تکنیک های خلاقیت ( فردی و سازمانی ):
۱- یورش (طوفان)فکری(بارش افکار):
این روش که توسط آلکس ازبرن برای استفاده در کارهای تبلیغاتی ابداع شد مبتنی بر معاشرت آزاد و مراوده با دیگران و خودداری کامل از انتقاد است.تاکید این روش بر این است که اندیشه ها به صورت کنترل نشده و سازمان نیافته و به صورت تخیلی مطرح شوند.قواعد جلسه در این روش عبارتست از:
هیچ فکری مورد انتقاد قرار نمی گیرد.(انتقاد ممنوع)
هرچه فکرها بکرتر و بدیع تر باشد بهتر است.
هر چه تعداد ایده ها بیشتر باشد بهتر است.
افراد برای بهبود و توسعه ابعاد فکرهایی که ارائه میدهند تشویق میشوند.
همه ایده ها یادداشت می شوند.
هیچ ایده ای رد نمی شود بلکه تکوین می یابد.
۲- تکنیک دلفی:
در این تکنیک افراد هیچگاه بصورت گروه در یک جلسه ودوریک میز گرد یکدیگر جمع نمی آیندورویارویی مستقیم رخ نمی دهد.این تکنیک متشکل از ۵ مرحله است :
۱- هریک از اعضاء گروه مستقلا ومخفیانه عقیده ونظر ویا راه حلی را که درباره موضوع تصمیم گیری دارد می نویسد.
۲- نظرات کتبی به یک ایستگاه مرکزی ارسال می گردد.دراینجا نظرات گرداوری وتکثیر می شوند.
۳- برای هریک عضو، تمامی نظرات ارائه شده فرستاده می شود.
۴- هرعضودرباره نظرات دیگران اظهار عقیده می نمایدوهرفکرجدیدی را که احتمالا در اثر آگاهی از عقاید دیگران دراوبوجود آمده باشد،می نویسد ونتیجه را به ایستگاه مرکزی برمی گرداند.
۵- مراحل ۳و۴ آنقدر تکرار می شود تا اتفاق آرا بدست آید.
۳- شش کلاه تفکر:
در این تکنیک، شش جنبه یا سبک فکری تعریف و برای هر یک کلاه رنگی خاصی به عنوان سمبل تعیین شده است. هر کس می تواند با به سر گذاشتن این کلاه ها (به صورت سمبلیک) راجع به مسأله به صورت مشخص و از دریچه تفکر مربوطه اظهار نظر کند. فرد در اثر تعویض کلاههای فکری، نقشش را در گروه تغییر می دهد و نهایتاً تنوع و کثرت این تغییرها باعث رشد خلاقیت فرد می شود. هنگام بازی کردن نقش ها، فرد فکرش از من خود یا قالب های ذهنی جدا شده و به سمت نقش هدایت می شود. افراد به فکر خود مسلط می شوند و تنها چیزهایی را که می خواهند، فرا می خوانند.یکی از محدودیت های اصلی در فکر کردن، مقابله و مقاومت من انسان است که باعث اشتباهاتی در تفکر می گردد.
تعریف شش کلاه تفکر:
کلاه سفید : مانند یک کامپیوتر فقط ارائه اطلاعات، بی طرفی، انظباط، منفعل، ارقام و اطلاعات ملموس و واقعی « آمارهای خرید، فروش، ضایعات، نقل قول»
کلاه قرمز : بیان احساسات و شور هیجان و نیز خشم، دیدگاه احساسی و عاطفی « من از این آدم خوشم نمی آید و نمی خواهم با او کار کنم، فقط همین را می توانم بگویم »
کلاه سیاه : شامل جنبه های منفی و علل نا ممکن بودن کار، صادقانه و منطقی اما لزوماً نباید درست باشد.وجودمشکلات را متذکر می شود نه راه حل « اگر ایرانی ها هم وارد صنعت هسته ای شوند چه می شود؟ »
کلاه زرد : خوش بینی، جنبه های امید وارانه و تفکر مثبت، جنبه های مثبت رویداد ها و پیش بینی دستاوردها«رد شدن در آن امتحان بهترین اتفاقی بود که می توانست برای او بیفتد، او مسلماً در حرفه معلمی احساس رضایت نمی کرد»
کلاه سبز : خلاقیت و ارائه نظرات نو، انگیزش و حرکت « فکر کن، نابینایان و معلولان جسمی چگونه ازکامپیوترشخصی استفاده کنند؟»
کلاه آبی : احاطه، تنظیم، سازمان دهی روند تفکر و نیز سایر کلاه ها.
تکنیک ۶ کلاه فکری:
۱- فرد در اثر تعویض کلاههای فکری، نقشش را در گروه تغییر می دهد و نهایتاً تنوع و کثرت این تغییرها باعث رشد خلاقیت فرد می شود.
2- هنگام بازی کردن نقش ها، فرد فکرش از ”من“ خود یا قالب های ذهنی جدا شده و به سمت نقش هدایت می شود.
۳- افراد به فکر خود مسلط می شوند و تنها چیزهایی را که می خواهند، فرامی خوانند.
4- یکی از محدودیت های اصلی در فکر کردن، مقابله و مقاومت ”من“ انسان است که باعث اشتباهاتی درتفکرمیگردد.
اهداف اصلی تکنیک شش کلاه تفکر:
ساده کردن تفکر: پرداختن جداگانه به عواطف، منطق، اطلاعات، امید و خلاقیت تفکری ساده تر، دقیق تر، شفاف تر، سریع تر و اثربخش تر
فراهم کردن زمینه جهت تغییر آگاهانه الگوهای ذهنی به منظور استفاده از تمامی ظرفیت های ذهنی
اسکمپر: SCAMPER۴-
روشی ساخت یافته برای نگاه به مسأله از زوایای مختلف
Substitute – جایگزینی
Combine – ترکیب
Adapt – متناسب کردن
Modify (Magnify) – تغییر یا بزرگنمایی
Put to other uses – به کارگیری در کاربرد دیگر
Eliminate – حذف
Rearrangement (Reverse) – باز آرایی یا معکوس کردن
:Substitute جایگزینی
چه چیزی را می توان به جای چیز دیگر به کار برد؟
نفت، کاغذ، آب، هوا به جای بنزین
شکر مصنوعی به جای شکر طبیعی
قطعه تولید داخل به جای قطعه خارجی
مثال: هنگام بارندگی از چه طریقی می توان مانع خیس شدن موی سرشد؟(غیر از چتر ، کلاه…)
Combine ترکیب :
چه چیزی را با چه چیزی می توان ترکیب کرد؟
-ترکیب دو نوع عدسی و ساخت عینکهای دو تکه
-برس بزرگ با یک لوله آب درون آن برای شستن پنجره قطار
-دستمال کاغذی معطر( ترکیب دستمال کاغذی و عطر)
-موبایل و دوربین
-ارتباط سیستم پیشنهادها با سیستم پرسنلی
Adapt متناسب کردن:
آیا می توان چیزی را متناسب تر کرد؟ (برای راحتی، زیبایی، کاربرد بهتر و غیره)
خوردن نوشابه با نی و خمیده کردن نی
گذاشتن زیپ روی لباس به جای دکمه
ایجاد خدمات الکترونیک به جای دستی
ایجاد بسته بندی های بزرگ برای مواد غذایی (خانواده)
ساخت هلی کوپتر از روی سنجاقک
Modify (Magnify) تغییر و بزرگنمایی:
آیا می توان تغییری در چیزی ایجاد کرد؟ آیا می توان چیزی را بزرگتر کرد؟
ساختن کفش های بسیار بزرگ برای تبلیغ
ایجاد فروشگاه های زنجیره ای به جای یک فروشگاه
تغییر در جنس قطعات برای دوام بیشتر
۱۰ چیز بگویید که با بزرگتر شدن فروششان بالا می رود.
10 چیز بگویید که با معطر شدن فروششان بالا برود.
بازی فوتبال با ۲ توپ با رنگهای متفاوت
Put to other uses استفاده های دیگر:
چه استفاده دیگری از چیزی می توانیم بکنیم؟
استفاده از موتور ماشین خراب چمن زنی به عنوان موتور محرکه دوچرخه توسط هوندا
استفاده مجدد از ضایعات تولید
استفاده از گلدان به جای زیرپایی
با محصولات خراب شده چه کنیم؟
با طرحهای تحقیقاتی که به نتیجه نرسیده اند چه کنیم؟
استفاده دیگر از پوست پسته؟
:Eliminate حذف کردن
چه چیزی را می توان از چیزی حذف کرد؟
کوتاه کردن فرآیندهای اداری
کم کردن وزن موتور
حذف سیم از هنذزفری موبایل
حذف مقررات دست و پاگیر سازمانی
Rearrangement (Reversing) بازآرایی و معکوس سازی:
اگر چیزی را معکوس کنیم یا ترتیب آن را تغییر دهیم چه می شود؟
جنس فروخته شده پس گرفته می شود.
مراجعه پزشک به بیمار
Howeمعکوس کردن محل سوراخ سوزن خیاطی و اختراع چرخ خیاطی توسط آقای
طراحی اتومبیل با موتور در پشت
تغییر ساعات استراحت در شرکت
تغییر ترتیب مونتاژ قطعات
تغییر آرایش محیط کار برای افزایش کارایی
تغییر ساعات کار ادارات جهت کنترل ترافیک
تمرین اسکمپر SCAMPER:
برای ۵ دقیقه محیط و روش های کار خود را مجسم کنید. حال یک پیشنهاد بهبود با استفاده از یکی از روش های اسکمپر ارائه بدهید:
Substitute – جایگزینی
Combine – ترکیب
Adapt – متناسب کردن
Modify (Magnify) – تغییر یا بزرگنمایی
Put to other uses – به کارگیری در کاربرد دیگر
Eliminate – حذف
Rearrangement (Reverse) – باز آرایی یا معکوس کردن
۵- تکنیک 5W.1H:
از این روش برای ایجاد سؤالات بی شمار بهبود استفاده می شود.
در این تکنیک، در مورد هر چیزی شش سؤال زیر مطرح می شود:
What? – چه چیزی؟
Why? – چرا؟
Where? – کجا؟
When? – چه زمانی؟
Who? – چه کسی؟
How? – چگونه؟
۶ -تکنیک P.P.C:
این تکنیک برای بررسی مسائل، مشکلات و ایده ها در محیط های پویا که افراد زیادی درگیر هستند استفاده می شود.
در این تکنیک، به مسأله از سه زاویه نگاه می شود:
:Positives مثبت ها (نقاط مثبت فکر یا ایده)
:Possibilities احتمالات (فرصت ها، تعمیم مسأله)
:Concerns نگرانی ها
اهداف تکنیک P.P.C:
تغییر و اصلاح واکنش افراد نسبت به ایده های جدید دیگران
ایجاد، تقویت و رشد و توسعه استعداد و فرهنگ خلاقیت در فرد، خانواده، سازمان و جامعه
تأثیر مثبت و ارتقاء قدرت ارزیابی در افراد یا سازمانهایی که مستمراً با ایده ها و پیشنهادات دیگران سروکار دارند و یا برخورد آنان در سرنوشت ایده و انگیزه پیشنهاد دهنده تأثیر می گذارد (مانند مدارس، دانشگاه ها، تیم های تحقیق و توسعه، مدیریت بازاریابی و غیره).
۷- وارونه سازی مسأله:
با ورود اطلاعات به ذهن از آنجا که ذهن سیستم الگوساز خود سازمان دهنده است، سعی می کند در کمترین زمان اطلاعات ورودی را در نزدیکترین ، شبیه ترین و آشناترین قالب ذهنی قرار دهد.در این تکنیک اطلاعات وارونه وارد ذهن می شوند، در نتیجه احتمال اینکه وارد قالب جدیدی شوند افزایش می یابد و خروجی قالب، با گذشته تفاوت خواهد داشت. این درک جدید ماده اولیه برای مراحل بعدی فرآیند تفکر است و موجب خلاقیت می شود.استفاده از این تکنیک کمک شایانی به شناسایی قالبهای ذهنی پنهان خود و دیگران می کند. با استفاده از این تکنیک، ترس از شکست فرد کاهش و توان فرد برای فرار از نگرش به شیوه متداول افزایش می یابد.
تمرین وارونه سازی:
چگونه می توانیم شهروند بدی برای شهر خود باشیم؟
چگونه می توانیم کاری کنیم که شرکت در عرض ۳ ماه ورشکسته شود؟
