مقایسه تاثیرات ناشی از فعالیتهای انسانی(Impact Perception Index)

براساس نظریه English  و همکاران ۱۹۹۴، خلاصه داده ها که  درصد پوشش و تعداد پیدایش هر نوعی از حیات را نشان می دهد را با استفاده از داده LIT  می توان محاسبه نمود.

میزان پوشش که  معمولا به صورت  درصد بیان می شود  تخمین بی طرفی از نسبت  کل منطقه پوشیده شده با جوامع مرجانی در نظر گرفته می شود]۶[.

بعد از محاسبه نقاط ثبت شده در طول ترانسکت خطی، درصد پوشش مرجانهای زنده از طریق فرمول ذیل محاسبه می شود.

(فرمول۱):

= درصد پوشش               (۱)                                                                              ۱۰۰×

نتایج در شش مقوله اصلی همچونHC  )مرجانهای سخت)، DC(مرجانهای مرده)، SC (مرجانهای نرم)، AB(غیرزیستی^[۱])، AL(جلبک) و OT(فون های دیگر) برای فرمول بندی سه شاخص برای ارزیابی وضعیت صخره های مرجانی استفاده می شود. این آنالیزها، اطلاعات کمی ساختار جامعه سایتهای نمونه گیری را فراهم می کند ]۷[.

۲-۳- شاخص وضعیت^[۲] (CI):

شاخص وضعیت رتبه بندی اجتماع صخره های مرجانی و همچنین رتبه بندی استرس روی هرصخره خاص را نشان می دهد. فرمول آن به صورت ذیل می باشد:

فرمول(۲):

   (۲)                                                                                        CI = log_۱۰

LC   برابر است با درصد منطقه پوششی با مرجانهای زنده (HC+SC)

DC برابر است با درصد منطقه پوششی با مرجانهای مرده (DC+RB)

AL برابر است با درصد منطقه پوششی بوسیله جلبک

 و OT برابر است با درصد منطقه پوششی توسط فونهای دیگر

۲-۴- شاخص گسترش[۳]  (DI):

شاخص گسترش برای درجه بندی اجتماع توسعه یافته صخره های مرجانی استفاده می شود. فرمول آن به صورت ذیل می باشد:

فرمول(۳):

                (۳)                                                                                DI=log_۱۰

AB برابر است با درصد منطقه پوششی با غیرزیستها (RC+SD+SI+…)

جدول ۱- درجه بندی کیفیت ارزیابی منطقه بر اساس درصد پوشش و درجه بندی شاخص

۲-۵ تعیین (IPI) Impact Perception Idex :

             این شاخص براساس عواملی که مرجان های هر منطقه را تحت تاثیر قرار می دهد بدست می آید. این عوامل شامل ماهیگیری با سم و انفجارات، صید ماهیان آکواریومی، صید بی مهرگان همزیست با مرجان ها برای تهیه غذا و جمع آوری مرجان ها است]۸[.

۳-     بحث و نتیجه گیری

جهت بررسی هرچه بهتر وضعیت آبسنگهای مرجانی خلیج نای بند و تاثیر فعالیتهای انسانی بر روی آنها دو منطقه نای بند و عسلویه مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفتند.

۳-۱-  بررسی وضعیت پوشش و پراکنش آبسنگهای مرجانی عسلویه و نای بند

مرجانهای منطقه مورد مطالعه به دو شکل حاشیه ای و تکه تکه patch بودند.(۱۹۹۷) Basson نیز  عنوان کرده بود که اکثر مرجان های مشاهده شده در اطراف جزایر ایرانی خلیج فارس از نوع حاشیه ای می باشند.

بیشترین پوشش مرجانی زنده در قسمت جنوبی خلیج نای بند یافت شد.  خارج از خلیج در قسمت غربی تعدادی پچ های  کوچک یافت می شود که ممکن است تا چندین کیلومتر امتداد یابد. عمق گسترش مرجانهای خلیج نای بند حداکثر ۱۰ متر می باشد که بیشترین گسترش  آن  در عمق کمتر از ۵ متر می باشد و در زمان جزر ومد شدید پاره ای از مرجانهای مناطق کم عمق تر این خلیج از آب بیرون می آید.

مرجانهای منطقه عسلویه در عمق بیشتری نسبت به مرجانهای نای بند یافت می شوند که در اعماق بیشتر از ۱۰ متر پراکنش آنها بسیار محدود و ناچیز است. (۱۹۹۶) Rezai در بررسی که انجام داد عنوان نمود که بیشترین رشد وتنوع در مرجانهای ایران در اعماق کمتر از ۱۰متر می باشد. در مناطق عمیق تر از ۱۰متر، به علت کدورت آب، نور کافی برای رشد مرجانها وجود ندارد ]۱۰[.

در  مطالعه انجام شده درصد پوشش آبسنگهای مرجانی  نای بند ۵۹% (شکل۴) و درصد پوشش مرجانهای عسلویه کمتر از ۲۰% برآورد گردید که با توجه به جدول۱ ]۷[ می توان عنوان نمود که نایبند از نظر پوشش دارای پوشش متوسط می باشد و عسلویه دارای پوشش خیلی فقیر می باشد. محاسبه شاخص وضعیت (CI) و شاخص گسترش  (DI) و مقایسه آن با جدول ۱ نشان دهنده وضعیت خوب و همچنین توسعه و گسترش خوب آبسنگهای مرجانی منطقه نای بند می باشد. جدول ۲ به خوبی نشان دهنده میزان درصد پوشش و وضعیت شاخص ها در دو منطقه نای بند و عسلویه می باشد

شکل ۴-  نمودار درصد فراوانی انواع بستر در منطقه نای بند

Hard Coral= HC (مرجانهای سخت)،  Dead Coral=DC (مرجانهای مرده)،  A Biotic=AB (غیر زیست ها)،                             Soft Coral=SC (مرجانهای نرم)،  Algae=AL (جلبکها)،  Others=OT (فونهای دیگر)

  جدول ۲-  بررسی درصد پوشش و شاخص ها در نای بند و عسلویه

ã             = نبود اطلاعات لازم

در مطالعه ای که توسط (۲۰۰۱) Fatemi and Shokri در سه منطقه کیش و نای بند و جزیره فارور  انجام شد بیشترین درصد پوشش آبسنگهای مرجانی را در خلیج نای بند به دست آوردند که نشان دهنده وضعیت مطلوبت تر آبسنگهای این منطقه نسبت به سایر نقاط می باشد.

آثار بیماری در مرجانهای منطقه عسلویه به وضوح قابل رویت بود این در حالی است که بیماری در مرجانهای نای بند مشاهده نشد و یا به ندرت مشاهده شد. تاثیرات ناشی از فعالیت های ماهی گیری و لنگر اندازی در هر دو منطقه به وضوح قابل رویت بود. طبق بررسی های انجام گرفته توسط Smith et al.  (۲۰۰۸)  عنوان شد که وقوع انواع بیمار های مرجانی در آبسنگهای مرجانی نزدیک ساحل تقریبا ۶۰ برابر بیشتر می باشد.

در خلیج فارس بجز جزیره قشم و هرمز در مناطقی که عمق آب کمتر از ۵ متر باشد بیشتر پوشش مرجانی را خانواده  Acroporidae و در مناطقی که عمق آب بیشتر می شود اکثرا خانواده Poritidae  و Faviidae غالب می باشد]۱۱[.  با وجود اینکه بیشترین گسترش مرجانهای خلیج نای بند در عمق کمتر از ۵ متر می باشد اما بیشترین پوشش مرجانهای این منطقه را خانواده Poritidae تشکیل می دهد. در حالی که بیشترین پوشش مرجانهای منطقه عسلویه را خانواده Faviidae  تشکیل می دهند.

هرچند پوشش مرجانهای عسلویه از منطقه نای بند کمتر بوده و از این لحاظ فقیر به حساب می آمدند اما تنوع گونه های مشاهده شده در عسلویه بیشتر از نای بند بود به صورتیکه برای اولین بار خانواده Acroporidae در منطقه عسلویه مشاهده شد.

طبق تحقیقات صورت گرفته مرجانهای جنسPorites  و Acropora مهمترین سازندگان آبسنگ در خلیج فارس محسوب می شوند]۱۲[ و بیشترین پوشش مرجانی مشاهده شده مربوط به این دو جنس می باشد ]۱۰[. اما اثری از خانواده Acroporidae در خلیج نای بند  وجود نداشت.

۳-۲-  بررسی Impact Perception Index (IPI) در عسلویه و نای بند

نتایج بررسی تاثیرات ناشی از فعالیتهای انسانی دو منطقه نای بند  و عسلویه در جدول۳ بیان گردیده است.

جدول۳- بررسی شاخص IPI آبسنگهای مرجانی نای بند وعسلویه

üمشاهده فعالیت مورد نظر

× عدم مشاهده فعالیت مورد نظر

مرجانهای ساحلی،که به اثرات ناشی از فعالیت های انسانی نزدیکترند، بیشترین علائم تخریب را نسبت به مرجان های مناطق دور از ساحل نشان خواهند داد ]۲[.

بر طبق گزارشات غواصان و مطالعات چاپ شده از دانشمندان علوم دریایی از مکانهای گوناگون در جهان افزایش جمعیت انسانی سبب وارد شدن صدمات در یک نرخ بی سابقه به آبسنگهای مرجانی شده است]۱۳[.

منطقه عسلویه که یکی از مهمترین مراکز صنعتی ایران می باشد احتمالا با ورود فاضلابهای صنعتی به محیط اطراف باعث تغییر شرایط اکولوژیکی منطقه شده است.

یکی دیگر از عوامل تاثیرگذار در منطقه خاک ریزی برای افزایش ساحل به سمت دریا می باشد که موجب احیاء مناطق دریایی به نفع ساحل می شود.

بر اساس اعلام کارشناسان ساخت‌ وسازهای بی‌رویه در محدوده ساحلی که باعث ایجاد ذرات معلق و تخلیه رسوبات به دریا و خلیج نای بند و افزایش شدید کدورت آب و نابودی مرجان‌ها، ماکروفن‌ها و مایوفن‌ها،‌ ماهی‌ها و غیره می‌شود. ورود حجم عظیمی از مواد آلاینده شیمیایی و خطرناک به دریا و خلیج نای بند همانند فاز ۵ و ۶ پارس جنوبی و خشک کردن دریا موجب افزایش کدورت آب و از بین رفتن موجودات زنده شده است به شکلی که صدها هکتار از آبهای ساحلی منطقه برای ساخت بندر و اسکله و مجتمع‌ها خشک شده.

 الگوهای مرگ و میر اخیر در آبسنگهای مرجانی نشان داد که آبسنگهای مرجانی ساحلی علائم کاهش سلامتی را داشته اند که بیان کننده انواعی از صدمات شامل آسیب های طبیعی و آسیب های ناشی از فعالیتهای انسانی است]۲[.

با بررسی وضعیت دو منطقه و مقایسه آنها با جدول ۳  مشخص می شود که هرچند برخی از فعالیتهای انسانی در هر دو منطقه عسلویه و نای بند مشترک می باشد اما  مرجان های منطقه عسلویه تحت تاثیر میزان بیشتری از فعالیتهای انسانی می باشد به گونه ای که ما در این منطقه شاهد تخلیه فاضلابهای شهری و صنعتی و همچنین خشک نمودن دریا به نفع ساحل می باشیم. انجام فعالیتهای جهت ساخت و سازهای عظیم از جمله انفجار توسط دینامیت در منطقه نیز می توان یکی از مهمترین تهدیدات برای اکوسیستم منطقه به حساب آورد که درنتیجه مرجانهای عسلویه از لحاظ سلامت در وضعیت نامساعدتری نسبت به مرجانهای منطقه نای بند به سر می برند  البته میزان تاثیر گذاری هر یک از فعالیتهای انسانی  متفاوت می باشد ما در بررسی خود صرفا به حضور یا عدم حضور هر یک از فعالیتهای انسانی در منطقه پرداختیم برای بررسی دقیقتر این قضیه نیاز به نوعی تراز بندی و درجه اهمیت تاثیر برای هر یک از موارد نامبرده می باشد که این امر نیازمند تحقیق و بررسی بیشتر می باشد.

۴-    مراجع

۱)       Coles, S.L.& Fadlallah, H.1991.reef coral survival and mortality at low temperature in the Persian gulf : new species-specific lower temperature limits.coral reefs.9:231-237.

۲)       Smith, T.B., Nemeth, R.S., Blondeau, J., Calnan, J.M., Kadison, E., and Herzlieb, S., 2008. Assessing coral reef health across onshore to offshore stress gradients in the US Virgin Islands. Marine Pollution Bulletin, 56: 1983–۱۹۹۱

۳)       Fadlallah YH, Allen KW, Estudillo RA (1995). Damage to shallow reef corals in the Gulf caused by periodic exposures to air during extreme low tides and low water temperatures (Tarut Bay, eastern Saudi Arabia). In: Ginsburg RN (ed) Proc Colloq Global Aspects of Coral Reefs, Health, Hazards, and History. RSMAS University of Miami, 1993 : 371-377.

۴)       English, S., C. Wilkinson and V. Baker, 1994. Survey Manual For Tropical Marine Resources. Australia Institute Of Marine Science. Townsville. pp: 368.

۵)       Loya, Y., 1978. Plotless and Transect Methods. In Stoddart, D.R. and R.F. Johannes (editors). Coral Reefs: Research Methods. UNESCO, Paris, pp: 197-217

۶)       Benayahu, Y. and Y. Loya, 1981. Competition For Space Among Coral Reef Sessile Organisms at Eilat, Red Sea. Bulletin of Marine Sci., 31: 514-522.

۷)       Idris, M.H. and Muta Harah, Z. and Arshad, A., 2006. Status of Coral Reefs Species at Patricia Shoals, Bintulu, Sarawak, Malaysia. Journal of Applied Sciences Research, 2(10): 816-820.

۸)       Hodgson, G.,1999. A Global Assessment of Human Effects on Coral Reefs. Marine Pollution Bulletin Vol. 38, No. 5, pp. 345±۳۵۵.

۹)       Basson, D.W.,J.T.Hardy,and A.R.G.Price.1997.Biotope of the western Persian Gulf : Marine life and environments of Saudi Arabia. Aramco, Dhahran, Saudi Arabia.284p.

۱۰)   Rezai, H., 1996. Observation of Reef Fishes in the Coastal Waters off the Iranian Islands in the Persian Gulf. Report to Kish International University, 32 pp.

۱۱)   Fatemi, S.M.R & Shokri, M.R. 2001. IRANIAN CORAL REEFS STATUS WITH PARTICULAR REFERENCE TO KISH ISLAND, PERSIAN GULF. Indian Ocean Regional Workshop, Muzambique. Nov. 26-28.

۱۲)   Sheppard, C. R. C., Price. A., and Roberts. C., 1992. Marine Ecology of the Arabian Region. Patterns and processes in extreme tropical environments. Academic Press, London, 347 pp.

۱۳)   Grigg, R. W. and Birkeland, C., 1997. S Status of Coral Reefs in the Central Pacific. Sea Grant College Program, Univ. Hawaii., Honolulu. 144 p.