بخش هشتم جنگهای صلیبی

حکومت آمریکا و نظریه برخورد تمدن‏ها

جرج دبلیو بوش، رئیس جمهور امریکاپس از حادثه ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ م در سخنانی از آغاز جنگ صلیبی جدیدی سخن گفت. این سخن گویای باطن نهفته سیاست‏گذاران آمریکا و حتی اروپا است؛ زیرا این سخن از سوی برلوسکنی، نخست وزیر ایتالیا تأیید شد.

این که رئیس جمهور آمریکا و دیگر اروپاییان خود را ادامه دهندگان راه صلیبی‏ها معرفی می‏کنند، تصادفی نیست. ظهور نظریه‏پردازانی هم‏چون هانتینگتون، گویای برنامه‏ریزی‏های دقیق سردمداران آمریکا و اروپا است. این که آیا هانتینگتون و افرادی مانند او به خواست سردمداران کاخ سفید چنین نظریه‏هایی را طرح کرده‏اند یا این که گردانندگان کاخ سفید و اروپا از نظریه‏های هانتینگتون تأثیر پذیرفته‏اند، مورد بحث ما نیست. چیزی که باید دانست ارتباط این دو با یکدیگر است. برخی دیدگاه‏ها در نظریه هانتینگتون بررسی شد و روشن گشت که اشکال‏های فراوانی بر آن وارد است.

بی‏تردید، برخورد ملت‏ها و قوم‏ها و کشورها با یکدیگر هیچ‏گاه در طول تاریخ مبنای تمدنی و فرهنگی نداشته است. تاریخ تهاجم‏ها و جنگ‏های بزرگ جهانی نشان می‏دهد که عامل فرهنگی یا تمدنی در پیدایش جنگ‏ها دخالت ندارد، بلکه همیشه این جهان گشایان و زیاده‏خواهان بوده‏اند که برای هدف‏های توسعه‏طلبانه خود دست به تجاوز و قتل عام و غارت می‏زدند. هرچند آنان در هر دوره‏ای، بهانه‏ای عوام‏پسند برای توجیه عمل خود می‏یافتند. برای مثال، در جنگ‏های صلیبی این عامل مذهب نبود که جنگ‏های چند صد ساله و خانمان‏سوز را به راه انداخت، بلکه عوامل دیگری عامل جنگ‏ها بودند و مذهب تنها بهانه‏ای برای توجیه عمل صلیبی‏ها شده بود. بنابراین، اگر هم جنگ دیگری میان کشورهای غربی و اسلامی در بگیرد، علت اصلی جنگ، نظریه هانتینگتون یا علقه‏های دینی نیست، بلکه علت اصلی همان روحیه توسعه‏طلبی و زیاده‏خواهی جهان خواران است.

آنان از نظریه‏هایی هم چون نظریه هانتینگتون تنها برای خاموش نگه داشتن ملت‏های خود بهره می‏گیرند تا آن‏ها در برابر ترک تازی سیاست‏مداران خود ایستادگی نکنند. آن‏چه سبب لشکرکشی آمریکا و کشورهای اروپایی به آسیا و کشورهای اسلامی شده است، در درجه نخست سلطه‏طلبی و زیاده‏خواهی آنان در موضوع نفت است؛ چیزی که از زمان کشف آن، حوادث بی‏شماری را در پی داشته است. کودتای رضاخان و سپس پادشاهی مستبدانه او، کودتای ۲۸ مرداد و جنایت‏های محمدرضا شاه و سپس جنگ تحمیلی هشت ساله در ایران همه به تحریک و کمک کشورهای غربی به ویژه انگلیس و آمریکا به منظور غارت ذخایر نفتی ایران صورت گرفته است. لشکرکشی آمریکا به خلیج فارس و سپس حمله به عراق نیز در همین راستا بوده است. جنگ خونین چندین ساله میان فلسطینیان مظلوم و صهیونیست‏های متجاوز هم چنان ادامه دارد. کم‏تر کسی است که این درگیری و رویارویی را تنها یک درگیری و جنگ منطقه‏ای بداند. پشتیبانی همه جانبه آمریکا و دیگر کشورهای اروپایی از اسراییل و دادن همه گونه کمک مالی و نظامی و سیاسی به اسراییل، آشکارا گویای تداوم همان سیاست تهاجم و تجاوز غرب علیه امت اسلامی است.

این سیاست تجاوزکارانه به جز فلسطین گاه به گاه در مناطق دیگر جهان هم دیده می‏شود. بوسنی، سودان، افغانستان، چچن و عراق در شمار کشورهای مورد هدف این سیاست بوده‏اند. این تهاجم‏های گسترده به گونه‏ای تداعی‏گر جنگ‏های صلیبی است. از این رو، اشاره جرج بوش به احیای جنگ‏های صلیبی چندان هم گزاف نیست.

باید امیدوار بود که نتیجه این تجاوزها نیز مانند نتیجه پایانی جنگ‏های صلیبی باشد. آن چه موجب لشکرکشی امریکا و دیگر قدرت‏های غربی به قلمرو مسلمانان شده، همان روحیه ذاتی سرمایه داران در استثمار ملت‏های ناتوان و فقیر است. از این رو، مذهب یا تمدن نمی‏تواند عامل تهاجم و لشکرکشی کشورهای غربی به کشورهای اسلامی قلمداد شود.

حسن ختام

دیدیم که جنگ‏های صلیبی نزدیک به دو قرن طول کشید؛ جنگ‏هایی که از سوی اروپاییان و با انگیزه‏های گوناگون بر مسلمانان تحمیل شد. در این جنگ‏ها شمار زیادی از مسلمانان بدون علت کشته شدند. اروپاییان به ظاهر با انگیزه مذهبی این تجاوزها را صورت دادند، ولی در واقع مذهب عامل اصلی نبود.

اروپاییان در این جنگ‏ها، دانش‏ها و مهارت‏های بسیاری از مسلمانان آموختند. دگرگونی‏ها و پیشرفت‏های بعدی غربی‏ها مدیون این جنگ‏ها بود. آنان در پی این جنگ‏ها ثروت‏های بسیاری را از قلمروهای اسلامی به غارت بردند. اروپاییان پیش از جنگ‏های صلیبی شناخت‏هایی غیرواقعی از مسلمانان داشتند، ولی در روند جنگ‏ها به فرهنگ، هنر و دانش مسلمانان پی بردند و از آن‏ها بهره گرفتند. هم چنین در عملی کردن سیاست‏های استعماری خود در کشورهای اسلامی از این شناخت‏ها بهره‏ها بردند.

اروپاییان تجاوزگر نتوانستند برای همیشه حضور نظامی خود را در این مناطق حفظ کنند. ترکان مسلمان، یعنی مملوکان و سپس ترکان عثمانی نه تنها فرنگیان را از قلمروهای اسلامی بیرون راندند، بلکه آنان را در خانه‏هایشان نیز زیر فشار قرار دادند. با این حال، برتری سیاسی و نظامی مسلمانان با گذشت زمان به سستی گرایید و غربی‏ها که به نظام‏های سیاسی و اقتصادی قدرتمندی مجهز شده بودند، توانستند در قلمروهای اسلامی نفوذ کنند. اکنون نزدیک به چهار قرن است که جنگ‏های صلیبی یا به عبارتی جنگ‏های اروپاییان با مسلمانان، به صورت یک سویه ادامه دارد. این تجاوزها به ویژه از زمانی که جنگ بلوک شرق و بلوک غرب مسیحی پایان یافت، شکل جسورانه‏ای به خود گرفته است.

در پایان، باید به طور خلاصه گفت که مسلمانان برای رویارویی با این تجاوزها و پیروزی نهایی، جز بالابردن آگاهی و توان همه جانبه خود راه دیگری پیش رو ندارند.

بخش پنجم همراه با برنامه‏سازان

با توجه به این که جنگ‏های صلیبی یکی از مهم‏ترین رویدادهای تاریخ اسلام است و هم چنین نظریه برخورد تمدن‏ها نزد برخی سیاست‏مداران غربی، یادآور جنگ‏های صلیبی و آغاز دوباره آن‏ها است، بر دست‏اندرکاران رسانه ملی لازم است که برای روشن گری افکار عمومی و به ویژه جوانان بکوشند و برای بالابردن سطح آگاهی آنان، برنامه‏هایی را تهیه کنند. در این جا راه کارهایی را برای دست اندرکاران رسانه پیشنهاد می‏کنیم.

پیشنهادهای کلی

۱ ـ در ساخت برنامه‏های رسانه‏ای مانند مصاحبه، سمینار علمی، فیلم داستانی، مستند، سینمایی یا سریال از جنگ‏های صلیبی، باید برنامه‏ریزان رسانه به گونه‏ای برخورد نکنند که این گمان را در مردم پدید آورند که مبنای جنگ‏های صلیبی، رویارویی دو مذهب اسلام و مسیحیت بوده است. باید کوشید مبنای جنگ‏های صلیبی را نه تضاد دو مذهب، بلکه روحیه زیاده‏خواهی، سودجویی و توسعه‏طلبی پادشاهان اروپایی معرفی گردد. در جاهایی نیز که ناچار به نمایش و تبیین برخی انگیزش‏های مذهبی صلیبی‏ها هستیم، باید عوامانه بودن آن‏ها را به بیننده یا شنونده منتقل کنیم تا بدانند که انگیزش‏های دینی جز عوام فریبی مردمان اروپا و سوء استفاده دولت مردان و اربابان کلیسای مسیحی از مردم بی‏سواد و ناآگاه نبوده است.

باید کوشید شعارها و انگیزه‏های مذهبی را بهانه‏ای معرفی کرد که مردم با تمسّک بدان‏ها می‏توانستند افزون بر رهایی موقت از ستم فئودال‏ها و اشراف خود، از امور مادی مانند: بخشودگی مالیاتی، تأمین عایله از سوی کلیسا و غنیمت‏های جنگی نیز بهره‏مند شوند.

۲ ـ در تهیه برنامه‏های گوناگون، باید بر برخی ویژگی‏های منفی غربی‏ها در جنگ‏های صلیبی تأکید کرد و نشان داد که یک انسان دین دار و مسیحی واقعی، هیچ‏گاه نمی‏تواند وحشیانه و هم چون حیوانات درنده، اسیران جنگی را بکشد و از گوشت آنان برای خود غذا تهیه کند. یک مسیحی واقعی نمی‏تواند کودکان نوزاد و حتی جنین‏ها را در رحم مادرانشان نابود کند. انجیل مقدس همواره پیروان خود را به مهربانی و رحمت فرا می‏خواند و این با عملکردهای صلیبی‏ها در جنگ‏های دوره‏ای نمی‏خواند.

در کنار این‏ها باید رأفت و گذشت مسلمانان نسبت به مسیحیان نشان داده شود. برای نمونه، نورالدین زنگی یا صلاح الدین ایوبی در اوج جنگ وقتی می‏شنوند که پادشاه یا فرمانده صلیبی بیمار شده است، برای آن‏ها پزشک حاذق و گیاهان دارویی می‏فرستند. یا وقتی پادشاه صلیبی اورشلیم اسیر می‏شود، چگونه با او رفتاری انسانی دارند و حتی او را آزاد می‏کنند. صحنه‏هایی از گذشت و رأفت مسلمانان نسبت به صلیبی‏های خون‏ریز و جنایت کار در این مجموعه آورده شده است. با کنار هم قرار دادن این دو گونه رفتار می‏توان بزرگ‏منشی و روحیه انسان دوستی مسلمانان را که ناشی از دین اسلام است، به مخاطب نشان داد و در او روحیه اعتماد به نفس را تقویت کرد.

۳ ـ اگر مخاطبان برنامه اروپاییان هستند، باید کوشید با نمایش دادن ارزش‏های والای انسانی مسلمانان در جنگ‏های صلیبی، مسیحیان را هرچه بیش‏تر با دین و فرهنگ والای اسلام آشنا ساخت. باید کوشیده شود تا این احساس در او ایجاد نشود که مردمان اروپای آن روز، به طور کامل با مسلمانان غرب آسیا در تضاد و درگیری بوده‏اند، بلکه ساده لوحی و اشتباه‏های رجال اروپایی در جنگ‏های صلیبی را باید نشان داد و بر آن تأکید کرد.

۴ ـ با توجه به این که امروزه آزادی فلسطین (با مرکزیت بیت المقدس) خواسته و آرزوی تمام مسلمانان جهان است، در ساختن برنامه‏ها به ویژه، برنامه‏های برون‏مرزی باید مسلمانان را به زیرکی و اتحاد فرا خواند تا با استفاده از فرصت‏هایی مانند اختلاف‏های داخلی دولت‏های غربی، دادن کمک‏های مالی و معنوی به مسلمانان خط مقدم جنگ با صهیونیست‏ها، هرچه زودتر قلب جهان اسلام را از یوغ صهیونیسم و غرب رها ساخت.

۵ ـ توجه به آن چه صلیبی‏ها در جنگ‏های صلیبی از مسلمانان آموختند به‏ویژه دانش‏ها و فنونی که آنان از مسلمانان فرا گرفتند، باید مورد توجه قرار گیرد. تبیین دقیق این بخش، سبب می‏شود که مخاطبان مسلمان، پیشرفت‏های علمی و فنی امروزین غرب را مدیون علوم و فنون مسلمانان بدانند و حسّ خود کم بینی را از خود دور کنند.

۶ ـ ساختن فیلم هایی در قالب‏های گوناگون در زمینه جنگ‏های صلیبی سفارش می‏شود؛ زیرا چنان چه ساخت فیلم‏ها با دقت و کاردانی صورت گیرد، می‏تواند روحیه پایداری و شجاعت را نزد مسلمانان در برابر تهاجم‏های دشمنان تقویت کند. مخاطب پس از دیدن یک فیلم خوب در این زمینه، می‏تواند به این حس اعتماد به نفس برسد که اگر مسلمانان در گذشته توانستند با اتحاد در برابر ده‏ها هزار نظامی صلیبی که از تمام کشورهای اروپا بودند، مقاومت کرده و سرانجام پیروز شدند، امروز نیز می‏توانند در برابر دشمنان اروپایی خود قرار بگیرند. به شرط آن که باور قلبی به مقاومت داشته باشند و با دیگر مسلمانان یکپارچه شوند.

۷ ـ در ساختن برنامه‏های رسانه، باید فرصت‏طلبی پاپ‏ها و صداقت نداشتن آن‏ها در جنگ‏های صلیبی را نشان داد تا مخاطب متوجه شود که اگر مردم اروپا در دوره رنسانس از دین بریدند، به خاطر خود دین نبود، بلکه به خاطر سودجویی، فرصت‏طلبی و عوام فریبی ارباب کلیسا بود. در این راستا به ویژه باید بر واقعیت‏های تاریخی مانند قتل عام وحشیانه مسیحیان قسطنطنیه به دست سپاهیان صلیبی و چشم‏پوشی پاپ نسبت به آن جنایت‏ها، انگشت گذاشت.

پیشنهادهای برنامه‏ای

۱ ـ مناسب است سریالی با موضوع جنگ‏های صلیبی شامل تمام هشت مرحله جنگ‏های صلیبی ساخته شود. بهتر است چنین برنامه ارزش‏مند و پرهزینه‏ای با کمک و مشارکت تلویزیون‏های دیگر کشورهای اسلامی به ویژه مصر و سوریه ساخته شود. چنان چه این مهم ممکن و عملی نبود، بخش‏ها یا موضوع‏هایی از جنگ‏های صلیبی انتخاب شود که هم گیرا و هم آموزنده باشند.

برای مثال، اشغال بیت‏المقدس به دست صلیبی‏ها و جنایت‏های آنان در فتح آن جا و سپس بازپس‏گیری این شهر از سوی صلاح‏الدین ایوبی می‏تواند فیلمی گیرا و آموزنده برای مخاطبان مسلمان باشد. مقایسه عملکرد فاتحان صلیبی و مسلمان پس از دست‏یابی به‏شهر بیت‏المقدس بسیار آموزنده است.

۲ ـ ساخت برنامه‏هایی درباره شخصیت قهرمانان مسلمان در جنگ‏های صلیبی سفارش می‏گردد؛ قهرمانانی چون نورالدین زنگی، صلاح الدین ایوبی و بیبرس که پیروزی‏های بزرگی برای جهان اسلام به ارمغان آوردند.

حمله صلیبی‏ها به مصر و شکست سهمگین آنان در دو مرحله که در یک مورد حتی لویی، پادشاه فرانسه نیز به اسارت مسلمانان درآمد، شایسته توجه برنامه‏سازان است.

نبرد طبریر یکی دیگر از موضوع‏های گیرا در ساختن برنامه است. نبرد بزرگی که با رهبری صلاح الدین انجام شد و زمینه‏ای برای فتح بیت المقدس گردید. در آن جنگ، تمامی سپاهیان صلیبی تسلیم شدند. این پیروزی تا آن زمان بزرگ‏ترین قدرت‏نمایی مسلمانان بود.

هم‏چنین به تصویر کشیدن ماجرای جنگ مرحله چهارم صلیبی بسیار ارزشمند است. در این مرحله، صلیبی‏ها بسیاری از مسیحیان شهرهای اروپایی مثل قسطنطنیه را کشتند و جنایت‏های بسیاری انجام دادند. هزاران مسیحی شامل پیر، جوان و کودک و زن و… قتل عام شده یا به عنوان برده فروخته شدند. اموال کلیساها به غارت صلیبی‏ها رفت. کشیشان زیادی از مذهب ارتدکس کشته شدند. نمایش و تبیین این مرحله از جنگ‏های صلیبی مخاطب را از ماهیت جنگ‏های صلیبی آگاه می‏کند.

بهتر است به این داستان هم توجه شود: عالمی مسلمان به نام قاضی کمال‏الدین شهرزوری از سوی عمادالدین زنگی مأموریت یافت تا سلطان مسعود سلجوقی را برای کمک به عمادالدین در برابر صلیبی‏ها که به تازگی حمله جدیدی را انجام داده بودند، بشوراند، ولی سلطان مسعود نپذیرفت. از این رو، وی تدبیر زیرکانه‏ای را اندیشید. وی با تدبیری، شهر را آشفته ساخت و بدین ترتیب، هراس ناشی از آن، سلطان را به پشتیبانی از زنگی‏ها برانگیخت. محاصره اسکندریه به دست صلیبی‏ها نیز از دستاوردهای درخور توجه برنامه‏سازان است که در روشن‏گری مردم بسیار تأثیرگذار است.

پرسش‏های مردمی

۱ ـ آیا در حمله آمریکا به کشورهای اسلامی و حمله اروپاییان صلیبی به سوریه و فلسطین و مصر و لبنان و آسیای صغیر و تونس همسانی وجود دارد؟ بلی! این همسانی در گفتار بوش آشکارا بیان شد. در هر دو مورد به قلمرو اسلامی تجاوز شده است.

۲ ـ آیا یورش صلیبی‏ها به قلمروهای اسلامی و قتل و غارت و تجاوز و وحشی‏گری آن‏ها را می‏توان ناشی از آموزه‏های حضرت مسیح علیه‏السلام دانست؟ خیر! زیرا هیچ آیین الهی درباره قتل عام بی‏گناهان و وحشی‏گری به پیروان خود دستوری نداده است.

۳ ـ آیا می‏توانید چند تن از قهرمانان مسلمان در جنگ‏های صلیبی را نام ببرید؟ عمادالدین زنگی، صلاح الدین ایوبی و بیبرس

۴ ـ آیا در طول جنگ‏های صلیبی، بیت‏المقدس به اشغال مسیحیان درآمد؟ بلی! بیت‏المقدس تا زمان فتح آن به دست صلاح الدین ایوبی در دست مسیحیان بود.

۵ ـ آیا در اشغال بیت المقدس به دست صلیبی‏ها و اشغال آن به دست اسراییلی‏ها همسانی دیده می‏شود؟ بلی! در هر دو مورد، هدف‏های مادی، سیاسی و توسعه‏طلبانه بود که سبب اشغال آن به دست صلیبی‏ها و اسراییلی‏ها شد.

۶ ـ به نظر شما آیا از سوی مسلمانان ظلمی بر مسیحیان بیت‏المقدس وارد می‏شد که دلیل تجاوز صلیبی‏ها به قلمرو مسلمانان باشد؟ خیر! زیرا اسلام پیروان ادیان الهی را به پذیرش اسلام مجبور نمی‏کند. اسلام به آنان آزادی کافی داده است تا اعمال دینی و غیردینی خود را انجام دهند.

۷ ـ آیا اگر مسلمانان با یکدیگر اختلاف و دشمنی شدید داشتند، می‏توانستند بر صلیبی‏ها پیروز شوند؟ خیر! تنها یکپارچگی مسلمانان عامل پیروزی آنان بر صلیبی‏ها شد.

۸ ـ آیا فکر می‏کنید دانش و مهارت‏هایی که اروپاییان از مسلمانان آموختند، در پیشرفت‏های بعدی آنان چه نقشی داشت؟ آن‏ها در زمینه‏های پزشکی، داروسازی، دریانوردی، تجارت، حساب و هندسه، نجوم و حتی فلسفه و اخلاق، دانش‏های بسیار ارزش‏مندی از مسلمانان آموختند و آن‏ها را پایه پیشرفت‏های بعدی خود قرار دادند.

۹ ـ آیا تجربه جنگ‏های صلیبی اکنون نیز می‏تواند برای مسلمانان مفید واقع شود؟ بلی! در آن زمان تمام اروپا به بخشی از قلمرو اسلامی تجاوز کرد و اکنون نیز کشورهای اروپایی به اشکال دیگری به قلمرو اسلامی تجاوز می‏کنند. پس دانستنی زمینه‏های پیروزی مسلمانان در آن عصر، می‏تواند برای آنان در حال حاضر کارساز باشد.

۱۰ ـ آیا ساختن فیلم‏هایی از جنگ‏های صلیبی و به نمایش درآوردن آن‏ها می‏تواند برای مردم مفید و گیرا باشد؟ بلی! این‏گونه فیلم‏ها مؤثر است، اگر در ساخت همه جوانب فیلم دقت کافی شود.

۱۱ ـ به نظر شما آیا می‏توان جنگ‏های صلیبی را جنگ اعراب و غرب دانست؟ خیر! جنگ‏های صلیبی میان مسلمانان با غربی‏ها بود.

۱۲ ـ جنگ‏های صلیبی چند سال به طول انجامید؟ نزدیک به دویست سال.

۱۳ ـ به نظر شما اوضاع و شرایط سیاسی و اعتقادی اروپای آن روز، با شرایط امروز غرب تفاوت زیادی دارد؟ بلی! در آن روزگار پاپ محور ساختار دینی آن عصر بود و بر پادشاهان و حاکمان و امپراتوران اروپا نفوذ زیادی داشت.

۱۴ ـ آیا کلیسا از مردم اروپا در برپایی جنگ‏های صلیبی سوء استفاده نکرده است؟ همین گونه است. پاپ‏ها از ساده لوحی مردمان عادی و زیاده‏خواهی سران سیاسی، اقتصادی و اجتماعی اروپا بسیار سوء استفاده کردند.

۱۵ ـ فکر می‏کنید چند درصد از مردم از تاریخ جنگ‏های صلیبی آگاه باشند؟ بیش‏تر مردم از تاریخ جنگ‏های صلیبی آگاهی ندارند.

پرسش‏های مسابقه‏ای

۱ ـ نخستین شهر مهم مسلمانان که به تصرف صلیبی‏ها درآمد، چه نام داشت؟ نیقیقه، پایتخت سلجوقیان آسیای صغیر.

۲ ـ سقوط بیت المقدس و اشغال آن به دست صلیبی‏ها در چه سالی روی داد؟ در سال ۴۹۲ ه . ق (۱۰۹۹ م)

۳ ـ نخستین حاکم صلیبی بیت المقدس چه نام داشت؟ گود فروآ

۴ ـ خاندان حاکم بر مصر که نخستین رویارویی با صلیبی‏ها را تجربه کرد، چه نام داشت؟ فاطمیان

۵ ـ نخستین قهرمان خاندان زنگی در مبارزه با صلیبی‏ها چه نام داشت؟ عمادالدین زنگی

۶ ـ فاتح مسلمان بیت المقدس و بازپس‏گیرنده آن از دست صلیبی‏ها چه کسی بود؟ صلاح الدین ایوبی

۷ ـ فردریک بارباروسا، امپراتور آلمان که برای بازپس‏گیری بیت‏المقدس با سپاهیان انبوهی از صلیبی‏ها رهسپار آسیا شد، چه سرانجامی یافت؟ غرق شد و سپاه او از هم پاشید.

۸ ـ نتیجه مرحله چهارم جنگ‏های صلیبی چه بود؟ ویرانی قسطنطنیه

۹ ـ چرا صلیبی‏ها به مصر حمله کردند؟ چون مصر را کلید بیت المقدس می‏دانستند و قصد داشتند مناطق اشغالی مصر را با بیت المقدس معاوضه کنند.

۱۰ ـ نخستین شهر بزرگ مصر که به تصرف صلیبی‏ها در آمد، چه نام داشت؟ دمیاط

۱۱ ـ پادشاه فرانسه که در جریان جنگ‏های صلیبی به اسارت مسلمانان در آمد، چه نام داشت؟ لویی نهم

۱۲ ـ آخرین حمله بزرگ صلیبیان به کجا بود؟ به تونس

۱۳ ـ عامل اصلی مرحله پنجم جنگ‏های صلیبی کدام پاپ بود؟ پاپ اونوریوس سوم

۱۴ ـ نبرد بزرگ منصوره در کدام مرحله از جنگ‏های صلیبی روی داد؟ مرحله هفتم

پرسش‏های کارشناسی

۱ ـ آیا جنگ‏های‏صلیبی در پیدایش نظریه جنگ تمدن‏ها مؤثر بوده است؟

۲ ـ آیا جنگ‏های صلیبی را می‏توان زمینه ساز رنسانس در اروپا دانست؟

۳ ـ گرایش‏های مذهبی تا چه اندازه در به وجود آمدن جنگ‏های صلیبی مؤثر بود؟

۴ ـ اگر بیت‏المقدس عامل مهمی در جنگ‏های صلیبی بوده است، چرا پیش از آغاز جنگ‏های صلیبی، جنگی میان مسلمانان و مسیحیان به بهانه بیت المقدس به وجود نیامد؟

۵ ـ نقش عالمان اسلام در ترغیب مسلمانان به جهاد علیه صلیبی‏ها چه اندازه بود؟

۶ ـ با وجود این که مراحل گوناگون جنگ‏های صلیبی برای اروپاییان بی‏نتیجه بود، چرا آن‏ها برای آغاز جنگ‏های صلیبی دیگری زمینه‏چینی می‏کردند؟

۷ ـ به نظر شما جنگ‏های صلیبی برای مسلمانان بیش‏تر نتیجه مثبت به همراه داشت یا نتیجه منفی؟

۸ ـ قتل‏عام ساکنان قسطنطنیه به‏دست صلیبی‏ها چگونه قابل توجیه است؟

۹ ـ تفاوت‏های موجود در چگونگی برخورد زنگی‏ها، ایوبیان و مملوکان با صلیبی‏ها چه بود و علت این تفاوت‏ها در چیست؟

۱۰ ـ منظور جرج بوش از زنده کردن جنگ‏های صلیبی چیست؟

۱۱ ـ آیا می‏توان جنگ‏های صلیبی را جنگ مسیحیان با مسلمانان دانست؟

۱۲ ـ ارتباط دستگاه خلافت عباسی با زنگی‏ها، ایوبیان و مملوکان چگونه بود؟

۱۳ ـ آیا صلیبی‏ها در حمله مغول‏ها به قلمرو اسلامی مؤثر بودند؟ آیا آنان به هدف خود رسیدند؟

۱۴ ـ دیدگاه نویسندگان غربی در زمینه جنگ‏های صلیبی چگونه است؟

۱۵ ـ آیا می‏توان از تجربه جنگ‏های صلیبی برای رویارویی با تهاجم‏های گوناگون غرب به قلمرو اسلامی بهره گرفت؟ چگونه؟

کتاب‏نامه

۱ ـ آلبر ماله. تاریخ قرون وسطا، ترجمه: عبدالحسین هژیر، کتابخانه ابن‏سینا، تهران ـ ۱۳۴۵.

۲ ـ ابن اثیر. الکامل فی التاریخ، ج ۹، دارالکتاب العربی، بیروت ـ ۱۹۹۸ م.

۳ ـ ابن اثیر. الکامل فی التاریخ، ج ۱۰ و ۱۱، دار صادر للطباعه و النشر، بیروت ـ ۱۹۶۶ م.

۴ ـ ابن العیری. تاریخ مختصر الدول، بیروت، ۱۹۵۸ م.

۵ ـ ابن قلانسی. ذیل تاریخ دمشق، تحقیق سهیل‏زکّار، دار حسّان، دمشق ـ ۱۹۸۳ م.

۶ ـ ابوالعباس احمد بن علی بن عبدالقادر العبیدی. السلوک لمعرفه دول الملوک، تحقیق محمد عبدالقادر عطا، ج ۱، دارالکتب العلمیه، بیروت ـ ۱۹۹۷ م.

۷ ـ استیون، رانسیمان. جنگ‏های صلیبی، ترجمه: منوچهر کاشف، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، تهران ـ ۲۵۳۶.

۸ ـ اکبر شاندرو. صلاح الدین ایوبی، ترجمه: محمد قاضی، انتشارات زرین، تهران ـ ۱۳۷۵.

۹ ـ الحافظ شمس‏الدین ابی‏عبدالله الذهبی. دول‏الاسلام، موسسه الاعلمی للمطبوعات، بیروت ۱۴۰۵ ه .ق ـ ۱۹۸۵ م.

۱۰ ـ العرب و الروم و اللاتین فی الحروب الصلیبیه الاولی، دار النهضه العربیه، بیروت ـ ۱۹۸۱ م.

۱۱ ـ العلاقات السیاسیه بین الامپراتور الرمانیه المقدسه و الشرق الاسلامی، مکتبه مدبوگی، قاهره ـ ۱۴۰۹ ه . ق.

۱۲ ـ امیر ناصرالدین حسین بن محمد مشهور به ابن بی بی. اخبار سلاجقه روم، به اهتمام دکتر محمدجواد مشکور، کتاب‏فروشی تهران، تهران، ۱۳۵۰.

۱۳ ـ بدرالدین محمود العینی. عقد الجمان فی اهل الزمان، تحقیق محمدامین، الهیئه المصریه العامه الکتاب، القاهره ـ ۱۹۸۵ م.

۱۴ ـ برتراند راسل. تاریخ فلسفه غرب. ترجمه: نجف دریابندری، انتشارات حبیبی، تهران ـ ۱۳۵۱.

۱۵ ـ برتولد اشپولر. تاریخ مغول در ایران، ترجمه: محمود میرآفتاب، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، تهران ـ ۱۳۶۵.

۱۶ ـ بهاءالدین بن شداد. النوادر السلطانیه و المحاسن الیوسفیه، تحقیق: جمال الدین الشیال، مکتبه الخانجی، القاهره ـ ۱۹۹۴ م.

۱۷ ـ فوکویاما، پایان تاریخ و دمکراسی لیبرال، ترجمه: پرویز صداقت، اطلاعات سیاسی ـ اقتصادی، ش ۷۹ ـ ۸۰.

۱۸ ـ پایان تاریخ و آخرین انسان، اطلاعات سیاسی ـ اقتصادی، ش ۶۳ ـ ۶۴.

۱۹ ـ تحقیق عبدالقادر طلیمات. التاریخ الباهر فی الدوله الاتابکیه فی الموصل، القاهره ـ ۱۹۶۳. م.

۲۰ ـ تحقیق محمد حلمی، محمد احمد. التعاظ الحنفا باخبار الائمه الفاطمیین الخلفاء، ج ۳، المجلس الاعلی للشؤن الاسلامیه قاهره ـ ۱۳۹۳ ـ ۱۳۸۷ ه . ق.

۲۱ ـ جمال‏الدین ابوالمحاسن یوسف بن تعزی بردی الاتابکی. النجوم الزاهره فی ملوک مصر و قاهره، ج ۵، وزاره الثقافه و الارشاد القومی، القاهره.

۲۲ ـ جمال‏الدین ابوعبدالله محمد بن سلیم الشافعی ابن واصل. مفرج الکروب فی اخبار بنی ایوب، تحقیق جمال‏الدین الشیال، ج ۵، القاهره ـ ۱۹۵۷ ـ ۱۹۵۱ م.

۲۳ ـ جمال‏الدین محمد (ابن واصل). مفرج الکروب فی اخبار بنی ایوب، تحقیق: جمال‏الدین‏الشیال، ج ۱، مطبوعات اداره احیاء التراث القدیم، قاهره ـ ۱۹۵۷ م.

۲۴ ـ حریری، احمد بن علی. تاریخ جنگ‏های صلیبی، ترجمه: عبدالله طاهری، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران، ۱۳۶۹.

۲۵ ـ حنا الفاخوری و خلیل البحر. تاریخ فلسفه در جهان اسلام، ترجمه: عبدالحمید آیتی، انتشارات زمان، ۱۳۵۵.

۲۶ ـ احمد شلبی. موسوعه التاریخ الاسلامی و الحضاره الاسلامیه، ج ۵، مکتبه المصریه، ۱۹۷۵ م.

۲۷ ـ جوزف نسیم یوسف. مکتبه الحروب الصلیبیه، ج ۳، دارالنهضه العربیه، بیروت ـ ۱۹۸۱ م.

۲۸ ـ عبدالفتاح عاشور، سعید. الحرکه الصلیبیه، ج ۱، مکتبه الانجلو العصریه، القاهره.

۲۹ ـ فاید حماد محمد عاشور. جهاد مسلمانان در جنگ‏های صلیبی، ترجمه: عباس عرب، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، تهران ـ ۱۳۷۳.

۳۰ ـ محمد سهیل طقّوش. تاریخ الممالیک فی مصر و بلاد الشام، دارالنفائس، بیروت ـ ۱۹۹۷. م.

۳۱ ـ دولاندلن، ش. تاریخ جهانی، ترجمه: احمد بهمنش، ج ۱، انتشارات دانشگاه تهران.

۳۲ ـ زیتون عادل. العلاقات الاقتصادیه بین الشرق و الغرب فی العصور الوسطی، دار دمشق، دمشق ـ ۱۴۰۰ ه . ق.

۳۳ ـ سالم محمد الحمیده. الحروب الصلیبیه، ج ۴، طباعه و نشر، عراق ـ ۱۹۹۴ م.

۳۴ ـ سبط بن الجوزی. مرآ. الزمان، چاپ هند، ۳۵۱ ه . ق.

۳۵ ـ سعید عبدالفتاح عاشور. مصر و الشام فی عصر الایوبین و الممالک، دارالنهضه العربیه، بیروت ـ ۱۹۷۲ م.

۳۶ ـ سیریل الگود. تاریخ پزشکی ایران، ترجمه: دکتر باهر فرقانی، امیرکبیر، تهران ـ ۱۳۷۱.

۳۷ ـ شاکر احمد، ابو بدر. الحروب الصلیبه الصلیبیه و الاسره الزنکیه، ج ۱۱، الجامعه اللبنانیه، ۱۹۷۲ م.

۳۸ ـ شهاب‏الدین ابن محمد (ابوشامه). الروضتین فی اخبار الدولتین، ج ۱، نشر و تحقیق محمد حلمی محمد احمد، کمیته تألیف و ترجمه و نشر، قاهره.

۳۹ ـ عارف العارف. المفصل فی تاریخ القدس، بیت المقدس، دارالاندلس، ۱۳۰۸ ه .ق.

۴۰ ـ عبدالله ناصری طاهری. علل و آثار جنگ‏های صلیبی، دفتر نشر فرهنگ اسلامی.

۴۱ ـ عصام محمد شبارو. السلاطین فی المشرق العربی، دارالنهضه العربیه، بیروت ـ ۱۹۹۴ م.

۴۲ ـ عمادالدین ابوالفداء. المختصر فی اخبار البشر، ج ۲، دارالکتب العلمیه، بیروت ـ ۱۹۹۷.

۴۳ ـ غنی نژاد، موسی. بازگشت‏تاریخ، اطلاعات‏سیاسی ـ اقتصادی، ش ۴۹ ـ ۵۰.

۴۴ ـ فوکویاما. فرجام تاریخ و آخرین انسان، ترجمه: علیرضا طیب، مجله سیاست خارجی، ۲ و ۳.

۴۵ ـ قوام الدین الفتح بن علی البنداری. سناالبرق الشامی، تحقیق رمضان ششن. دارالکتاب الجدید، بیروت ـ ۱۹۷۱ م.

۴۶ ـ کاسمینسکی. تاریخ قرون وسطا، ترجمه: انصاری و محمدباقر مؤمنی، نشر اندیشه، تهران ۱۳۵۳.

۴۷ ـ گروسه، رنه. تاریخ جنگ‏های صلیبی، برگردان: دکتر ولی الله شادان، نشر و پژوهش فروزان، تهران، ۱۳۷۷.

۴۸ ـ گوستاولوون. حضاره العرب، ترجمه: به عربی عادل زعیر، دار احیاء الکتب العربیه، قاهره ـ ۱۹۴۵ م.

۴۹ ـ العروسی المطوی، محمد. الحروب الصلیبه الصلیبیه فی المشرق و المغرب، دارالمغرب، بیروت ـ ۱۹۸۲ م.

۵۰ ـ رشاد، محمد. جنگ‏های صلیبی، ج ۱ و ۲، نشر اندیشه، تهران ـ ۱۳۷۳.

۵۱ ـ محمدعلی فروغی. سیر حکمت در اروپا، انتشارت حبیبی و زوار، تهران.

۵۲ ـ محمد کرد علی. خطط الشام، ج ۲، المکتبه النوری، ۱۴۰۳ ه . ق.

۵۳ ـ محمد مصطفی زیاده. الدوله الایوبیه، لجنه التألیف و الترجمه و النشر، القاهره ـ ۱۹۶۱ م.

۵۴ ـ محی‏الدین ابن عبدالظاهر. الروض الزاهر فی سیره الملک الظاهر، الریاض ـ ۱۹۶۱ م.

۵۵ ـ ناصرالدین محمد بن عبدالرحیم. تاریخ الدول و الملوک، تحقیق: قسطنطنی زریق، ج ۱، الجامعه الامیرکیه فی بیروت، ۱۹۴۲. م.

۵۶ ـ و.و. بارتولد. فرهنگ و تمدن مسلمانان، ترجمه علی اکبر دیانت.

۵۷ ـ ویل دورانت. تاریخ تمدن، عصر ایمان، بخش دوم: ترجمه ابوالقاسم طاهری، سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی.

۵۸ ـ هانتینگتون و منتقدانش. نظریه برخورد تمدن‏ها، ترجمه و ویراسته: مجتبی امیری، مؤسسه چاپ و انتشارات وزارت خارجه، تهران ـ ۱۳۷۵.

۵۹ ـ ابرهارد مایر، هانس. جنگ‏های صلیبی، ترجمه: دکتر عبدالحسین شاهکار، انتشارات دانشگاه شیراز، شیراز ـ ۱۳۷۱.

۶۰ ـ هنری، لوکاس. تاریخ تمدن از کهن‏ترین روزگار تا سده ما، ترجمه: عبدالحسین آذرنگ، انتشارات کیهان، تهران ـ ۱۳۶۶.