هفت شهر عشق عطار و هشت شهر عشق مولانا

در آثار مولانا جلال‌الدین بلخی، به‌ویژه در مثنوی معنوی و غزلیات شمس، اشاره‌های بسیاری به سفر روحانی و مراحل سلوک وجود دارد، اما برخلاف عطار نیشابوری که به هفت وادی (هفت شهر عشق) در منطق‌الطیر اشاره می‌کند، مولانا به‌صورت مشخص از “هشت شهر عشق” نام نمی‌برد.

با این حال، برخی از شارحان و عرفا، با الهام از مفاهیم موجود در مثنوی، مراحلی را به عنوان “هشت شهر عشق” یا “هشت منزل سلوک” در نظر گرفته‌اند که برگرفته از مضامین عرفانی مولاناست. این هشت مرحله می‌تواند چنین باشد:

هشت شهر عشق در دیدگاه مولانا

۱. نیاز (طلب و اشتیاق)

• سالک باید تشنه و جوینده باشد تا راه را آغاز کند.

۲. عشق (سوز و گداز درونی)

• عشق، محور اصلی حرکت است و سالک را از خودخواهی رها می‌کند.

۳. معرفت (شناخت حقیقت)

• رسیدن به بینشی فراتر از ظاهر دنیا.

۴. استغنا (بی‌نیازی از تعلقات دنیوی)

• رها کردن دلبستگی‌ها برای رسیدن به معشوق حقیقی.

۵. توحید (یگانه‌دیدن خدا در همه چیز)

• “هر چه بینی، آن اوست” – نگاه وحدت‌وجودی به جهان.

۶. حیرت (شگفتی در برابر عظمت حق)

• هرچه بیشتر می‌دانی، بیشتر در حیرت فرو می‌روی.

۷. فقر (فنا و نیستی در برابر خدا)

• نابودی “من” و رسیدن به بقای الهی.

۸. وصال (رسیدن به معشوق)

• پایان سفر و رسیدن به اتحاد با خداوند.

تفاوت هفت شهر عطار و هشت شهر مولانا

• عطار در منطق‌الطیر، هفت مرحله را بیان می‌کند، اما مولانا بیشتر بر عشق و سلوک عملی تأکید دارد و عدد مشخصی را ذکر نمی‌کند.

• “هشت شهر عشق” بیشتر برداشتی تأویلی از مفاهیم مثنوی است، نه نقل مستقیم از مولانا.

• مولانا معتقد است “عشق، شهر بی‌در و دروازه است”، یعنی مرزهای سلوک، قطعی و محدود نیستند.

نتیجه

اگرچه مولانا به‌صورت صریح از “هشت شهر عشق” نام نبرده است، ولی می‌توان این مراحل را از لابهلای اشعارش استخراج کرد. در نهایت، عشق است که سالک را از همه این منازل عبور می‌دهد و به مقصود می‌رساند.