فناوری اطلاعات و ارتباطات بستری برای ایجاد فرصت های شغلی و تقویت توانمندی های فناورانه کشور دانش بنیان

دکتر پوراندخت نیرومند[۱]

دکتر اکبر فرجی ارمکی[۲]

ابوالفضل علیزاده[۳]

لیلا ستاری زاده[۴]

در رویکرد ملی اقتصادی دنیا که اقتصاد دانش (فناوری) بنیان نام گرفته، فناوری محور اصلی توسعه نام گرفته است. در کشور ما نیز چند سال است که رویکرد از اقتصاد مبنی بر منابع به سمت اقتصاد مبنی بر فناوری سوق پیدا کرده است و در این راستا سند چشم انداز ۱۴۰۴ نقشه جامعه ملی کشور، برنامه پنجم توسعه نیز فناوری اطلاعات به عنوان یکی از فناوری های راهبردی و الویت دار مورد تأیید قرار داده است. با توجه به گسترش این فناوری در تمام حوزه های کلان و خرد اقتصادی از بنگاههای اقتصادی بزرگ گرفته تا سطح فردی این فناوری توان فرصت های شغلی و قابلیت های فناوری بسیاری را نصیب کشور نماید با توجه به وجود نیروی تحصیل کرده در این حوزه ها
در صورت اتخاذ سیاست ها، تشویقی، حمایتی، رفاهی و قانون هم­سو می توان زمینه ایجاد شرکت های دانش بنیان را در این حوزه فراهم نمود. در این مقاله پس از بررسی اهمیت این فناوری و قوانین مرتبط، راهکارها و سیاست هایی ایجاد و توسعه فرصت های شغلی و تقویت
توانمندی های فناوری از کشور ارائه می شود.

فناوری

برای فناوری با توجه به رویکردهای متفاوت، تعاریف گوناگونی ارائه شده است. طارق خلیل[۵] با رویکرد مدیریتی، فناوری را به صورت فرآیند ترکیب نظام­مند ابزار، دانش فنی و اطلاعات لازم برای بکارگیری ابزار و نیز مهارت­های انسانی مورد نیاز برای استفاده از دانش و ابزار تعریف می نماید. (خلیل،۲۰۰۰). پورتر[۶] با دید اقتصادی، فناوری را عامل تبدیل ورودی­ها به خروجی­ها می­داند که از طریق تولید ارزش افزوده موجب پدیدار شدن مزیت رقابتی می­گردد (پورتر،۱۹۸۵). از نگاه اقتصاددانان، فناوری دانشی است که در امر تولید، تجاری­سازی و توزیع کالا و خدمات بکار می­رود و وسیله­ای برای ارتقای توانایی­های فیزیکی و فکری انسان و ابزاری برای تبدیل منابع ساده به منابع و کالاهای پیچیده است. در واقع فناوری را دانش عملی و یا کاربردی می­نامند. فناوری، سیستمی است برای تبدیل دانش فنی به محصولات تجاری (وبستر،۱۹۸۱).

بر اساس تعریف یونیدو[۷]، فناوری کاربرد علوم در صنایع با استفاده از رویه­ها و مطالعات منظم و جهت­دار است. در واقع در سطح ملی، فناوری مجموعه­ای از توانایی­ها و قابلیت­ها برای تولید محصول یا صنعتی­شدن است. هدف از کاربرد آن˛ نیل به توسعه اقتصادی و بالا بردن توان رقابتی، رفاه عمومی، قابلیت دفاعی و رزمی، بهره­برداری صحیح از منابع طبیعی، حفظ محیط زیست و همچنین ارتقاء فرهنگ، روابط و ساختار اجتماعی است. در سایر سطوح و بخش­ها نیز مفهومی را تداعی می­کند که در آن فناوری عاملی برای ایجاد توان و قدرت برآورده­ساختن اهداف است. به این ترتیب در یک واحد صنعتی، فناوری، قابلیت ترکیب عوامل اصلی تولید و ایجاد محصول و به طور کلی مجموعه­ای از ابزار­های فیزیکی (که خود حاصل فناوری­اند)، توانایی­های فکری و مهارت­های انسانی است که نمود عینی آن ایجاد محصول با ارائه خدمات است (یونیدو،۲۰۰۰)­. از نظر اعرابی، فناوری­­ عبارتست ­از­ کاربرد ­علم، تجربه­ و­ مهارت­های ­انسانی ­­ برای ­مرتفع­کردن نیازهای بشر­ی (اعرابی و منتی، ۱۳۸۹)در مجموع تعریف آخر، ازجامعیت مناسبی برای این پژوهش برخوردار است.

۲-۸) شرکت­های فناوری­بنیان و بررسی وضعیت آنها درکشور

برای شرکت­های فناوری ­بنیان تعاریف­ متعددی ارائه ­شده ­است. این شرکت ها درایران به نام شرکت های دانش بنیان شناخته می­شوند.

مطالعات­ و پژوهش­ها نشان داده ­این شرکت­ها نقش­ مهمی ­در اشتغال­زایی، رشد اقتصادی، بازسازی ­صنعتی و
توسعه­ی ­منطقه­ای دارند. از نظر توماس­کهن، ­شرکت­های فناوری ­بنیان، ­شرکت­هایی هستند ­که ­انواع­ دارایی ­فکری­ ازجمله­ یافته­های پژوهشی،­ فرانشیز، اختراعات ثبت شده، علائمتجاری، ایده­ها­ و­ تجارب­خاص، ۷۵%ُ ­ارزش آنها را تشکیل­ می­دهد. اداره­ی آنها نیازمند مهارتهای رهبری ­و مدیریت متفاوتی ­است­­که­ بیشتر­ بر دانش­آفرینان­ یا­ همان ­ابعاد ­انسانی بنگاه تأکید ­می­کند. ویژگی­های منحصر­به فرد آن­ها ارزش افزایی از طریق­ کاربرد ­فناوری (ازپلاستیک­ها­ و ­فیبرهای ­نوری­­ تا­ خدمات ­مالی و تجارت الکترونیک)، استفاده ­از فناوری پیشرفته در عملیات­ شرکت،­ کارکنان ­تحصیل­کرده­ و ماهر،­ جایگزینی­ کار دستی ­با تکنولوژی، زیرساخت­های ویژه، هزینه­ی­ فراوان در بخش پژوهش­و توسعه­ی ­محصولات­ جدید، ریسک ­بالا، تغییرات­ مداوم، فرآیندهای ­پیچیده­ی تصمیم­­گیری، چرخه­ی عمر کوتاه محصولات، واکنش سریع ­نسبت به ­بازار، پتانسیل ­رشد ­سریع، موانع­ ورود­ کمتر، تهدیدات­ فراوان و احتمال شکست­ بالا، همکاری­های ­متعدد، سود­آوری­ پایین ­علیرغم­گردش­ پول ­بالا (ثامهاین، ۱۳۸۷). به نظر کلافستن ­­و همکاران، به شرکتی که قدرت و مزیت رقابتی­اش از دانش فنی مهندسی افراد شرکت و تبدیل این دانش فنی به محصولات یا خدمات برای بازار ناشی شود، شرکت فناوری­بنیان گفته می­شود (سایمون و همکاران، ۱۹۹۹).[۸]

ازدیدگاه لیتل ویژگی­های مشترک شرکت­های ­فناوری­ بنیان عبارتست از پتانسیل نسبتا بالای رشد، نیاز به تامین مالی بیرونی به دلیل زمان­بر بودن توسعه­ی­ محصول، تمرکز بر بازارهای مشخصی که ­نیاز ­جهانی­ بالایی ­برای آنها وجود دارد، گرایش به
خوشه­سازی­ در مناطق خاص، انشعاب گرفته[۹] ­ازدانشگاه ها/ شرکت­های ­بزرگ، گرایش ­به ­راه­اندازی ­­در یک انکیباتور/ پارک علمی، تمایل به ­انتقال ­فناوری ­در داخل منطقه، شکل گرفتن به ­وسیله­­ی تیم­ها­ و راه­اندازی شده به وسیله کارآفرینانی با تحصیلات عالی (لیتل، ۱۹۹۷).[۱۰]

بر اساس­ مصوبه­ی ­حمایت ­از شرکت­های­ دانش­بنیان­ و تجاری سازی نوآوری­ها، شرکت­ها و موسسات دانش­بنیان، شرکت یا موسسه خصوصی یا تعاونی که به منظور هم افزایی علم و ثروت، توسعه­ی اقتصاد دانش­محور، تحقق اهداف علمی و اقتصادی (شامل گسترش و کاربرد اختراع و نوآوری) و تجاری سازی نتایج پژوهش ­و­ توسعه (شامل طراحی و تولید کالاو خدمات) درحوزه­ی فناوری­های برتر و با ارزش افزوده­ی بالا به ویژه در تولید نرم افزارهای مربوطه تشکیل می­شود (قانون حمایت از شرکت های دانش بنیان، ۱۳۸۹).

پس از تصویب قانون حمایت از شرکت ها، دستگاهها مکلف شدند آیین نامه های اجرایی مرتبط را تدوین و تصویب نمایند. از جمله اقدامات انجام شده در کشور عبارتست از:

دستوالعمل تشخیص صلاحیت، رتبه بندی و صدور مجوز شرکت ها و موسسات دانش بنیان توسط وزارت علوم تحقیقات و فناوری (۱۳۹۱)

• آیین نامه اجرایی قانون حمایت از شرکت­ها و موسسات دانش بنیان توسط صندوق نواوری و شکوفایی بانک مرکزی(۱۳۹۱)

برااساس دستوالعمل تشخیص صلاحیت، رتبه بندی و صدور مجوز شرکت­ ها و موسسات دانش بنیان(۱۳۹۱)، شرکت­ها و موسسات دانش­بنیان، شرکت یا موسسه خصوصی یا تعاونی هستند که با ایجاد یک کسب و کار دانش محور به منظور تبدیل پایدار دانش به ثروت تشکیل شده و فعالیتهای اقتصادی آنها مبتنی و همراه با فعالیتهای تحقیق وتوسعه در زمینه های نو وپیشرفته است و به توسعه اقتصادی دانش محور در جامعه کمک می کنند. از جمله مصادیق این فعالیتها، تجاری سازی نتایج تحقیق وتوسعه شامل طراحی، ساخت و عرضه کالا، خدمات و نرم افزار، تولید، انتقال و عرضه فناوری، بکارگیری فناوریهای پیشرفته و با ارزش افزوده بالا و اائه مشاوره و خدمات تخصصی و دانشی است(عتف، ۱۳۹۱) در این دستور العنل فناور فردی است که توانایی خلق، کاربردی نمودن و توسعه دانش و فناوری در حوزه خاصی را دارد و در مسیر کاری خود ارزش افزوده ایجاد مینماید. فناوران در اکثر موارد اقدام به تحلیل، طراح و توسعه محصولات فناورانه می­پردازند و برای شناسایی و حل مشکلات از مهارت های پژوهشی استفاده
می­کنند. آنها دارای تحیلات دانشگاهی بود و ضرورتا در قالب یک شرکت و موسسه حقوقی خصوصی یا تعاونی فعالیت
می­کنند(عتف، ۱۳۹۱).

این شرکتها باید حداقل دارای شرایط زیر باشند تا وارد فرایند شناسایی و رتبه­بندی قرار گیرند:

• به ثبت قانونی رسیده باشند و موضوع ثبتی شرکت در راستای کسب­و­کارهای دانش­بنیان باشد.
• حداقل دو سوم اعضای هیئت مدیره دارای مدرک تحصیلی دانشگاهی مرتبط با فعالیت­های اصلی کسب و کار دانش بنیان شرکت باشند.
• حداقل به مدت۳ماه لیست بیمه کارکنان خود را برای سازمان تامین اجتماعی ارسال داشته باشد.
• دارای دفاتر مالی قانونی و سیستم ثبت ازلاعات مالی در آنها باشد.
• حداقل معادل ۲ نفر فناور تمام وقت داشته باشد(برای واحدهای مستقر در پارکهای فناور و مراکز رشد داشتن یک فناور کافی است).
• مدرک تحصیلی فناوران، حداقل کارشناسی باشد.

بر اساس­ مصوبه­ی ­حمایت ­از شرکت­های­ دانش­بنیان­ و تجاری سازی نوآوری­ها، شرکت­ها و موسسات دانش­بنیان، شرکت یا موسسه خصوصی یا تعاونی که به منظور هم افزایی علم و ثروت، توسعه­ی اقتصاد دانش­محور، تحقق اهداف علمی و اقتصادی (شامل گسترش و کاربرد اختراع و نوآوری) و تجاری سازی نتایج پژوهش ­و­ توسعه (شامل طراحی و تولید کالاو خدمات) درحوزه­ی فناوری­های برتر و با ارزش افزوده­ی بالا به ویژه در تولید نرم افزارهای مربوطه تشکیل می­شود (قانون حمایت از شرکت های دانش بنیان، ۱۳۸۹).

پس از تصویب قانون حمایت از شرکت ها، دستگاهها مکلف شدند آیین نامه های اجرایی مرتبط را تدوین و تصویب نمایند. از جمله اقدامات انجام شده در کشور عبارتست از:

دستوالعمل تشخیص صلاحیت، رتبه بندی و صدور مجوز شرکت ها و موسسات دانش بنیان توسط وزارت علوم تحقیقات و فناوری (۱۳۹۱)،

• آیین نامه اجرایی قانون حمایت از شرکت ها و موسسات دانش بنیان توسط صندوق نواوری وشکوفایی بانک مرکزی

براساس دستوالعمل تشخیص صلاحیت، رتبه بندی و صدور مجوز شرکت ها و موسسات دانش بنیان(۱۳۹۱)، شرکت­ها و موسسات دانش­بنیان، شرکت یا موسسه خصوصی یا تعاونی هستند که با ایجاد یک کسب و کار دانش محور به منظور تبدیل پایدار دانش به ثروت تشکیل شده و فعالیتهای اقتصادی آنها مبتنی و همراه با فعالیتهای تحقیق وتوسعه در زمینه های نو وپیشرفته است و به توسعه اقتصادی دانش محور در جامعه کمک می کنند. از جمله مصادیق این فعالیتها، تجاری سازی نتایج تحقیق وتوسعه شامل طراحی، ساخت و عرضه کالا، خدمات و نرم افزار، تولید، انتقال و عرضه فناوری، بکارگیری فناوریهای پیشرفته و با ارزش افزوده بالا و اائه مشاوره و خدمات تخصصی و دانشی است(عتف، ۱۳۹۱) در این دستور العنل فناور فردی است که توانایی خلق، کاربردی نمودن و توسعه دانش و فناوری در حوزه خاصی را دارد و در مسیر کاری خود ارزش افزوده ایجاد مینماید. فناوران در اکثر موارد اقدام به تحلیل، طراح و توسعه محصولات فناورانه می پردازند و برای شناسایی و حل مشکلات از مهارتهای پژوهشی استفاده
می­کنند. آنها دارای تحیلات دانشگاهی بود و ضرورتا در قالب یک شرکت و موسسه حقوقی خصوصی یا تعاونی فعالیت
می­کنند(عتف، ۱۳۹۱).

این شرکتها می­بایست حداقل دارای شرایط زیر باشند تا وارد فرایند شناسایی و رتبه بندی قرار گیرند:

• به ثبت قانونی رسیده باشند و موضوع ثبتی شرکت در راستای کسب و کارهای دانش­بنیان باشد.
• حداقل دو سوم اعضای هیئت مدیره دارای مدرک تحصیلی دانشگاهی مرتبط با فعالیت های اصلی کسب و کار دانش بنیان شرکت باشند.
• حداقل به مدت۳ماه لیست بیمه کارکنان خود را برای سازمان تامین اجتماعی ارسال داشته باشد.
• دارای دفاتر مالی قانونی و سیستم ثبت ازلاعات مالی در آنها باشد.
• حداقل معادل۲ نفر فناور تمام وقت داشته باشد(برای واحدهای مستقر در پارکهای فناور و مراکز رشد داشتن یک فناور کافی است).
• مدرک تحصیلی فناوران، حداقل کارشناسی باشد.

در این پژوهش، منظور از شرکت­های فناوری بنیان عبارتست از:

الف) شرکت هایی که ویژگی های زیر را داشته باشند:

1. تکنولوژی­های پیشرفته­ (ماشین­آلات ­و ­نرم ­افزارها)۵۰%از سرمایه­ی شرکت آنها را تشکیل می­دهد.
2. نیروی تحصیلکرده با تحصیلات کارشناسی به بالاتر، حداقل ۵۰%کارکنان آنها را تشکیل می دهد.
3. هزینه­های پژوهش ­و­ توسعه در­شرکت آنها معادل ۳ الی۱۰ درصد فروش آنهاست.
4. حداقل در طی سال­های اخیر، یک الی دو پتنت ثبت کرده باشند.
5. ۱۰ الی۲۰% فروش سال­های اخیر آنها از اختراعات و نوآوری­های آنها باشد (فروش مبتنی برR&D).

ب) یا

1. شرکت هایی که بر اساس تجاری سازی و دستاوردهای اختراع و نوآوری شکل گرفته باشند.
2. نیروی تحصیلکرده با تحصیلات کارشناسی به بالاتر، حداقل ۵۰%کارکنان آنها را تشکیل می دهد.
3. حداقل در طی سال­های اخیر، یک الی دو پتنت ثبت کرده باشند.

با توجه به آنکه نمونه آماری این تحقیق ، شرکت های مستقر در پارک های علم و فناوری و مراکز رشد هستند در این بخش به بررسی وضعیت این شرکت ها در ایران پرداخته می شود.

در خصوص شرکت­های فناوری بنیان در کشور ما بانک اطلاعاتی جامعی وجود ندارد. تعدادی از این شرکت­ها تحت عنوان شرکت­های دانش بنیان در مراکز رشد(بیش از ۱۸۰۰) و پارک های علم و فناوری(بیش از ۶۰۰) مستقر شده اند. و بخشی نیز به عنوان واحد پزوهشی(۶۰۰واحد) مشغول فعالیت هستند. در مجموع حدود ۳۰۰۰ واحد مشغول فعالیت هستند.

در این بخش به بررسی وضعیت شرکت­های مستقر در مراکز رشد و پارک های علم و فناوری بر حسب نوع فعالیت، محل فعالیت، نحوه­ شکل­گیری(مستقل یاspin off )، سطح و رشته­ تحصیلی فناروان شاغل در این شرکت­ها پرداخته می شود.

       فناوری اطلاعات و ارتباطات به عنوان یک فناوری جدید در دهه‌ی ۹۰ میلادی وارد بازار کار جهان شد و به سرعت توسعه یافت. این فناوری به دلیل عمومی بودن آن با سایر فناوری‌ها تفاوت اساسی دارد، به این معنی که تنها در حوز‌ه‌ی فعالیت خود تأثیرگذار نیست، بلکه در کل فعالیت‌های اقتصادی و غیراقتصادی تأثیر بسزایی در تسهیل انجام امور و بالا بردن بهره‌وری و کارایی دارد.

فناوری اطلاعات و ارتباطات از سه طریق می‌تواند در رشد اقتصادی کشور تأثیر بگذارد:

1. رشد بهره‌وری کلیه‌ی عوامل در بخش‌های تولید کننده‌ی فناوری اطلاعات و ارتباطات،
2. افزایش سرمایه،
3. رشد بهره‌وری کلیه عوامل از طریق سازماندهی مجدد و به کارگیری فناوری اطلاعات و ارتباطات.

یکی از جنبه‌های انقلاب فناوری اطلاعات و ارتباطات، رشد قابل توجه بهره‌وری کلیه‌ی عوامل در صنایع تولید کننده محصولات فناوری اطلاعات و ارتباطات است. این رشد خارق العاده ناشی از پیشرفت سریع فناوری در این بخش از صنعت بوده است. از مهم‌ترین نمونه‌های رشد سریع فناوری در این صنعت، رشد سریع قدرت محاسبه محصولات جدید فناوری اطلاعات و ارتباطات است. چنین سرعت بالایی در پیشرفت فناوری، معادل رشد سریع بهره‌وری کلیه‌ی عوامل در بخش تولید کننده محصولات فناوری اطلاعات و ارتباطات است که به نوبه‌ی خود موجب رشد میانگین بهره‌وری کلیه‌ی عوامل اقتصادی می‌شود. واقعیت آن است که نفوذ و گسترش فناوری اطلاعات و ارتباطات نیازمند تقاضا برای کالاها و خدمات آن است. بنابراین، کاربری و استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات برای بهبود فرآیند‌های تولید، تسهیل تجارت، افزایش بهره‌وری و در ابعاد مختلف زندگی در کانون توجه کشور‌ها قرار دارد (محمودزاده، ۱۳۸۸).

       جنبه‌ی دیگری که فناوری اطلاعات و ارتباطات از آن طریق به رشد اقتصادی کمک می‌کند، جذب سطح بالایی از سرمایه در بخش فناوری اطلاعات و ارتباطات است که باعث تولید محصولات جدید و افت قیمت محصولات فناوری اطلاعات و ارتباطات می‌شود. افزایش سرمایه‌گذاری در بخش فناوری اطلاعات و ارتباطات باعث افزایش نسبت سرمایه به تعداد کارکنان در این صنعت می‌شود که به معنی تعمیق سرمایه در فناوری اطلاعات و ارتباطات است.

       سومین جنبه از تأثیر فناوری اطلاعات و ارتباطات در رشد اقتصادی، تأثیرات بلند مدت آن است که علی‌رغم بلند مدت بودن، تأثیرات عمیقی در پیشرفت و تحول جامعه دارد. پیشرفت‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات پتانسیل بسیار بالایی در به‌هم‌ریختن و سازماندهی مجدد تولید و توزیع محصولات، خدمات و نحوه فعالیت‌های اجتماعی دارند. این تغییرات به تسهیل و تسریع انجام امور و افزایش کارایی و بهره‌وری اقتصادی بسیار کمک خواهند کرد.

       گسترش سریع حجم استفاده از فناوری اطلاعات اهمیت مسأله را نزد سازمان‌ها نیز بیشتر کرده و رقابت سازمان‌ها در این زمینه افزایش یافته و دسترسی به فناوری اطلاعات به عامل اصلی بقا در این محیط رقابتی تبدیل شده است. صاحب‌نظران از تغییرات بنیادی‌تری خبر می‌دهند که می‌تواند دوره‌ی زمانی حاضر را به اساسی‌ترین دوره‌ی گذار در تاریخ بشری تبدیل کند. برخی تخمین‌ها نشان می‌دهد که از ابتدای دهه‌ی ۱۹۸۰ میلادی، حدود نیمی از کل سرمایه گذاری‌های انجام شده در سازمان‌ها ‌در زمینه‌ی فناوری اطلاعات بوده است. از این رو فناوری اطلاعات، عامل پرقدرت تغییرات اقتصادی و اجتماعی شناخته می‌شود (رحمان سرشت و کاظمی، ۱۳۸۸).

       میزان بهره‌گیری از فناوری اطلاعات و ارتباطات در کشورهای مختلف جهان متفاوت است به گونه‌ای که برخی از آن‌ها پیشتاز و برخی دیگر در ابتدای راه هستند. فاصله‌ی موجود بین کشورهای جهان را در این حوزه به اصطلاح شکاف دیجیتالی[۱۱] می‌گویند. با عنایت به این موضوع که شکاف دیجیتالی بین کشورهای جهان در حال افزایش است، دولتمردان و سازمان‌ها به‌کارگیری فناوری اطلاعات و ارتباطات را یکی از اولویت‌های خود قرار داد‌ه‌اند. به منظور کارایی هر چه بیشتر این فناوری، باید زیرساخت مخابراتی، دسترسی به فناوری، چارچوب‌های قانونی و حقوقی در کاربری فناوری و آمادگی الکترونیکی وجود داشته باشد. اگر کاهش شکاف دیجیتالی مد نظر است باید همه این نیازها با یک راهبرد منسجم و دست یافتنی که می‌تواند نیازهای بومی کشور را دربرگیرد، رفع گردد.

       سه عامل زیر دولتمردان و مدیران را تشویق می‌کند تا آمادگی الکترونیکی را بهبود بخشیده و امکان توسعه‌ی فناوری اطلاعات و ارتباطات را در جوامع و سازمان‌های خود فراهم آورند:

1. فناوری اطلاعات و ارتباطات مزایای زیادی را در جهت رفع مشکلات اقتصادی ایجاد می‌کند.
2. توجه نکردن به شکاف دیجیتالی به عنوان یک تهدید، خطر عقب ماندگی را به دنبال دارد.
3. سازمان‌هایی که از نقش حمایتی در عرصه‌ی جهانی برخوردارند از فناوری اطلاعات و ارتباطات برای اجرای برنامه‌های خود بهره می‌برند (موحدی و یاقوتی، ۱۳۸۷).

       امروزه سازمان‌ها با حجم انبوهی از اطلاعات و دانش روبرو هستند که اداره و بهره‌برداری صحیح از آن‌ها به دغدغه‌ای بزرگ برای این سازمان‌ها تبدیل شده است. شاید به همین دلیل است که مدیریت دانش جایگاه ویژه‌ای در متون و ادبیات مدیریت برای خود باز کرده است. بنا به اهمیت دانش، ضرورت مدیریت دانش و طراحی سیستم‌های تسهیل کننده فرآیند مدیریت دانش امری اجتناب ناپذیر است. در سال‌های اخیر پیشرفت‌های چشمگیری در زمینه‌ی فناوری اطلاعات به وجود آمده است که امکانات جدیدی را برای فرآیند مدیریت دانش به وجود آورده است (گروگر[۱۲]، ۲۰۰۰).

       فناوری اطلاعات به شیوه‌های مختلفی فرآیند مدیریت دانش را تحت تأثیر قرار می‌دهد؛ از جمله آن‌ها می توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. فناوری اطلاعات فرآیند جمع آوری، ذخیره و تبدیل دانش با سرعت بالا را تسهیل می‌کند.
2. فناوری‌های پیشرفته اطلاعاتی، جریان‌های گسسته‌ی دانش را با یکدیگر ادغام می‌نماید. این ادغام موانع برقراری ارتباط بین بخش‌های مختلف سازمان را از بین می‌برد.
3. فناوری اطلاعات انواع روش‌های تولید دانش (جامعه پذیری، درونی سازی، بیرونی سازی و ترکیب) را بهبود و توسعه می‌دهد و محدود به انتقال دانش صریح نیست.

       فناوری اطلاعات علاوه بر نقش توانمند سازی، به عنوان یکی از زیرساخت‌های مهم در پیاده سازی فرآیند مدیریت دانش نیز شناخته شده است. اکثر محققان معتقدند که بزرگ‌ترین عامل موفقیت مدیریت دانش در عصر حاضر ظرفیت‌هایی است که فناوری اطلاعات برای آن ایجاد می‌کند.

       فناورى اطلاعات تحولات زیادى در کلیه‌ی فعالیت‌هاى اجتماعى از جمله کارآفرینى به وجود آورده و به عنوان یکى از مهم‌ترین ابزار کارآفرینى مدرن مورد توجه قرار گرفته است. همچنین کارآفرینى در فناورى اطلاعات پهنه‌ی وسیعى براى فعالیت دارد. کارآفرینى لازمه‌ی توسعه‌ی فناورى و توسعه‌ی فناورى بستر کارآفرینى است. بنابراین با یک تعامل دوسویه میان این دو مواجه هستیم و بر اساس اهمیت نقش بسترساز کارآفرینى، وظیفه‌ی نهادهاى مسؤول مدنى و اجتماعى مشخص می‌شود. دولت‌ها باید ضمن ایجاد فرهنگ استفاده از شبکه‌ها و گسترش آن‌ها و همچنین تدوین و اجراى قوانین لازم، بستر کارآفرینى در حوزه‌ی فناورى اطلاعات را توسعه داده و امکان دسترسى آسان همگانى به این شبکه را فراهم آورند. از سوى دیگر بخش‌هاى خصوصى شرکت‌هاى فناورى اطلاعات، در حال افزایش کارکنان پشتیبانى فنى هستند و این نشان دهنده‌ی آن است که همواره در ارتباط با محصولات یا برنامه‌هاى جدید نیازمند نیروهاى انسانى تازه نفس هستند. این گونه فعالیت‌ها علاوه بر آن که سبب رشد سرمایه‌ی فناورى اطلاعات می‌شوند، جذب منابع انسانى را نیز در پى خواهند داشت. بنابراین به نظر می‌رسد این شرکت‌ها بتوانند از اهداف استخدامى خود فراتر رفته، سهم بیشترى در کارآفرینى داشته باشند.

       سازمان‌ آموزش فنی و حرفه‌ای کشور با داشتن‌ یک‌ ستاد مرکزی‌ مستقر در تهران‌، ۳۱ اداره‌ی‌ کل در استان‌ها، یک مرکز تربیت مربی در کرج، بیش از ۶۰۰ مرکز آموزش ‌دولتی‌ و بیش‌ از پانزده‌ هزار آموزشگاه‌ آزاد فنی‌ و حرفه‌ای‌، متولی‌ آموزش‌های غیررسمی‌ در سطوح پایه و پیشرفته به تمام متقاضیان ورود به بازار کار اعم از دارندگان گواهینامه‌ی پایان تحصیلات متوسطه و پایین‌تر، دانشجویان (در بیش از ۱۰۰ مرکز آموزش مهارت‌های پیشرفته)، دانش‌آموختگان دانشگاهی و شاغلین در کشور است.

       بهبود شایستگی­ها و مهارت­های نیروی انسانی و ارتقای توانمندی یادگیری آن‌ها از طریق یادگیری مادام العمر و همچنین گسترش آموزش­های فنی و حرفه­ای یکی از مهم‌ترین راهبردهای سیاست نوآوری و فناوری هستند.

       پیشرفت و توسعه‌ی فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی یا به عبارتی توسعه‌ی پایدار، فرآیندی است که طی آن، استعدادهای کلیه‌ی آحاد جامعه شکوفا شده و رفاه اجتماعی حاصل می‌شود. این امر نیازمند پیش نیازهایی چون نیروی انسانی توانمند و ماهر، توسعه‌ی فناوری و تأمین سرمایه­های مورد نیاز است. به عبارتی، تربیت افراد متخصص و ماهر و توسعه­ قابلیت­های فناورانه­ کشور از عوامل کلیدی و انکارناپذیر توسعه­ی پایدار، محسوب می‌شود.

       کارآفرینی، به عنوان عاملی برای هدایت استعدادها و گسترش ظرفیت کشورها به سمت اشتغال و توسعه‌ی پایدار، نیازمند توانمندسازی نیروی انسانی است که آموزش‌های فنی و حرفه­ای راه گشای این مهم است.

[۱] مدیرکل دفتر امور مهارتهای پیشرفته سازمان آموزش فنی و حرفه ای کشور

[۲] معاون دفتر امور مهارتهای پیشرفته سازمان آموزش فنی و حرفه ای کشور

۳ معاون دفتر امور مهارتهای پیشرفته سازمان آموزش فنی و حرفه ای کشور

۴کارشناس مسئول دفتر امور مهارتهای پیشرفته سازمان آموزش فنی و حرفه ای کشور

[۵] Tarek Khalil

[۶] Porter

[۷] UNIDO

[۸] Simón J and Klofsten, M, Jonsson, M.

[۹] spin-offs

[۱۰] Little

[۱۱] Digital divide

[۱۲] Groger