نظارت و کنترل را ایفا می­کنند.

۲ ـ خدمات مورد علاقه بخش خصوصی: ارائه خدمات توسط بخش خصوصی در مواردی ممکن است بسیار کارآمد باشد که مصرف کنندگان بتوانند از عهده هزینه آن برآیند.. واگذاری سایر خدمات از قبیل آب ، فاضلاب و برق ، حمل و نقل ریلی، خدمات آموزش و بهداشتی تنها در صورتی پذیرفتنی خواهد بود که مدیریت شهری دارای ظرفیت و قابلیت لازم برای جلوگیری از زیاده طلبی­های افراطی توسط بخش خصوصی بوده و از فراهم بودن خدمات برای مصرف کنندگان کم درآمد، اطمینان داشته باشد.

۳-۲-۱۰- بررسی مکانیزم­های مالی شهرداری

۱-۳-۲-۱۰- کلیات

مدیریت شهری و نظام و ساختار حاکم بر آن از مهمترین چالش­های مرتبط با شهر و شهرسازی و شهرداری در ایران است. در صورت برقراری یک نظام درست مدیریت شهری می­توان انتظار داشت که بهره­وری افزایش یافته، موانع رشد و توسعه رفع شده و یا حداقل تضعیف شوند، همکاری و مشارکت عمومی جلب شده و آرمان­ها و خواسته­های عمومی در مورد شهر، در شرایط رقابت آمیز امروز، محقق می­گردد. نظام مدیریت شهری همچنین تاثیر بسیار زیادی بر چرخه تولید و بازتولید دانش شهرسازی دارد، زیرا بسیاری از تولیدات علمی-پژوهشی و فنی در مورد شهر به سفارش مدیریت­های  شهری انجام می­شوند. مدیریت شهری ما با تحمیل وظایف متنوع و متعدد و بدون در اختیار داشتن ابزارها و امکانات لازم برای انجام آنها، در کنار انتظارات بی پایان مردم از آنان، با یک موقعیت دشوار و بحرانی روبرو هستند.

توسعه برنامه­های مدیریت شهری در گرو تلاش و ممارست شهرها در جهت پیشرفت و رفاه منابع انسانی میسر می­شود. در این راستا جذب مشارکت­های دولتی، بهره­وری اقتصادی، حفظ تساوی و عدالت اجتماعی، کاهش فقر و بهبود شرایط زیست محیطی، در سایه استفاده بهینه و توزیع عادلانه منابع امکانپذیر خواهد بود.

همچنین باید توجه داشت که مردم می­توانند در بهبود مدیریت شهری سهیم باشند و با کمک آنها می­توان به بودجه لازم جهت ارتقای وضعیت اقتصادی شهری دست یافت.

فعالیت­های شهرداری را به شکل نوین بی تردید باید مربوط به دوره معاصر دانست. نخستین شهرداری که بر اساس قانون جدید تاسیس شد شهرداری تهران بود که بلافاصله پس از تصویب قانون پایه­گذاری شد و با تشکیلات جدید آغاز به کار کرد. لکن با وجود عمر ۱۰۰ ساله مدیریت شهری در ایران شهرداری­ها در عرصه تصمیم­گیری و سیاست­گذاری امور محلی به جایگاه واقعی خود دست پیدا نکرده­اند و هر بار که قانون شهرداری­ها و شوراها با دستور تغییر در دولت و مجلس مطرح می­شود بررسی نهایی آن به آینده موکول شده است.

هنگامی که بحث از عدم توفیق برنامه­های توسعه شهری بصورت خاص و ناتوانی برنامه­ریزی شهری بصورت عام در حل مسائل و مشکلات شهری و هدایت منطقی شهری مطرح می­شود، یکی از دلایلی که کمتر به آن توجه می­شود، نقش و جایگاهی است که عناصر مدیریت شهری می­توانند در تحقق برنامه­ریزی توسعه شهری ایفا کنند. اقتصاد شهری و ساز و کار حاکم بر دخل و خرج کلان­شهرهای کشور اصلی­ترین رسالت مدیران آینده شهرها خواهد بود. متاسفانه همانگونه که افزون بر نیمی از هزینه­های خدمات شهری نیز با فروش فضاهای شهری و منابع تجدید ناپذیر مهیا می­شود. در این راستا توسعه اختیارات قانونی شوراها برای اخذ و هزینه کرد مالیات و عوارض فعالیت­های اقتصادی محدوده شهرها و تغییر نگرش شهرداری در جهت صیانت از ضوابط شهرسازی اولویتی است که مدیریت کنونی شهر و نسل­های آینده باید به آن توجهی ویژه داشته باشند. نکته دیگر توجه به نقش اقتصاد خرد در زندگی شهروندان است. شهرداری­ها با ایفای نقش مثبت در تامین نیازهای روزمره مردم و توسعه مراکزی همچون فروشگاه­های زنجیره­ای و میادین میوه و تره­بار، می­توانند زندگی معیشتی شهروندان را بهبود بخشند.

با افزایش جمعیت شهرها و روند رو به رشد شهرنشینی در جامعه، پرداختن به تمامی جوانب زندگی شهرنشینی اعم از امور اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، عمرانی مورد توجه قرار گرفته است و در این میان مبحث اقتصاد شهری و توسعه آن بدلیل اثرگذاری بر سایر موارد بیش از پیش مورد توجه می­باشد.

در این راستا شهرداری باید به سمت استفاده از منابع دائمی و پایدار مالی برود نه منابع درآمدی که شاید تا چند سال آینده به اشباع برسد و دیگر خبری از آنها نباشد. اگر با این نگرش به موضوع تامین هزینه­های اداره شهر نگریسته شود ضرورت ایجاد تغییرات اساسی در ساختار درآمدزایی شهری مورد تائید خواهد بود زیرا درآمد حاصل از تراکم که بخش عمده­ای از هزینه شهرها با تکیه به آن تامین می­شود به شدت ناپایدار و یکبار مصرف است مگر اینکه قصد بر این باشد که معماری شهری را به طور کامل بر هم بریزیم که این موضوع نیز امکان­پذیر نیست. این در حالیست که دریافت عوارض از شهروندان در تمام دوره­های زمانی قابل وصول است. برای نمونه عوارض نوسازی را می­توان هر سال بر اساس میزان زیربنای ساختمان دریافت کرد اما تراکم تنها یکبار در آمدزایی دارد و بلند مدت به شمار نمی­آید. کوتاه بودن عمر مدیریت ­ها برای اداره امور شهر یکی از عوامل جدی در فقدان نگاه تخصصی به مسائل شهر است و وجود چنین نگاهی باعث اتخاذ سیاست­های درآمدی کوتاه مدت و وابستگی بخش اعظم درآمد شهرداری به فروش تراکم طی سالیان متمادی شده است. در صورتی که اگر به اصول و ضوابط شهرسازی به صورت تخصصی توجه گردد و اجرا شود دیگر نیازی به فروش شهر نیست.

حال سوال این است که آیا اجرای طرح­های جامع و تفصیلی می­تواند نابسامانی موجود در شهرها را ساماندهی کند، با توجه به این که طرح جامع طرحی راهبردی است و اجرای آن می­تواند مانع اتخاذ تصمیمات سلیقه­ای نسبت به مسائل شهر شود، در صورتی که ضوابط طراحی شده در آن و طرح­های موضعی و موضوعی تهیه شده بر اساس طرح­های تفصیلی مناطق اجرا شود، می­توان انتظار داشت که شهرها به لحاظ شهرسازی از آشفتگی مومجود تا اندازه­ زیادی نجات یابد.

فقدان طرح جامع و راهبردی طی سالیان متمادی مهمترین عامل ایجاد چالش­های جدی و متعدد در شهرها شده و توجه به مشارکت مردم در عرصه مدیریت و اجرای ضوابط شهرسازی و ایجاد کاربری­های شهری متناسب با نیازهای هر یک از پهنه­های شهری، از نقاط عطف طرح جامع و تفصیلی هر شهر محسوب می­شوند. علاوه بر این مقررات جامع برای طراحی و شهرسازی یکی از راهکارهای موثر در مسیر برنامه­ریزی جهت سیمای مناسب شهری نیز است و تدوین طرح­های توسعه شهری متناسب با فرهنگ بومی و وضعیت اقلیمی و فعالیت­های اقتصادی منطقه، اطلاع رسانی و آموزش به شهروندان و مشارکت و حمایت مردمی در امر ساماندهی سیمای شهر از جمله راهکارهای موجود در این زمینه است.

زندگی شهر نشینی امروزی هزینه­های بسیار بالایی را برای شهرداری­ها بدنبال دارند، به نحوی که هزینه­های سال جاری قابل قیاس با سال قبل از لحاظ مبلغ و تنوع نیستند. هر روز خواسته­ها و نیازهای عمومی مردم در حال افزایش و فزونی است. و به طور اخص وجود ارتباطات گسترده با سایر جوامع سطح توقعات را روز به روز بیشتر و متنوع­تر می­کند.

شهرداری یکی از نهادهای مردمی است که وظیفه خدمات رسانی به شهرنشینان را به جهت تامین خواسته­های اولیه زندگی شهرنشینی و پس از آن تلاش برای رسیدن به شهری توسعه یافته را به عهده دارد. شاید تا نیم قرن پیش تنها تصوری که از شهرداری در اذهان عمومی وجود داشت یک ارگان تنظیفی بود، ولی امروزه خواسته­ها آنقدر گسترش یافته­اند که گاهی حتی خارج از شرح وظایف و توانایی­های این نهاد می­باشد.

امروزه اساسی­ترین نیازهای شهرنشینان داشتن شهری امن، سالم، سلامت و زیبا برای زندگی است، که آن هم خالی از قیاس با سایر شهرهای دنیا نیست. در حالیکه برآورده نمودن همین خواسته­های به ظاهر اولیه نیاز به هزینه­های بسیار زیادی دارد و با توجه به خودکفایی مالی شهرداری­ها تنها راه تامین این هزینه­های شهری کمک و همکاری عموم مردم می­باشد.

در یک مثال ساده فرض کنید که در یک آپارتمان چند طبقه سکونت دارید که حیاط خانه مورد استفاده تمامی ساکنان بوده و مدیر ساختمان تصمیم گرفته تا برای زیبایی و داشتن هوایی بهتر، باغچه­ای را احداث و آنرا گل کاری نماید. تامین هزینه لازم جهت اجرای این طرح نیاز به مساعدت و کمک همه ساکنین دارد، پس بدین منظور کل هزینه­های لازم برآورد شده و سپس هر یک از ساکنین سهم خود را در اجرای این برنامه پرداخت می­نماید. اجرای طرح­های شهری نیز چنین است. شهرداری که مدیر آن با انتخاب نمایندگان مردم هر شهر تعیین می­گردد وظیفه دارد تا هزینه­های لازم جهت انجام وظایف، برآورده نمودن خواسته­های شهروندان و زیباسازی شهری را تامین نموده و در اجرای صحیح آنها تمام تلاش خود را به کار بندد. در شرایطی که با گسترش روزافزون جمعیت و مساحت شهرها و ضوابط شهرنشینی مواجه هستیم.

با توجه به حذف کمک­های دولتی، تنها را تامین هزینه­های شهری دریافت سهم هر یک  از شهروندان بعنوان استفاده کنندگان مستقیم از خدمات شهری می­باشد. و به این ترتیب منطقی خواهد بود که هر کس که از خدمات بیشتری استفاده می­کند سهم بیشتری را نیز پرداخت نماید.

در آمدهای شهرداری که بصورت مستقیم یا غیر مستقیم از مردم اخذ می­شود به سه صورت عوارض عمومی، عوارض اختصاصی و بهای خدمات می­باشد. که پوشش دهنده همه هزینه­های شهرداری به خصوص شهرداری مشهد با توجه به ویژگی خاص آن که همه ساله پذیرای سیل عظیمی از زائران و مسافران عزیر می­باشد نیست. زیرا که کلانشهری همچون مشهد بعنوان قطب زواری کشور محسوب می­گردد. و این شرایط هزینه زیادی را به شهر تحمیل می­کند که متاسفانه هرگز در تقسیمات و سهمیه­بندی­های پرداختی از عوارضات و مالیات­های متمرکز در نظر گرفته نشده است.

اما امروزه علاوه بر ناکافی بودن این منابع درآمدی با مشکل دیگری به نام ناپایداری منابع نیز مواجه هستیم، که حتی حساس­تر از ناکافی بودن آنهاست. لذا شهرداری­های کل کشور بدنبال راهکارهایی جهت دستیابی به درآمدهای پایدار زده استکه بزودی به تصویب شورای اسلامی شهر مشهد خواهد رسید. و در این میان از نشست­های ادواری کلانشهر­ها جهت اجرای اهداف و طرح­های خود که سود آن تنها متوجه مردم خواهد بود استفاده می­نماید. هر چند هنوز در این خصوص اتفاق نظر وجود ندارد، اما آنچه که مشخص است، منظور از این اصطلاح، درآمدهایی می­باشد که تاثیرپذیری آنها از عوامل بیرونی همچون بحران­های اقتصادی، تحولات سیاسی، مشکلات اجتماعی و غیره حداقل ممکن باشد. و یا بعبارتی پیش­بینی آنها بصورت مشخص و مستمر برای چندین سال آینده امکانپذیر باشد.

از جمله درآمدهای پایداری که در حال حاضر در میان ردیف­های درآمدی شهرداری وجود دارد، عوارض نوسازی و عمران شهری، عوارض کسب و پیشه، عوارض سالیانه خودرو و … می­باشند. اما متاسفانه سهم این کدها در کل بودجه شهرداری رقم بسیار ناچیزی است و با این وجود مردم نیز در پرداخت آنها همکاری لازم را ندارند. و قطعا چنانچه شهروندان محترم از هزینه­هایی که در روز برای نگهداری و بهسازی شهر می­گردد اطلاع کامل و شفافی داشته باشند عوارض خود را با کمال میل جهت آبادانی شهر خود پرداخت خواهند کرد. و همچنین تمایل بیشتری برای مشارکت و سرمایه­گذاری در پروژه­های نوسازی و عمران شهری خواهند داشت.

در نهایت نباید فراموش کرد که درآمد پایدار، لازمه توسعه شهری پایدار و لازمه هر دو آنها اعتماد سازی و تحلیل هزینه­ها و مشارکت­های مردمی است.

برنامه­ریزی اقتصادی و مالی در تمام سیستم­های مدیریت شهری جهان اهمیت فزاینده­ای یافته است این اهمیت فوق­العاده نسبت به سایر سیستمهای مدیریتی ناشی از ماهیت محلی وعمومی مدیریت شهری است که ایجاب می­کند تا منابع و درآمدهای مالی سیستم از منابع محلی و یا روش­های غیرخصوصی و در عین حال غیر دولتی تأمین شوند. براساس همین قید مهم نتایج زیر از تجربیات موجود حاصل شده است.

الف ـ لزوم برنامه­ریزی فیزیکی ـ اقتصادی توأم و مرتبط: امروزه در بسیاری از سیستم­های مدیریت شهری، لزوم بهره گیری از عواید ناشی از رشد فیزیکی و برنامه­ریزی کاربری زمین به نفع کل سیستم شهری به یک اصل و استراتژی قطعی تبدیل شده است. در واقع باید بخشی از منافع حاصل برای اراضی و املاک حضوری به سیستم مالی تمام جامعه شهری اختصاص یافته و برای مدیریت شهر مصرف شود.

ب ـ لزوم ایجاد بنیان درآمدی گسترده و متنوع: تداوم حیات و خوداتکایی شهرداری نیازمند یک بنیان درآمدی گسترده و توجه بیشتر به متعدد ساختن منابع مالی است. مهمترین این منابع عبارتند از:

1. درآمدهای محلی و مالیات به املاک: علی­رغم اهمیت این نوع درآمدها، جمع آوری آنها نباید بیش از حد و مبتنی به زور و اجبار باشد.
2. مالیات­های ملی و استانی: این نوع درآمدهای انتقالی وسیله ای ارزشمند برای ترکیب مصالح ملی ومحلی هستند، اما فرمول­ها و قواعد این انتقال ­ها نیازمند دقت و توجه زیاد به تفاوت­های موجود در مخارج محلی هر شهر و ظرفیت­های مالیاتی آن است.
3. تقبل هزینه­های سرمایه­گزاری­های زیربنایی توسط مالکین و عمرانگرانی که ارزش زمین­هایشان افزایش می­یابد.
4. مشارکتهای منظم و با قاعده برای جابجایی و جبران استهلاک سرمایه­ها و تجهیزات با عمر محدود.

 

مدیریت مالی عبارت است از: “فعالیت های مبنی بر تنظیم و حصول بودجه برای یک موسسه و ارزیابی بهترین طرق کاربری آن” . بودجه نیز عبارت است از پیش­بینی درآمد وسایر منابع تأمین اعتبار و برآورد هزینه برنامه­ها و عملیات معین که در دوره محدودی از زمان انجام می­شوند.

بودجه ابزاری است که برنامه کار هر قسمت از شهرداری را در چارچوب ارقام و اعداد مالی تعیین می­کند. همچنین می­توان از بودجه برای کنترل پیشرفت کار و حصول اطمینان از انجام کار، طبق برنامه های تعیین شده، بهره گرفت. برای این منظور شهردار می­تواند از مدیران واحدهای شهرداری بخواهد با تنظیم صورت حساب­ها و گزارش­های مرتب، وضع پیشرفت کار و هزینه­های انجام شده را به اطلاع او برساند.

درماده ۲۳ آیین نامه مالی شهرداری­ها، بودجه شهرداری این گونه تعریف شده است: بودجه سالانه شهرداری عبارتست از: یک برنامه جامع مالی که در آن کلیه خدمات و فعالیت ها و اقداماتی که باید طی سال مالی انجام شود همراه با برآورد مبلغ و میزان مخارج و درامدهای لازم برای تأمین هزینه­ی انجام آنها پیش­بینی می­شود و پس از تصویب انجمن شهر قابل اجراست.

اهمیت بودجه در مدیریت مالی شهرداری به قدری است که مسئولیت آن به طور مستقیم به عهده شهردار گذاشته شده است. ماده ۲۶ آیین نامه مالی شهرداری­ها در این زمینه تصریح دارد که مسئولیت تنظیم بودجه شهرداری و مراقبت در حسن اجرای ان و همچنین تنظیم تفریغ بودجه به عهده شهردار و مسئول امور مالی است.

اگرچه بودجه در منابع مالی شهرداری اهمیت اساسی دارد، اما نه تنها مدیریت مالی نیازمند به حرکت انداختن و منظم کردن ابزارهای پولی لازم برای مقاصد توسعه شهری است که محدود به بودجه شهرداری نمی­گردد، بلکه تمامی منابع مالی راکد و فعال موجود در شهر را در برمی­گیرد. برای نمونه، شهرداری باید از سرمایه گذاری خصوصی نه فقط از جهت پشتیبانی عملیات اجرایی بلکه از جهت بوجود آوردن اعتبار برای جذب سایر حمایت­های مالی بیرونی نیز حمایت کند.

۲-۳-۲-۱۰- اهداف مدیریت مالی شهرداری

اهداف اصلی مدیریت مالی در همه سازمان­های شهرداری به قرار زیر می­باشد:

الف ـ حفظ قدرت پرداخت قروض یا مستطیع کردن شهرداری

ب ـ تضمین تعداد کافی نیروی متخصص برای انجام مسئولیت های اصلی شهرداری در مقابل شهر.

پ ـ مراقبت از تامین مالی شهرداری از طریق تخصیص متعادل مالیات­ها و عوارض.

ت ـ تضمین استفاده از منابع شهرداری بر طبق اولویت­ها.

ث ـ مراقبت از استفاده قانونی و مشروع از منابع.

ج ـ تأمین کارکنان مطلع برای اداره امور شهرها.

۳-۳-۲-۱۰- وظایف مدیریت مالی شهرداری

مدیریت مالی صاحب حساب شهرداری است و وظیفه دارد که درضمن تأمین اعتبار مورد نیاز برای فعالیت های عمرانی، ساخت و سازهای شهری و سرمایه­گزاری، با رعایت ضوابط و مقررات مالی، مراقب حسن گردش کار مالی و حسابداری واحدهای شهرداری باشد.

اهم وظایف مدیریت مالی شهرداری را می­توان اینگونه بر شمرد:

1. تهیه برنامه عملیات مالی (تنظیم بودجه)
2. هماهنگ ساختن عملیات مالی جاری
3. نظارت بر کلیه امور واحدهای تحت سرپرستی و اختصاص ندادن منابع به هزینه­های غیر ضروری و نامعقول
4. صدور دستورها و تعلیمات لازم
5. ایجاد منابع سرمایه ای برای تسهیل سرمایه گزاری
6. تهیه گزارش­های مالی، ترازنامه ، تفریغ بودجه سالانه و بررسی و تأیید آنها
7. نظارت بر نگهداری حساب­ها در مهندسی و رسیدگی به لیست­ها واسناد هزینه
8. بررسی عملکرد مالی موسسات و واحدهای تابعه شهرداری و مراقب از حسن گردش امور مالی و حسابداری آنها
9. وصول درآمد و تلاش درجهت تحصیل و نگهداری حساب در آمد
10. مطالعه و بررسی به منظور پیشنهاد منابع جدید عوارض و افزایش درآمد
11. ارائه روش­های تازه و بهبود روش وصول عوارض برای تضمین برآورد هدف­های مالی
12. اتخاذ تدابیر لازم برای استیفای حقوق شهرداری و وصول بدهی مدیران

این وظایف با یکدیگر پیوند درونی دارند و برای تحقق همه آنها باید خط مشی مناسبی اتخاذ کرد.

۴-۳-۲-۱۰- منابع درآمد شهرداری

امروزه یکی از مسائل مهم شهرداری­ها در سراسر جهان، ایجاد منابع کافی درآمد و تأمین هزینه خدمات شهری است. از این رو از جمله مسئولیت­های اساسی شهردار، این است که همواره درتلاش برای تهیه طرح ها و برنامه­هایی برای افزایش منابع درامدی شهرداری باشد.

به طور کلی، درآمد شهرداری­ها از دو منبع تأمین می­گردد:

1. منابع درآمد داخلی: این درآمدها شامل دریافت­های مستقیم شهرداری از عوارض مستغلات (اراضی و املاک) و درآمد حاصل از عوارض غیر مستغلات است.
2. منابع درآمد خارجی: این منابع شامل درآمدهایی است که خارج از سازمان شهرداری دریافت می­گردد، مانند عوارض دریافت از آب، برق، تلفن و نیازمندی­های شهری مشابه و همچنین کمک­های بلاعوض دولت.

ماده ۲۹ آیین نامه مالی شهرداری­ها، درآمد شهرداری­ها را به شش طبقه زیر تقسیم کرده است:

1. درآمد ناشی از عوارض عمومی (درآمدهای مستقر)
2. درآمدهای ناشی از عوارض اختصاص.
3. بهای خدمات و درآمدهای موسسات انتفاعی شهرداری.
4. درآمدهای حاصله از وجوه اموال.
5. کمک­های اعطایی دولت و سازمان­های دولتی.
6. اعانات و کمک­های اهدایی اشخاص و سازمان­های خصوصی و اموال و دارایی­هایی که بطور اتفاقی یا به موجب قانون به شهرداری تعلق می­گیرد.

 

الف. روش­های کسب درآمد

اگرچه هریک از کشورها براساس نظام سیاسی و ویژگی­های فرهنگی واقتصادی خود، روشهایی برای کسب درآمد در شهرداری برگزیده اند، اما دو خط مشی اصلی در این زمینه وجود دارد که:

1. تا جایی که امکان دارد نباید بار مالی خدمات عمرانی شهرها به دوش دولت تحمیل گردد. برای تأمین کسری بودجه شهرداری که در اثر قطع کمک دولتی به وجود می­آید، باید در میزان اخذ عوارض شهرداری تجدید نظری کلی انجام شود.
2. دولت باید بعنوان مسئول تأمین زندگی شهروندان، درصدی از بار مالی خدمات شهری را که از عهده شهرداری­ها خارج است، برعهده گیرد و از برخی طرح­ها و پروژه ها ( مانند طرح های تأمین نیازهای افراد کم درآمد شهری و تأمین طرح­های تحقیقاتی مهم) حمایت کند.

بطور کلی می­توان منابع درآمدی شهرداری­های جهان را در چهار دسته زیر طبقه بندی کرد:

الف ـ عوارضی که شهرداری ها رأسا دریافت می­دارند.

ب ـ بهای خدمات انجام شده که بین مردم شهر سرشکن شده و وصول می­شود.

پ ـ کمک دولت از بودجه عمومی که معمولاً میزان این کمک در دخالت دولت بر امور شهرداری مؤثر است.

ت ـ هدایا و کمک های نقدی که اشخاص خیّر برای مصارف عام و یا خاص شهر به شهرداری می­پردازند.

موارد زیر ازجمله اقداماتی است که شهرداری ها می­توانند در راه کسب درآمد بیشتر انجام دهند:

1. اجرای کامل و دقیق مقررات جاری: با قدرت کامل به وصول کلیه عوارض موجود بپردازد، آمار دقیق از مستغلات شهر تهیه کند و عوراض مربوط را وصول نماید. ممیزی­های لازم در مورد پرداخت عوارض کسبه و بازرگانان را به عمل آورد.
2. تحلیل شرایط مخصوص شهر: شناخت وضعیت و شرایط شهری می­تواند در شناسایی انوع منابع درآمدی کمک نماید. آیا در شهر گروه­ها یا افرادی هستند که عوارض لازم از آنها گرفته نمی­شوند؟ در صورت وجود چنین گروه­هایی باید فوراً برای تعیین عوراض و وصول از آنها اقدام شود.
3. یادگیری از طرز کار دیگران: شهرداری باید درباره منابع درآمد شهرهای دیگر و یا سایر شهرهای مشابه خود، در سراسر کشور مطالعه کند و چنانچه بعضی منابع درآمدی آنها را برای شهر خود مناسب تشخیص دهد، به وضع عوارض مربوطه مبادرت ورزد.
4. بهترین منابع درآمد را برای شهرداری انتخاب کند.
5. اثار و نتایج ضمنی و نهایی را در مورد کسب منابع درآمد بررسی و مورد توجه قرار دهد.
6. پیش آمد مشکلات و درگیری­های ناشی از وصول عوارض را پیش بینی کند و در رفع آنها بکوشد.
7. یک کمیته تأمین درآمد با شرکت شهروندان تشکیل دهد.
8. از کمک و راهنمایی های مقامات رسمی استان و دولت نیز برای حل مشکل و افزایش درآمد استفاده کرد.

عوارض شهرداری­ها

از مهمترین منابع کسب درآمد شهرداری، اخذ عوارض از شهروندان است. انواع عوارض شهرداری­ها به شرح زیر است:

1. عوارض بر مستغلات: شامل اراضی و املاک که مهمترین منبع درآمد شهرداری­ها است.
2. عوارض غیر مستغلات: مانند عوارض بر کسب و عوارض فروشگاه­ها.
3. عوارض پذیرش بیشتر در شهرهای مرکزی به سبب داشتن موقعیت مخصوص تفریحی و یا تجارتی که پیوسته مورد آمد و رفت عده زیادی از مردم غیر بومی قرار دارند، وصول می­شود.
4. عوارض صدور پروانه کسب، دست مزدها و جرائم.
5. عوارض مصرف.
6. عوارض بر درآمد.
7. عوارض وسایل موتوری.
8. عوارض متفرقه، مانند عوارض خدمات سیستم فاضلاب، عوارض جمع آوری زباله، عوارض استخرهای شنا و زمین­های ورزشی و سایر تسهیلات تفریحی و پارک­ها، عوارض آب، برق و تلفن.

با توجه به اینکه عوارض دریافتی از مهمترین منابع تأمین درآمد شهرداری است، بطور طبیعی عموم شهرداری­ها تمایل دارند دامنه­ی عوارض دریافتی خود را گسترش دهند اما در وضع عوارض جدید باید دقت فراوان داشت و ملاحظات زیر را در نظر گرفت.

1. آیا وضع عوارض پیشنهادی، از لحاظ حقوقی و قانونی عملی است؟
2. آیا عوارض پیشنهادی، درآمد مورد نظر را برای شهرداری تأمین خواهد کرد؟
3. آیا عوارض پیشنهادی، از لحاظ اقتصادی و هزینه وصول مقرون به صرفه است؟
4. آیا این عوارض به طور طبیعی محقق است؟
5. آیا پرداخت کننده عوراض می­فهمد که اساس محاسبه عوارض چگونه است؟
6. آیا عوارض پیشنهادی با سودی حاصل از محل فعالیتی که عوارض بر آن تعلق گرفته، متناسب می­باشد؟

در دهه ۱۳۳۰ امور مالی شهرداری­های ایران از نظر وضع و اخذ عوارض مرتب نبوده و هر شهرداری به هر طریق، عوارض گوناگونی وضع و از مردم وصول می­کرد.

اموال شهرداری ها

شهرداری­ اموالی دارد که طبق ماده ۴۵ آیین نامه شهرداری­ها اعم از منقول و غیر منقول به دو نوع تقسیم می­شود:

الف ـ اموال اختصاصی: اموالی است که شهرداری حق تصرف مالکانه آنها را دارد. مانند اراضی و ابنیه و اثات و نظایر آن.

ب ـ اموال عمومی: اموال عمومی شهرداری، اموالی است که متعلق به شهر بوده و برای استفاه عموم اختصاص یافته است. مانند معابر عمومی، خیابان­ها، میدان­ها، پل­ها، گورستان­ها، سیل برگردان مجاری آب و فاضلاب و متعلقات آنها، انهار عمومی، اشجار اعم از اشجاری که شهرداری یا اشخاص در معابر و میدان­های عمومی کاشتند و غرس نموده اند)، چمن کاری، گل کاری و امثال آن.

از مسئولیت­های مهم شهرداری در مدیریت مالی شهرداری، تلاش در جهت حفظ و بهره برداری از اموال شهرداری است.

• مشارکت مردم در مدیریت مالی شهرداری­ها

شهرداری در خدمت مردم است. بدون همکاری و مشارکت شهروندان در اداره امور شهر، شهرداری موفقیت­های چندانی در دستیابی، به اهداف خود نخواهد داشت. اکنون در سراسر دنیا و از جمله ایران، بار اصلی تأمین هزینه­های شهرداری بر دوش شهروندان است و این حق آنان است که به چگونگی هزینه درآمدهای شهرداری نظارت داشته باشند. اگر شهروندان به طور کامل از اعمال انجام شده و هزینه پروژه های گوناگون رضایت داشته باشند، با طیب خاطر، مالیات ها و عوارض متعلقه را پرداخت خواهند کرد و درصورت توجه به مشارکت شهروندان، در پروژه­های منتخب مانند تأمین ایمنی شهر، حفظ و نگهداری فضای سبز و حتی مدیریت شهری – شهرداری از مشارکت مستقیم آنان بهره مند خواهد شد. در ماده ۷۱ قانون شهرداری، به روشنی به ضرورت آگاهی مردم از چگونگی گردش امور مالی شهرداری تصریح شده است:

ماده ۷۱: شهرداری مکلف است هر شش ماه یکبار صورت جامعی از درآمد و هزینه شهرداری را به تصویب انجمن شهر رساند و برای اطلاع عموم منتشر کند و سه نسخه از آن را به وزارت کشور ارسال نماید و همچنین شهردار مکلف است هر شش ماه یک دفعه آمار کلیه عملیات انجام شده از قبیل خیابان سازی و ساختمان عمارات و سایر امور اجتماعی و بهداشتی و امثال آن را برای اطلاع عموم منتشر نموده، نسخه ای از آن به وزارت کشور بفرستد.

روشن است که آگاهی مردم از برنامه­های انجام شده و مشاهده بهبودها و تسهیلات، تضمین کننده مشارکت همه جانبه و از جمله مالی آن­هاست.

در ایران، طبق قانون شهرداری و قانون تشکیلات، وظایف و انتخابات شوراهای اسلامی کشور و انتخاب شهرداران مصوب اول خرداد ۱۳۷۵، نظارت سازمان یافته­ی مردمی به شهرداری از سوی شورای اسلامی شهر (جایگزین انجمن شهر سابق) تحقق می­یابد. از میان وظایفی که قانون برای شورای اسلامی شهر بر شمرده است، نزدیک به یک سوم آن­ها در زمینه مدیریت مالی شهرداری است. آن دسته از بندهای ماده ۷۱ قانون تشکیلات، وظایف و انتخابات شوراهای اسلامی کشور و انتخاب شهرداران که به امور مالی شهرداری مربوط اند از قرار زیر می­باشند:

۸ـ نظارت بر حسن اداره و حفظ سرمایه و دارایی های نقدی و اموال منقول و غیر منقول شهرداری و همچنین نظارت بر حساب درآمد و هزینه آنها به گونه­ای که مخل جریان عادی امور شهرداری نباشد.

۹ـ تأیید صورت جامع در آمد و هزینه شهرداری که هر شش ماه یکبار توسط شهرداری تهیه می­شود و انتشار آن برای اطلاع عموم و ارسال نسخه ای از آن به وزارت کشور.

۱۰ ـ تصویب بودجه، اصلاح و متمم بودجه و تفریغ بودجه سالانه شهرداری و موسسات و شرکت­های وابسته به شهرداری با رعایت آئین نامه مالی شهرداری­ها و همچنین بودجه شورای شهر.

تبصره: کلیه درآمدهای شهرداری به حساب­هایی که با تأثیر شورای شهر در بانک­ها افتتاح می­شود، واریز و طبق قوانین مربوطه هزینه خواهد شد.

۱۱ ـ تصویب وام های پیشنهادی شهرداری پس از بررسی دقیق نسبت به مبلغ، مدت و میزان کارمزد.

۱۲ ـ تصویب معاملات و نظارت برآنها اعم از خرید و فروش و مقاطعه، اجاره و استیجاره که به نام شهر و شهرداری صورت می­پذیرد و با در نظر گرفتن صرفه و صلاح و با رعایت مقررات آیین نامه مالی و معاملات شهرداری.

تبصره: به منظور تسریع در پیشرفت امور شهرداری، شورا می­تواند اختیار تصویب و انجام معاملات را تا میزان معین با رعایت آیین نامه معاملات شهرداری به شهردار واگذار نماید.

۱۳ ـ تصویب لوایح، برقراری و لغو عوارض شهر و همچنین تغییر نوع و میزان آن با در نظر گرفتن سیاست عمومی دولت که از سوی وزارت کشور اعلام می­شود.

۱۴ ـ تصویب نرخ خدمات ارائه شده توسط شهرداری و سازمان­های وابسته به ان با رعایت آئین نامه مالی و معاملات شهرداری­ها.

۱۵ ـ تصویب نرخ کرایه وسائط نقلیه درون شهری

۱۶ ـ وضع مقررات مربوط به ایجاد و اداره میدان­های عمومی توسط شهرداری برای خرید و فروش مایحتاج عمومی با رعایت مقررات موضوع.

از اقدامات اساسی که شهرداری می­تواند در راه جلب مشارکت شهروندان برای افزایش درآمد و کاستن از هزینه­های شهرداری به انجام رساند؛ آموزش به مردم از کوچک تا بزرگ است.

• درآمد و هزینه

بنا به تعریف، هرگاه در اثر یک فعالیت مالی، در سرمایه موسسه افزایشی ایجاد شود، این افزایش در “سرمایه” را درآمد می­گویند و هرگاه در اثر یک فعالیت مالی درسرمایه موسسه کاهش پدید آید، آن را “هزینه” نامند. در موسسه بازگرانی که هدف انتفاع دارند، در پایان دوره مالی، حساب­های درآمد و هزینه که به حساب­های موقت یا اسمی موسوم اند به حساب سود و زیان بسته خواهند شد. تا سود یا زیان و در نهایت “ارزش ویژه­ی” موسسه تعیین گردد. اما در حسابداری شهرداری­ها بجای حساب سود و زیان از حسابی به نام “درآمد و هزینه” برای بستن حساب های موقت و تعیین مازاد و یا کسر خالص استفاده می­شود و درآمد شهرداری برای یک دوره کامل نسبت به هزینه های انجام شده همان دوره در قالب این حساب محاسبه و مشخص می­گردد.

با توجه به وظایفی که قانون­گذار برای شهرداری­ها تعریف کرده است و نوع فعالیت های این سازمان­ها در ردیف موسسه­های خدماتی غیر انتفاعی و بدون سرمایه محسوب می­شوند، از این رو مازاد خالص شهرداری­ها در بودجه مصوبه سال پسین به عنوان مازاد تخصیص نیافته منعکس خواهد شد.

• طبقه بندی درآمدهای شهرداری

در بودجه برنامه­ای شهرداری­ها، درآمد و منابع مالی به ۹ طبقه تقسیم شده است و هر طبقه پنج منبع را شامل می­شود. عناوین طبقه بندی درآمد شهرداری­ها و شماره قراردادی آنها به شرح زیر است:

1. سهمیه شهرداری از پرداخت وزارت کشور
2. عوارض توأم با مالیات وصولی درمحل
3. عوارض به ساختمان­ها و اراضی
4. عوارض به ارتباطات و حمل و نقل
5. عوارض به پروانه ها، کسب و فروش و تفریحات
6. درآمد حاصل از فروش و درآمدهای وصولی در مقابل خدمات
7. درآمد تأسیسات شهرداری و جرایم و تخلفات.
8. درامد حاصل از وجوه و اصول شهرداری
9. کمک بلاعوض و هدایا و وامها و استفاده از موجودی­های نقدی و موجودی­های دوره های قبل.

• طبقه بندی هزینه های شهرداری

هزینه­های شهرداری های کشور به چهار فصل و ۲۰ ماده تقسیم شده اند. هر فصل شامل چند ماده و هر ماده مشتمل بر چند جزء است. عناوین فصول و موارد هزینه­های شهردرای و شماره های قراردادی آنها به شرح زیر است.

1. فصل اول: هزینه های پرسنلی
   • ماده ۱: حقوق و دستمزد
   • ماده ۲: مزایا و کمک ها
2. فصل دوم: هزینه های اداری
   • ماده ۳: هزینه سفر، مأموریت، حمل و نقل و ارتباطات
   • ماده ۴: اجاره و کرایه.
   • ماده ۵: خدمات قراردادی اداری و جاری.
   • ماده ۶: سوخت، آب و برق
   • ماده ۷: موارد و لوازم مصرف نشدنی
   • ماده ۸: هزینه های پیش بینی نشده
3. فصل سوم: هزینه های سرمایه ای
   • ماده ۹: مطالعه برای ایجاد ساختمان و تأسیسات.
   • ماده ۱۰: خرید ساختمان، زمین، حقوق انتفاعی.
   • ماده ۱۱: ساختمان
   • ماده ۱۲: ماشین آلات و تجهیزات عمده.
   • ماده ۱۳: سایر کالاهای مصرف نشدنی.
   • ماده ۱۴: خرید مصالح و لوازم ساختمانی و تأسیساتی.
   • ماده ۱۵: وام یا مشارکت در سرمایهف بخش خصوصی و عمومی.
4. فصل چهارم: پرداخت های انتفاعی

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

۶-۳-۲-۱۰- تحلیل زیرسیستم مالی و اقتصادی

مسائل مبتلا به سیستم مدیریت شهری فعلی ایران به لحاظ امور مالی و اقتصادی را می توان به شرح موارد زیر فهرست کرد:

الف : تعداد و تنوع منابع سرمایه گذاری و عدم هماهنگی آنها با یکدیگر:                

در وضعیت موجود سرمایه گذاران خصوصی و دولتی متعددی به طور جداگانه و بدون نظارت اقدام به سرمایه گذاری درامور مختلف شهری کرده و طبعاً هر یک تاثیرات اقتصادی ، اجتماعی وکالبدی خاص بر حیات شهری تحمیل می کنند. این نا هماهنگی و تعدد عناصر، موجب مسائل متفاوتی به لحاظ اقتصاد و مدیریت شهری می شود که عدم تخصیص بهینه منابع مالی و وابستگی مالی مدیریت شهری به منابع مالی متعدد و عدم توانایی مقابله با خواسته­های آنان مهمترین آن است. علت این تعدد و نا هماهنگی در وحله اول تخصیص بخشی بودجه بین عناصر دولتی مو^ءثر در شهر و عدم اختیار مالی ادارات محلی در مورد مصرف این بودجه است که منجر به سرمایه گذاری های جداگانه و نا هماهنگ و بی توجه به نیازهای واقعی شهر و بی اثر شدنشان در مدیریت شهر می شود.

ب : وابستگی مالی به دولت مرکزی و اعمال  آن درامور شهر:

اتکا به منابع مالی دولت مرکزی و به ویژه اتکاء شهرداری به کمکهای مالی وزارت کشور زمینه لازم برای دخالت واعمال نظر در مدیریت شهری را فراهم کرده است ، البته طی برنامه اول با کاهش این کمک ها مکانیزم ها ی دخالت وزارت کشور نیز به طرف مکانیزم های سیاسی و تشکیلاتی تغییر یافته است.

پ : تاکید و فشار برای خودکفایی مالی شهرداری ها بدون فراهم کردن منابع درآمدی و مکانیزم های قانونی لازم :

سیاست دولت برای خودکفایی مالی شهرداریها با سرعت و شدت زیادی اجرا شده و تا حد زیادی هم عملی شده است­، اما عدم پیش بینی و تامین منابع درآمدی جایگزین و معافیت بسیاری از واحد های دولتی از پرداخت عوارض شهرداری به همراه خلاء مکانیزم های قانونی لازم برای کسب درآمد و نیز استفاده صرف از قوانین و مقررات عمران شهری و نیز ضوابط کالبدی و شهر سازی برای کسب درآمد بیشتر توسط شهرداریها شده است که تداوم آن منجر به بروز بحرانهای جدی درحیات و توسعه شهری خواهدبود.

مهمترین موانع درونی و بیرونی هماهنگی بین دستگاه­ها

موانع درونی هماهنگی بین دستگاه­ها شامل ضعف مدیریت و فقدان روحیه همکاری و مشارکت بین مدیران، ضعف نیروی انسانی متخصص، عدم پیش­بینی اعتبارات لازم جهت اجرای برنامه­ها و سیاست­ها و قوانین قابل اجرا، بخشی نگری و نگرش غیر سیستمی برنامه­ریزان در سطوح مختلف برنامه­ریزی، مقاومت مدیریت سنتی در مقابل تغییرات از عمده­ترین عوامل بیرونی مانع هماهنگی بین دستگاه­ها است.

جمع­بندی و نتیجه­گیری

در نهایت می­توان گف، با وجود شرایط موجود و با عنایت به دیدگاه­های مدیران عالی، اجرایی و فنیشهر مشهد، لزوم دستیابی به هماهنگی در ابتدای امر، اصلاح ساختار اداری مدیریت شهری و نحوه نگرش به شهر، شهروند و عدالت اجتماعی است. حاکمیت دیدگاه­های مبنی بر تفکر اجرایی، بدون در نظر گرفتن ابعاد برنامه­ریزی و آینده­نگری، خود محوری و عدم تخصص مدیریتی، فقدان قوانین موثر و تمرکزگرایی شدید که نتیجه آن عدم استقلال دستگاه­ها در سطح محلی است، از جمله مهمترین عوامل موثر به ناکارآمدی سیستم مدیریت شهری کنونی کشور است.

وضعیت موجود سیستم مدیریت شهری، دستگاه­های اجرایی شهری را به روزمرگی دچار کرده­است. هر دستگاه به تنهایی برنامه­ریزی می­کند و حتی خارج از چارچوب قوانین مصوب و طرح­های جامع و تفصیلی عمل می­نمایند. حذف این ناهماهنگی­ها نیازمند یک مرجه هماهنگ کننده است که دارای برنامه­ای جامع باشد و از طریق این برنامه بتواند ارتباط افقی و عمودی دستگاه­ها را برقرار نموده و حدود وظایف آنها را دسته­بندی کند. همچنین بصورت سلسله مراتبی از نظر زمانی و نوع فعالیت اجرایی تنظیم نماید. تنها در صورت وجود این مرجه هماهنگ کننده است که خسارات ناشی از دوباره­کاری­ها و موازی­کاری­های دستگاه­ها به حداقل می­رسد و اعتماد از دست رفته شهروندان نسبت به مدیریت شهری به آنها باز خواهد گشت. در راستای دستیابی به اهداف مذکور پیشنهادات زیر ارائه می­گردد:

• تغییرات ساختاری نظام اداری مدیریت شهری و کاهش تمرکز گرایی
• به کارگیری رهیافت سیستمی در نظام مدیریت شهری و طراحی ساختار دستگاه با تفکر “برنامه­ریزی”، هدایت و مدیریت و نه با تفکر اجرایی صرف و روزمرگی
• اصلاح فرهنگی نگرش مدیران از طریق آموزش مدیریت شهری یکپارچه و کلان­نگری.
• امنیت شغلی مدیران و ثبات نسبی آنها در سازمان­ها و دستگاه­های مرتبط با تخصص آنها، به منظور ایجاد انگیزه قویتر جهت برنامه­ریزی­های بلند مدت، اجرایی کردن برنامه­ها و تلاش در جهت حفظ منافع عمومی و گسترش عدالت اجتماعی.
• پشتیبانی حقوقی و قانونی مجلس از طریق طرح و تصویب قوانینی که ضمانت اجرایی داشته باشد. در شرایط کنونی که نظام مدیریتی کشورمتمرکز و بخشی عمل می­نماید و هیچ یک از دستگاه­ها حاضر به تعامل و مشارکت با یکدیگر نیستند، نیازمند قوانینی هستیم که دستگاه­ها را در جهت هماهنگ کردن فعالیت­هایشان با یکدیگر وکاهش اقدامات موازی ملزم نماید.
• انتخاب یک مرجع واحد با حدود وظایف مشخص و توانایی اعمال نظارت و کنترل بر عملکرد دستگاه­ها برای هماهنگ نمودن کلیه برنامه­های آنها که ترجیحا این مرجع می­تواند شهرداری باشد.

هر فعالیت اجتماعی بدون وجود مدیریت سازمان یافته­ای که اهداف و ابزارهای رسیدن به آنها را مشخص کند و فعالیت­ها را هماهنگ سازد، از هم می­پاشد و به بی نظمی می­گراید. شهرها بعنوان یک سامانه، نیازمند مدیریت هستند که به تعیین اهداف و برنامه­ها پرداخته و فعالیت عناصر مختلف شهری را هماهنگ نماید.

ضرورت وجودی و توجه به موضوع هماهنگی بین سازمان­های متولی مسائل مربوط به مدیریت شهری، در اثر محدودیت منابع، پرسنل، امکانات و ویژگی خاص برخی مسائل نظیر چند بعدی بودن آنهاست که ایجاب می­کند سازمان­ها با هم کار کنند و بین خود هماهنگی ایجاد نمایند، زیرا شهرداری­ها بصورت منفرد نمی­توانند اینگونه مسائل بوجود آمده در جوامع را حل کنند.

پیچیدگی رو به رشد موجود در دنیای امروز به گونه­ای است که سازمان­های منفرد نمی­توانند برخی مسائل بوجود آمده در جوامع را حل کنند. محدودیت منابع، پرسنل، امکاناتو ویژگی­های خاص برخی مسائل نظیرچند بعدی بودن آنها، ایجاب می­کند که سازمان­ها با هم کار کنند و با هم هماهنگ باشند، زیرا جامعه از منافع ناشی از این همکاری و هماهنگی بین سازمانی، سود خواهد برد. حتی در صورت وجود بودجه و امکانات کافی، هیچ سازمان منفردی نمی­تواند از طریق بزرگ کردن خود، خواسته­های جامعه را برآورده سازد، زیرا دراین صورت، هزینه­های هماهنگی درون سازمانی بگونه سرسام آور افزایش خواهد یافت. بنابراین مجبور هستیم جهت حل برخی مسائل، از همکاری­های بین سازمانی و بالطبع آن از هماهنگی­­های بین سازمانی استفاده کنیم.

بعلاوه سازمان­ها برای بقا در محیط، اغلب روابط مداومی را با سایر سازمان­ها برقرار می­کنند. این روابط بین سازمانی، برای تبادل اطلاعات و منابع بهم می­پیوندند و هماهنگی­های لازم را بین خود ایجاد می­کنند.

اهداف، علل و ضرورت شکل­گیری ساختارها و شبکه­های بین سازمانی زیاد هستند. برخی از آنها عبارتند از: کاهش ریسک، صرفه جویی مقیاس اقتصادی، تبادل تکنولوژی، جلوگیری و حذف رقابت، تسهیل در توسعه و گسترش بین المللی، بازشدن بازارهای جدید یا همان جهانی شدن، ادغام­های عمودی سازمان­ها باهم. در بحث همکاری­های بین سازمانی، هماهنگی بین سازمانی بعنوان یکی از چالش­های مهم روابط بین سازمانی است. فرصت­ها و مزیت­های بالقوه همکاری­های بین سازمانی فراوان هستند، اما دسترسی به آنها بدون پرداخت هزینه­های مربوط به هماهنگی بین سازمانی مقدور نیست. در حقیقت باید نوعی بده­بستان بین محاسن همکاری و هزینه­های هماهنگی بین سازمانی انجام داد.

همه سازمان­ها جهت تخصیص وظایف، تنظیم عملیات بین اعضا و تعیین توالی انجام فعالیت­ها، به هماهنگی نیاز دارند. وقتی که چند سازمان با هم کار می­کنند انجام این وظیفه مشکلتر می­شود و در مورد یک شرکت چند ملیتی و چند فرهنگی، بعلت لزوم ارتباطات و همکاری بیشتر، ایجاد هماهنگی بین سازمانی به مراتب مشکلتر می­شود.

هدف از ایجاد هماهنگی بین سازمانی، تلاش به منظور اثربخشی بیشتر سازمان­ها در برنامه­ریزی و فعالیت­های مشترک است. همانگونه که در شکل زیر نشان داده شده است سازمان­ها در صورتی که به تنهایی کار کنند بر جامعه تاثیر خواهند داشت.

شهرداری، فرمانداری، بخشداری، شورای شهر، دانشگاه، محل خدمت سی ساله و بالاخره سازمان استانداری، از جمله سازمان­هایی هستند که انسان امروزین مستقیما با آنها در ارتباط است. ضمنا به صورت غیر مستقیم با سازما­ن­های بیشمار دیگری نیز در ارتباط است، اما وقتی که با هم کار می­کنند تاثیری به مراتب بیشتر بر جامعه شهری خواهند داشت.

1. تصمیمات اولیه

اگر ایجاد هماهنگی بین سازمان­ها ضروری تشخیص داده شود  در این مرحله سه گام مهم باید برداشته شود:

• تعیین و تعریف مسئله

اولین گام بمنظور ایجاد هماهنگی بین دو یا چند سازمان تعیین و تعریف مسئله و بیان ضرورت وجودی ایجاد هماهنگی بین سازمان­ها است. برخی اوقات افراد داخل سازمان و برخی اوقات افراد داخل سازمان و برخی اوقات افراد خارج از سازمان می­توانند  وجود مسئله را کشف و بیان کنند. مسئله باید مشخص و واضح بیان شود و قابل حل باشد. مسئله­ای قابل حل است که در صورت وجود منابع و خواست سازمان­ها، بتوان آن را حل کرد.

اگر بتوان مسئله مورد بحث را با مسائل دیگر سازمان­ها مرتبط کرد احتمالا حل آن ساده­تر خواهد بود، زیرا می­توان حمایت آنها را نیز جلب کرد. نیروهای محیطی نیز می­توانند به حل مسئله کمک کنند. بعنوان مثال بوقت وقوع بلایای طبیعی، بهتر می­توان مسئله ایجاد هماهنگی بین سازمانی را بیان و توجیه کرد. از دیگر نیروهای محیطی می­توان به تغییرات اکولوژیکی، جمعیتی، تکنولوژیکی و قانونی اشاره کرد.

۲٫۱٫ تعیین موقعیت مکانی

منظور محدوده جغرافیایی است که  قرار است هماهنگی در آنجا انجام شود. ممکن است نیروهای محیطی خارج از کنترل تک تک سازمان­ها، تامین کنندگان منابع و یا ماهیت خود مسئله ایجاب کند که محدوده جغرافیایی خاصی انتخاب شود.

• تعیین سازمان­های اصلی

در این گام فهرستی از سازمان­هایی که در مورد موضوع هماهنگی نقش تعیین کننده خواهند داشت تهیه می­شود. این سازمان­ها نقشی کلیدی در ایجاد هماهنگی خواهند داشت اگر منابع مورد نیاز در اختیارشان باشد، و یا تجربیات و برنامه­هایی در مورد هماهنگی داشته باشند و یا اینکه پرسنل آنها برای ایجاد هماهنگی بین سازمان­ها نقش تعیین کننده داشته باشند. باید بخاطر داشت که با همه سازمان­های موجود در منطقه نمی­توان کار کرد بلکه باید تعدادی از سازمان­های کلیدی و مهم را انتخاب کرد.

2. تصمیمات سازمانی منفرد

در این مرحله، هرکدام از سازمان­های مشارکت کننده در ایجاد هماهنگی با توجه به مسئله تعریف شده، سه تصمیم مهم را اتخاذ خواهند کرد که عبارتند از:

• تعهد به مسئله

قبل از کار کردن با دیگر سازمان­های مشارکت کننده در ایجاد هماهنگی، تک تک سازمان­ها باید به مسئله تعیین و تعریف شده متعهد شوند. بعبارت دیگر باید مسئله مورد بحث جزء اولویت­های کاری سازمان­ها باشد. برخی اوقات لازم است مشخص شود که در یک سازمان خاص و یا تک تک سازمان­های مشارکت کننده در ایجاد هماهنگی، چه کسی یا کسانی نقش مهمی در تعیین اولویت و اهمیت هماهنگی بین سازمانی را دارند و چه نوع ارتباطاتی در تعیین این اولویت­ها نقش تعیین کننده دارند.

۲٫۲٫ تعهد به هماهنگی

سازمان­های مشارکت کننده در ایجاد هماهنگی باید متعهد شوند که درباره مسئله تعیین شده با هم کار خواهند کرد. سازمان­ها به دلایل مختلفی علاقه­مند به همکاری و هماهنگی با یکدیگر هستند: برخی بعلت افزایش سرمایه و یا کاهش هزینه­ها این کار را می­کنند، برخی بعلت فشارهای عمومی و یا دولتی اینکار را می­کنند، برخی بعلت فشارهای عمومی و یا دولتی اینکار را می­کنند، برخی دارای تجربیات، پرسنل و برنامه­هایی هستند که می­توانند از طریق همکاری و هماهنگی با دیگر سازمان­ها اثربخش­تر باشند و برخی با سازمان­های دیگر اهداف مشترکی دارند. در هر صورت سازمان­ها می­دانند که در صورت همکاری و هماهنگی با هم، تاثیر بیشتری بر محیط و جامعه خواهند داشت.

• اجماع و وحدت نظر

سازمان­ها باید قبول کنند که هر یک لازم است در بخشی از کوشش­های مشترک برای ایجاد هماهنگی مشارکت داشته باشند. هر یک از سازمان­ها با توجه به پتانسیل موجود باید در زمینه­ای خاص همکاری لازم را داشته باشند. تعریف و تبیین بهتر و بیشتر مسئله و توافق بر روی آن، و نیز مدت زمانی که سازمان­ها باید با کوشش­های هماهنگ همراه باشند تاثیری مثبت بر اجماع خواهد داشت.

3. تصمیمات سازمانی مشترک

تا اینجای کار همه تلاش­های مربوط به ایجاد هماهنگی بین سازمان­ها، بصورت انفرادی و مرتبط با تک­تک سازمان­ها بوده است. در این مرحله اقداماتی انجام خواهد شد که به بیش از یک سازمان ارتباط پیدا می­کند. اقداماتی نظیر: بحث در مورد منابع لازم، چگونگی ارتباط سازمان­ها با یکدیگر، چگونگی تعیین اهداف مشترک و توسعه یک برنامه کاری مشترک از این دسته هستند.

• تعیین اهداف

بعد از پاسخ دادن به سوالات مربوط به مسئله هماهنگی، با توجه به عناصری که قرار است هماهنگی در مورد آنها صورت گیرد لازم است اهداف مشترک تعیین شوند. این عناصر شامل مشتریان، منابع، برنامه­ها و اطلاعات هستند.

اهداف باید واضخ، قابل قبول و چالشی باشند. چالشی بودن اهداف بسیار مهم است. اگر منابع لازم برای دسترسی به اهداف فراهم نباشد و اگر سازمان­ها با اهداف تعیین شده موافق نباشند تلاش­های ایجاد هماهنگی، احتمالا با شکست مواجه خواهند شد.

۲٫۳٫ جریان منابع

در این گام منابعی که هر یک از سازمان­های مشارکت کننده می­توانند به منظور ایجاد هماهنگی در قالب تلاش­های جمعی، در اختیار یکدیگر قرار دهند مشخص می­شود. جریان منابع به در دسترس بودن منابع لازم در اختیار سازمان­های منفرد، جهت انجام کوشش­های هماهنگ اشاره دارد. همه چیزهایی که بتوانند به صورت مستقیم و یا غیر مستقیم در جهت حل مسئله مورد استفاده قرار گیرند جزو منابع محسوب می­شوند. منابع می­توانند مواردی نظیر: پرسنل، اطلاعات، اسناد و مدارک، مواد خام، توافق­ها و غیره باشند. قبل از بحث در مورد تصمیمات بین سازمانی، بهتر است اطلاعات اولیه­ای بین سازمان­ها مبادله شود و پرسنل همدیگر را بشناسند.

• ساختار هماهنگی

ساختارها نشان می­دهند که سازما­ن­ها چگونه با هم ارتباط برقرار می­کنند. در سطحی تجریدی، یک الگوی ساختاری شامل اجتماعی از عناصر و مجموعه­ای از روابط متصل کننده آنها به هم است. در یک ساختار هماهنگی بین سازمانی، سازمان­های مختلف بعنوان عناصر آن ساختار هستند و روابط بین آنها می­توانند در قالب الگوهای ارتباطی مختلفی در نظر گرفته شوند.

در بحث تئوری سازمان و مشارکت­های استراتژیک، بمنظور هماهنگ کردن سازمان­ها می­توان الگوهای هماهنگی بین سازمانی مختلفی را جهت دسترسی به اهداف مشترک در نظر گرفت. علی­رغم اینکه ساختارهای هماهنگی بین سازمانی مختلفی وجود دارند، اما می­توان آنها را به دو گروه کلی ساختارهای هماهنگی سلسله مراتبی و ساختارهای هماهنگی بازار تقسیم کرد. در ساختارهای هماهنگی سلسله مراتبی، رفتار سازمان­ها و ارتباطات بین آنها، بوسیله قوانین رفتار و اختیارات مشخص کنترل می­شود. در حالیکه در ساختارهای هماهنگی بازار، سازمان­ها از طریق سیستم قیمت­گذاری و فرآیند نفوذ، کنترل و هماهنگ می­شوند. در حقیقت در ساختارهای هماهنگی بازار، سازمان­ها مستقل از هم هستند و هر یک بر اساس منافع خود تصمیماتی را اتخاذ می­کنند و از طریق مکانیسم­های قیمت، کنترل و هماهنگ می­شوند در حالیکه در ساختارهای هماهنگی سلسله مراتبی، سازمان­ها با استفاده از اختیارات و دیگر رویه­های فرآیندهای هماهنگی، کنترل و هماهنگ می­شوند. در دنیای واقعی عموما ترکیبی از این دو مکانیسم هماهنگی بین سازمانی بصورت ساختارهای هماهنگی پیوندی و دو جنسی مورد استفاده قرار می­گیرند. ساختارهای هماهنگی پیوندی می­توانند بصورت پیوستاری که در یک طرف آن ساختارهای هماهنگی سلسله مراتبی و در طرف دیگر آن ساختارهای هماهنگی بازار قرار دارند در نظر گرفته شوند. در این نوع از ساختارها، سازمان­ها بوسیله فرآیند مذاکره کنترل و هماهنگ می­شوند.

• برنامه کار

در این گام مکانیسم­های مورد استفاده بمنظور ایجاد هماهنگی باید مشخص شوند. مکانیسم­های ایجاد هماهنگی بین سازمانی، ابزارهای حفظ هماهنگی در سازمان­ها هستند و عناصر ایجاد کننده هماهنگی بین سازمانی را در خود نگه داشته­ آنها را حفظ می­کنند. تنوع در مسائل و موضوعات مربوط به روابط بین سازمانی باعث شده است که دانشمندان و نویسندگان تئوری­های سازمان، مکانیسم­های مختلفی را جهت ایجاد هماهنگی بین سازمانی مطرح کنند. بر این اساس می­توان گفت که تفاهم و سازگاری کمی در بحث­های مربوط به تعاریف و تفاسیر از سیستم­ها و تعاملات بین آنها و نیز هماهنگی بین سازمانی وجود دارد.

برنامه کار باید مسئولیت هر سازمان را برای ایجاد هماهنگی مشخص کند. منابعی که هر سازمان باید به منظور ایجاد هماهنگی بین سازمانی مورد استفاده قرار دهد و نیز زمان اجرای تعهدات آن را تعیین کند.

4. اقدامات مشترک

اقدامات مشترک شامل:

الف- ایفای مسئولیت­های تعیین شده

ب- در اختیار قرار دادن سهم منابع تعیین شده هر سازمان بمنظور ایجاد هماهنگی بین سازمانی

پ- عمل کردن به تعهدات طبق زمانبندی تعیین شده است که در گام­های قبلی برنامه­ریزی شده بود

5. اریابی اثربخشی بمنظور ایجاد هماهنگی بین سازمان­ها (دو یا چند سازمان متولی مسائل مربوط به مدیریت شهری)

در این مرحله مشخص خواهد شد که میزان موفقیت در دسترسی به اهداف تعیین شده چقدر است. میزان موفقیت در این کار با توجه به افراد، سازمان­ها و جامعه، هم جهت دوره زمانی کوتاه مدت و هم بلند مدت مورد ارزیابی قرار خواهند گرفت.

[۱] این طرح توسط مهندسین مشاور تدبیر گستر شرق تهیه گردیده است.

[۲] طرح جمع­آوری فاضلاب شهر مشهد در اختیار مشاور قرار نگرفته است.

[۳] ماده ۱۴۷ و ۱۴۸ قانون شهرداری­ها

[۴] کمیسیون بند ۲۰ شامل : شهردار منطقه – رئیس خدمات شهری – مسئول کمیسیون بند ۲۰ ناحیه مربوطه