شهر آینده،شهر الکترونیک : شهرداری الکترونیک ضرورتی انکار ناپذیر

شهر آینده،شهر الکترونیک :

شهرداری الکترونیک ضرورتی انکار ناپذیر

دکتر علی اصغر کیا^۱،دکتر سید رضا نقیب السادات،محسن سلسله،علی سلسله،علی باصری

۱- معاونت پژوهشی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی

چکیده:

با توجه به تحول جامعه پساصنعتی و تغییرات فناورانه ای که با گستره هر چه بیشتر و سرعتی هر چه فزونتر در حال اتفاق افتادن هستند می توان پیش بینی کرد که آینده انسانیت،آینده ای شهری خواهد بود و نرخ های شهرنشینی به صورت فزاینده ای افزایش می یابند تا به حدود صد در صد برسند،تصور کنید در این صورت ترافیک،ازدحام ،انتظار در صف های طولانی دریافت خدمات شهری ،بیمارستان ها ،اشتغال و… چه شکلی به خود خواهد گرفت.از دید بیسیاری از پژوهشگران شهرهای الکترونیک یگانه راه حل چلش پیش رو بشر هستند. هدف اساسی چنین شهرهای بهبود زندگی انسان ها است.

پژوهش حاضر به بررسی موانع و راهکارهای استقرار شهر الکترونیک در ایران می‌پردازد تا راه حلی بومی را برای استقرارچنین شهرهای بیابد و برای این منظور براساس مبانی نظری تحقیق دو دسته متغیر مستقل شامل دسته اول: دولت الکترونیک، زندگی الکترونیک، سازمان الکترونیک، زیر ساختار الکترونیک و دسته دوم: موانع فنی، موانع مدیریتی، موانع اقتصادی، موانع فرهنگی سیاسی، موانع آموزشی طراحی گردیده، ضمناً نه فرضیه نیز طراحی شده است. در این مقاله بعد از معرفی مبنای نظری تحقیق با بهره‌گیری از روش تحقیق پیمایشی اکتشافی و با اجرای میدانی، داده‌ها از دو طریق کتابخانه‌ای و غیر کتابخانه‌ای گردآوری شده است. به دنبال آن پرسشنامه‌ای با عنوان پرسشنامه موانع استوار شهر الکترونیک در ایران بین جامعه آماری تحقیق که در برگیرنده خبرگان و متخصصان صاحبنظر و آشنا با موضوع شهر الکترونیک توزیع شده و پرسشنامه‌های تکمیل شده با بهره گیری از فنون آماری تی استیودنت و فریدمن و با استفاده از نرم افزار SPSS مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته‌اند و ضمن آزمون فرضیات فوق،‌نتیجه گیری در قالب رتبه بندی موانع اصلی، ابعاد هر گروه از موانع به عمل آمده است. در انتها پیشنهادهایی برای غلبه بر موانع مذکور مطرح شده است. یافته های تحقیق حاضر نشان می دهند که استقرا شهرداری های الکترونیکی گام بلندی در جهت استقرا شهرهای الکترونیکی است.

کلمات کلیدی: راهکار، موانع، شهر الکترونیک، استقرار شهر الکترونیک، ایران ،کارشناسان ،حوزه ارتباطات ،فن آوری اطلاعات،شهرداری الکترونیکی

– بیان مساله و ضرورت تحقیق

در دهه‌های اخیر تحول عمیقی در سازماندهی نیروی کار، مبنای اقتصادی، قواعد سیاسی و حتی ماهیت خاص جوامع کشورهای صنعتی پدید آمده است. اطلاعات در این جوامع به عنصر حیاتی تبدیل شده است. این اتکاء روز افزون بر فعالیت‌هایی که مستقیماً با تولید، توزیع و کاربرد اطلاعات مرتبط است سبب گردیده است که بسیاری از کشورهای صنعتی جهان را جامعه اطلاعاتی بخوانند. گذر از جوامع سنتی وصنعتی قدیم به جوامع اطلاعاتی مستلزم تغییرات بنیادی چشمگیری در ساختار جوامع است. در جامعه اطلاعاتی شهرها با توجه عمق وظایف و پیچیدگی‌های روابط اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی عصر تعاملی حاضر در جامعه اطلاعاتی از اهمیتی دوچندان برخوردارند.

در شهرهای سنتی بخش عمده‌ای از وقت شهروندان صرف انجام فعالیت‌های تکراری و غیر مفید می‌شود. انتظار در صف‌ها، پیمودن مسافت‌های طولانی برای خرید کالا و دریافت خدمات، معطل شدن در ترافیک‌های سنگین تنهابخشی از اتلاف وقت در شهرهای سنتی است. در یک شهر الکترونیک تمام فعالیتهای فوق الذکر از طریق یک وب سایت انجام می گیرد. از طریق این وب سایت می‌توان به تمام نقاط شهر دسترسی داشت و در کمتر از چند دقیقه به هر گونه اطلاعاتی دسترسی پیدا کرد و به آسانترین روش ممکن کارهای روزمره اداری و بانکی و سایرکارها را انجام داد.

تقسیم کار جدید بین المللی و بین المنطقه ای که جامعه اطلاعاتی در سطح جهانی به وجود آورده است،به سه فرایند همزمان منجر می شود:نخست تحکیم سلسله مراتب شهرهای بزرگ که از خلال مراکز گروهی اعمال می شود،این مراکز از پتانسیل های اطلاعاتی خود و فناوری های ارتباطی استفاده می کنند تا نفوذ جهانی خویش را گسترش دهند و تعمیق بخشند.دوم،زوال مناطق صنعتی غالبا کهنه که نتوانستند گذار موفقیت آمیزی به اقتصاد اطلاعاتی انجام دهند.در این اقتصاد جدید،بهره وری و رقابت مناطق و شهرها بستگی به قابلیت آنها به پردازش ظرفیت های اطلاعاتی ،کیفیت زندگی و اتصال به مراکز مهم شهری در سطوح ملی و بین المللی دارد(فکوهی،۱۳۸۶،ص۱۳۷)

منطق جدید فضایی که مشخصه شهر اطلاعاتی است بر اساس تفوق فضای جریان ها بر فضای مکان ها تعین می یابد.منظور از فضای جریان ها،نظام مبادلات اطلاعات،سرمایه و قدرت است که فرایندهای پایه ای جوامع،اقتصادها و دولت ها در بین محل های گوناگون و بدون توجه به محلیت آنها ساختار می دهد.من این پدیده را فضا می خوانم زیرا دارای یک نوع مادیت فضایی است:مراکز هدایت کننده ای که در چند نقطه محدود در چند محل مشخص قرار گرفته اند،نظام مخابرات از راه دور که خود به تجهیزات و خدمات مخابراتی که به صورت نابرابری در فضا توزیع شده اند و یک فضای مخابرتی به وجود می آورند،وابسته است،نظام های پیشرفته حمل و نقلی که این نقاط گرهی را به فرودگاههای اصلی و خدمات هواپیمایی،شبکه بزرگراهها،قطارهای پرشتاب وابسته می کند،نظام های ایمنی ضروری برای حفاظت از این فضاها هدایت کننده که در جهانی خصومت آمیز قرار گرفته اند،نشانه گذاری های نمادین این فضاها که از طریق عظمت جدید انتزاع یعنی مکان های فضای جریان ها به شکل معناداری بی معنی می شوند،چه در نظم درونی شان و چه در شکل معماری بیرونی شان.فضای جریان ها که جایگزین فضای مکان ها می شود،تبلوری است از فزاینده میان قدرت و تجربه،جدایی میان معنی و کارکرد.شهر اطلاعاتی در عین حال یک شهر جهانی است زیرا کارکردهای هدایت کننده اقتصاد جهانی را درشبکه ای از تصمیم گیری ها و مراکز پردازش اطلاعات با یکدیگر همساز می کند.این گونه جهانی شدن اشکال و فرایندهای شهری فراسوی امر کارکردی و امر سیاسی رفته و بر الگوهای مصرف شیوه های زندگی و نمادگرایی صوری تاثیر می گذارد.در نهایت باید گفت شهر اطلاعاتی یک شهر دوگانه است.دلیل این امر آن است که اقتصاد اطلاعاتی گرایشی ساختاری به زایش ساختار اشتغال قطبی شده بر اساس قابلیت های اطلاعاتی گروه های اجتماعی متفاوت دارد.بهره وری اطلاعاتی در راس جامعه ممکن است سبب افزایش بیکاری ساختاری در رده های پایینی و در میان کارگران یدی جامعه می شود.به ویژه در صورتی که کنترل اتحادیه های کارگری در این فرایند تضعیف شود و نهادهای دولت رفاه از حملات از حملات یکپارچه و سیاستگذاری های محافظه کارانه و ایدئولوژی های نولبرالی ضربه بخورند.اشتغال کارگران مهاجر در مشاغل رده پایین می تواندسبب تقویت دوگرایی ساختار اجتماعی شهر شود.همچنین در حرکتی موازی با ان امرفتفاوت سنی میان جمعیت بومی شهرهای اروپایی که دائما رو به پیر شدن دارد،با جمعیت جوان تازه واردان و مهاجران دو شاخه به شدت قطبی شده از شهروندانی را به وجود می آورد که از لحاظ آموزش و پرورش و قومیت و سن رودر روی یکدیگر قرار می گیرند و در اینجا با رشد تنش های اجتماعی روبرو هستیم.بنابراین باید نتیجه گرفت که شهر اطلاعاتی،شهر جهانی و شهر دوگرا،به شکلی تنگاتنگ با یکدیگر مرتبط اند و پیش زمینه فرایندهای شهری در مراکز شهری اصلی اروپا را تشکیل می دهند.مهم ترین مسئله ای که با آن روبرو هستیم کمبود فزاینده ارتباطات میان کارکردهای هدایت کننده اقتصاد و نخبگان اطلاعاتی که چنین کارکردهایی را به انجام می رسانند،در یک سو و جمعیت های معطوف به محلیت که بحران های هویتی هر چه عمیق تری را تجربه می کنند از دیگر سوست.جدایی میان کارکرد ومعنی که برگردان آن را در تنش میان فضای جریان ها و فضای مکان ها می بینیم می تواند به یک نیروی عمده ثبات زدا در شهرهای اروپایی بدل شود که پتانسیل منجر شدن به یک نوع جدید بحران نیز در خود دارد(فکوهی،۱۳۸۶،صص۱۳۹-۱۳۸)

می توان گفت که ویژگی های ارتباط از طریق رایانه و امکانتی که شبکه های اینترنتی برای ایجاد این ارتباطات فراهم می کنند از یک طرف و افزایش روزافزون کاربران این شبکه و جذابیت برقارای این نوع ارتباط،از طرف دیگر نشانه های پیدایش صورتبندی جدیدی از تعاملات اجتماعی هستند.فضای سیبرنتیک که بواسطه ایجاد این ارتباطات شکل می گیرد کارکردهایی دارد که به نظر می رسد برخی از آنها با کارکردهای فضای شهری همپوشانی داشته باشند.ایجاد امکان برقراری تماس و رابطه با دیگری از آن جمله است.یافته های تحقیقی که در سال ۱۳۸۰ در خصوص فضای شهری به مثابه فضای سیبر نتیک در تهران انجام شده است نشان می دهد که فضای سیبرنتیک از نظر کاربران اینترنت در شهر تهران بدیل مناسب و تکمیل کننده ای برای فضای شهری برای ایجاد ارتباط اجتماعی است.عمده ترین دلایل ذکر شده از سوی این کاربران در انتخاب این بدیل عبارتند از:۱-محدودیت های موجود در فضای واقعی۲-امکان بروز نظرات و عقایدی که در فضای واقعی می توانند پیامدهای نامطلوبی داشته باشند۳-عدم نیاز به برنامه بریزی زمانی و سهل الوصول بودن امکان ارتباط های مجازی۴-عدم نیاز به ایجاد روابط چهره به چهره برای به دست آوردن شناخت اولیه از دیگری(میردامادی،۱۳۸۰)

مزایای شهر الکترونیک عبارتند از:

1. فراهم آوردن خدمات اینترنت با کیفیت و سرعت بالا برای شهروندان ۲.فراهم آوردن محیط آموزشی مادام العمر ۳.بهبود کیفیت زندگی مردم ۴.ارائه خدمات یک مرحله‌ای به مردم ۵.ایجاد فرصت های تجاری بیشتر توسط تجارت الکترونیک ۶.ارتباط بهتر سازمان‌ها و ارگان‌های مختلف شهری ۷.دسترسی ۲۴ ساعته به خدمات شهری ۸.افزایش مشارکت مردم در اداره شهر ۹.کاهش ترافیک شهر ۱۰.کاهش آلودگی هوا ۱۱.صرفه جویی در وقت و انرژی۱۲.کاهش فساد اداری ۱۳. افزایش نظم ۱۴.افزایش سطح آگاهی شهروندان ۱۵.مدیریت و نظارت یکپارچه شهر

کوتاه سخن آن که شهر الکترونیک به واسطه خدمات بالقوه‌ای که به شهروندان ارائه می‌کند حائز اهمیت است. نکته حائز اهمیت، سرعت بالای ارائه خدمات، کیفیت مطلوب، هزینه نازل صرف شده در شهر الکترونیک است. ایجاد و توسعه شهرهای الکترونیک بسیاری از مشکلات کلان شهرهای ما را به صورت ریشه‌ای مرتفع خواهد نمود.

۲– مروری کوتاه بر ادبیات تحقیق

تکنولوژی اطلاعات

واقعیت مجازی و سیر اندیشه‌های عصر اطلاعات انفورماتیک را می‌توان خیلی خلاصه علم پردازش اطلاعات تعریف کرد که دارای پنج جنبه اساسی و مرتبط با یکدیگر است که عبارتند از: اطلاعات، سخت افزار، نرم افزار، وسیله ارتباطی و انسان.

واقعیت مجازی از ارتباط سه عنصر انفورماتیک، نور و ربات بوجود آمده است. این واقعیت در محیطی که ما در آن زندگی می کنیم فضای تازه‌ای ایجاد می‌کند که چون لایه‌ای بر واقعیت قرار می گیرد. ورود به واقعیت مجازی همانند سفر در منطقه‌ای غیر واقعی است که از داده‌های انفورماتیکی ذخیره شده در کامپیوتر زاده شده است.

سیر اندیشه‌های عصر اطلاعات را می‌توان در سه دسته کلی جای داد:

1. مدرنیسم: این دیدگاه معتقد است پیشرفت‌های تکنولوژیکی موجب رونق و ثروت و رفاه هستند در عین حال تهدیدی برای تداوم آن به شمار می روند.
2. پست مدرنیسم: در این سناریو، روند مدرنیزاسیون به پایان رسیده و دستاورد آن مخلوطی از کامیابی وناکامی بوده است. انفکاک ارزش‌ها مثبت تلقی می‌شود،چرا که در نهایت باعث ارتقای تکثرگرایی و چند صدایی می‌شود. در بسیاری از نظریه‌های پست مدرنیسم، ICT یکی از کاتالیزورهای اصلی انفکاک ارزش‌ها و نسبی شدن آنها است.
3. نئولیبراسیون: این دیدگاه شامل سه نکته اصلی است: ۱- جایگزینی موسسات خصوصی به جای دولتی ۲- نقش اصلی دولت کمک به عملکرد کاراتر بازار. ۳- موسسات دولتی باید شبیه موسسات خصوصی شودند.

–شهر الکترونیک و مفاهیم آن: در واقع شهر الکترونیک عبارت است از امکان دسترسی الکترونیکی شهروندان به کلیه ادارات، اماکن درون شهری و دستیابی به اطلاعات مختلف مورد نیاز به صوت شبانه روزی، هفت روز هفته، به شیوه‌ای با ثبات، قابل اطمینان، امن و محرمانه. در این تحقیق مدلی که در همایش شهر الکترونیک تایپه (۲۰۰۲) ارایه شد استفاده گردیده است که شامل چهار بخش:

زندگی الکترونیک؛ سازمان الکترونیک، دولت الکترونیک، زیر ساختار الکترونیک، زندگی الکترونیک درواقع سبک جدید زندگی در هزاره سوم است.

سازمان الکترونیک؛ سازمانی است که تمام فعالیت‌هایش را به صورت دیجیتالی و از طریق اینترنت انجام می‌دهد.

دولت الکترونیک: استفاده از فناوری اطلاعات و اینترنت برای اداره ارگان‌ها و موسسات کشور و ارایه خدمات شبانه روزی به شهروندان را دولت الکترونیک گویند.

زیر ساخت الکترونیک؛ عبارت است از تمام سخت افزارها و نرم افزارهای مورد نیاز و موارد مرتبط با آنها جهت انجام کارها با صورت الکترونیکی.

شهرداری الکترونیک:

شهرداری الکترونیک به زبان ساده درگاهی است که از طریق آن امکان دسترسی به کلیه خدمات شهری ممکن است.شهرداری الکترونیکی امکان مدیریت مشارکتی،شهروند سالاری و حضور گسترده شهروندان در ادراره شهر را فراهم می نماید.شهرداری الکترونیکی،یک کانال ارتباطی سریع و گسترده را برای تعامل شهروندان و مسئولان شهر را ایجاد می نماید.مسئولین شهرداری الکترونیکی در سریع ترین زمان از نظرات شهروندان در مورد مسائل مهم شهری مطلع می شوند و می توانند در تصمیم گیری های شهری نظرات شهروندان دخالت دهند.شهرداری الکترونیک تورنتوی کانادا برای درگیر کردن شهروندان در تصمیم گیری ها و مدیریت شهری ابزارهای تعاملی بر روی وب سایت شهر ایجاد کرده است.شهرداری الکترونیک امکان خدمت رسانی عالی به کلیه شهروندان را فراهم می کند،ارائه خدمات شهری بدون روال سنتی بوروکراسی و کاغذ بازی میسر می شود.

در تارنمای شهرهای الکترونیکی اطلاعات در اختیار شهروندان قرار می دهد:

اطلاعات محلی:آن دسته از اطلاعاتی را تشکیل می دهد که راجع به موقعیت جغرافیایی محل زندگی شهروندان و شرایط آب و هوایی آن می باشد.هدف از ارائه این گونه اطلاعات،افزایش آگاهی مردم در مورد محل سکونتشان است شامل:اطلاعات در خصوص آب و هوا،اطلاعات در خصوص نزدیکترین کتابخانه یا باشگاه.. اطلاعات در خصوص اماکن مسکونی برای اجاره یا فروش،اطلاعات فضای سبز یعنی در خصوص نزدیکترین پارک

اطلاعات شهری:آن گروه از اطلاعات را تشکیل می دهد که به منظور شناسایی و معرفی اماکن مختلف شهری و با هدف در جریان قرار دادن شهروندان نسبت به مسائل و پتانسیل های شهر،جمع آوری و دسته بندی شده اند.تعدادی از این گونه خدمات عبارتند از:اطلاعات مالی یعنی در اختیار قراردادن اطلاعات راجع به مالیات ها،جرائم،احضاریه ها و غیره با وارد کردن نام کاربر و کلمه عبور،اطلاعت سازمان ها:ارائه اطلاعات سازمان ها،موسسات و شرکت های موجود در شهر به شهروندان به منظور تسهیل برقراری ارتباط آنان با سازمان های مختلف شهری و حل مشکلات روزمره آنان.اطلاعات تماس یعنی ارائه اطلاعات لازم جهت برقراری تماس با هدف کاهش حجم ترافیک و رفت و آمدهای روزانه با اماکن مختلف شهری با توجه به نام محل مورد نظر مثل ادارات،اماکن مسکونی.اطلاعات تجاری یعنی ارائه لیست خدمات شهری که شهروندان جهت تامین مایحتاج خود از آنها استفاده می کنند شامل فروش آنلاین خوراک و پوشاک.اطلاعات اماکن ورزشی یعنی ارائه اطلاعات مرتبط با مدارس و دانشگاههای موجود.اطلاعات مناقصه ها یعنی قرار دادن اطلاعات مربوط به مناقصه های انجام شده در سطح شهر و در معرض دید همگانی و کمک به زمینه های اقتصادی.اطلاعات رویدادها یعنی قرار دادن اطلاعات مربوط به رخدادهای سازمانهای شهری مثل تاریخ و محل برگزاری جلسات عمومی موسسات،ادارات و وزارتخانه ها به منظور اطلاع به مردم.اطلاعات جغرافیایی یعنی اراته نقشه شهر به کمک جی ای اس به تفکیک منطقه،امکانات مختلف و امکان جستجو روی نقشه.اطلاعات تاریخی یعنی ارائه تاریخچه شهر به تفکیک مناطق شهری.

اطلاعات آماری:ارائه اطلاعات آماری،جمعیت شهری حاوی متولدین،متوفیان،ترکیب و توزیع سنی و سایر اطلاعات آماری مورد نیاز.اطلاعات اتوبوسرانی:ارائه اطلاعات مربوط به زمان حرکت اتوبوس ها و مسیرهای تردد و ایستگاه های آنها.

اطلاعات تفریحی:اطلاعات برنامه های تلویزیونی،اطلاعات توریستی،اطلاعات پرواز،اطلاعات نمایشگاهها

اطلاعات ارتباطی:انتشار و اشتراک آنلاین مطبوعات شهر،اطلاعات شورای شهر،ارتباط مستقیم با شهردار،سالن گفتگوی آنلاین با مسئولین شهر،ارسال اطلاعات به شهروندان به صورت دیجیتالی …(جلالی،۱۳۸۴،صص۹۵-۹۰)

شهرداری الکترونیک ، سازمانی است که با بهره گیری از فناوری اطلاعات ،  خدمات خود  را  در  حوزه  وظایف  شهرداری  به صورت سریع ،  قابل دسترس و امن به  شهروندان ارائه می کند .خدمات  این  شهرداری به  صورت ۲۴  ساعته  و فارغ  از محدودیت های  زمانی و مکانی در شهر واقعی  است. امروزه رسالت شهرداری ها در تحقق محورهای اساسی برنامه توسعه چهارم اقتصادی،سیاسی،فرهنگی بسیار سنگین و حساس می باشد، چرا که آحاد اقشار مردم (از گروه های سنی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی مختلف) به اشکال گوناگون به این نهاد مراجعه و یا با آن سروکار داشته و غالباً نوع خدمات مورد تقاضای آن ها از جنس خدمات ضروری به شمار می رود. حال با عنایت به اهمیت، بهبود و روان سازی تعاملات فی مابین مردم و شهرداری ها، استفاده از سازوکارها و فن آوری های نوین در ارائه سریع، کارآمد و در عین حال آسان خدمات مورد نیاز شهروندان، طراحی و پیاده سازی، عرضه خدمات الکترونیکی توسط مدیریت شهری (شهرداری الکترونیک) با هدف ارتقاء مدیریت شهری، بهبود بخشیدن به کیفیت درخواستی و… گام بسیار مهمی در تحقق توسعه پایدار خواهد بود.

 ویژگی های شهرداری الکترونیک:حذف پرونده های کاغذی و تبدیل آن به اطلاعات دیجیتالی .حذف بخش های مربوط به پاسخگویی تلفنی در سازمان. توجه به ارتباطات الکترونیک و لزوم به کارگیری آن در بخش های پاسخگویی.ایجاد محلی برای تبادل نظرات شهروندان درباره عملکرد شهردار و سازمان شهرداری. پرداخت عوارض های مربوط به نوسازی و … از طریق اینترنت.حذف روند های مربوط به پرونده های شهرداری و کاهش افزایش رفت وآمد فیزیکی به سازمان. اطلاع رسانی روزبه روز  فعالیت های شهرسازی وامور مربوط به شهر.

ضرورت ایجاد شهرداری الکترونیک:در دنیای امروز که هر بیشتر به سمت ماشینی  شدن قدم می گذاریم دیگر روابط چهره به چهره و مستقیم نمی تواند پاسخگوی مشکلات ما باشد در شهرهای امروز ما با افزایش جمعیت ودر نتیجه آن افزایش ترافیک شهری رو به رو هستیم . هم چنین روش های بروکتراتیک گذشته و کاغذ بازی های پیشین نمی تواند روشی مناسب در جهت رسیدگی به کارهای اداری شهروندان باشد از این سازمان های مهم نظیر شهرداری ها در شهرهای بزرگ که به نوعی قلب تپنده شهر محسوب می شوند باید دست از روش های پیشین برداشته و وارد دنیای الکترونیک و مجازی شوند . دنیای که در آن فعالیت ها بسیار سریعتر و مطمئن تر انجام می گیرد و نیازی به تراکم جمعیت در دنیای فیزیکی نیز نیست. باید برای کاهش ترافیک شهری ، هزینه های انجام کار ، برخوردها و ناراحتی های روانی ، فساد اداری و دهها مشکلی که همه روزه درادارات و سازمان های بزرگ با آن روبرو هستیم چاره ای اندیشید وبهترین راه حل ایجاد سازمان های مجازی است که از مشکلات یاد شده می کاهند و حتی به بهبود روند کاری نیز منجر می شوند .     برای کاهش بسیاری از معضلات شهری از جمله ترافیک، آلودگی‌های زیست محیطی و هزینه‌های سنگین ناشی از ترددهای غیر ضروری شهروندان کشور در آینده‌ای نه چندان دور  باید خدمات شهرداری از طریق شبکه اینترنت و پایگاه‌های الکترونیکی این نهاد دریافت گردند .این اقدام  خود یکی از گام هایی است که در مسیر ایجاد دولت الکترونیک نیز می تواند بسیار موثر باشد  .

شهرداری الکترونیک ، سازمانی است که با بهره گیری از فناوری اطلاعات ،  خدمات خود  را  در  حوزه  وظایف  شهرداری  به صورت سریع ،  قابل دسترس و امن به  شهروندان ارائه می کند .خدمات  این  شهرداری به  صورت ۲۴  ساعته  و فارغ  از محدودیت های  زمانی و مکانی در شهر واقعی  است.

 ویژگی های شهرداری الکترونیک:

حذف پرونده های کاغذی و تبدیل آن به اطلاعات دیجیتالی .

حذف بخش های مربوط به پاسخگویی تلفنی در سازمان.

 توجه به ارتباطات الکترونیک و لزوم به کارگیری آن در بخش های پاسخگویی.

ایجاد محلی برای تبادل نظرات شهروندان درباره عملکرد شهردار و سازمان شهرداری.

پرداخت عوارض های مربوط به نوسازی و … از طریق اینترنت.

حذف روند های مربوط به پرونده های شهرداری و کاهش افزایش رفت وآمد فیزیکی به سازمان.

 اطلاع رسانی روزبه روز  فعالیت های شهرسازی وامور مربوط به شهر.

ضرورت ایجاد شهرداری الکترونیک:

در دنیای امروز که هر بیشتر به سمت ماشینی  شدن قدم می گذاریم دیگر روابط چهره به چهره و مستقیم نمی تواند پاسخگوی مشکلات ما باشد در شهرهای امروز ما با افزایش جمعیت ودر نتیجه آن افزایش ترافیک شهری رو به رو هستیم . هم چنین روش های بروکتراتیک گذشته و کاغذ بازی های پیشین نمی تواند روشی مناسب در جهت رسیدگی به کارهای اداری شهروندان باشد از این سازمان های مهم نظیر شهرداری ها در شهرهای بزرگ که به نوعی قلب تپنده شهر محسوب می شوند باید دست از روش های پیشین برداشته و وارد دنیای الکترونیک و مجازی شوند . دنیای که در آن فعالیت ها بسیار سریعتر و مطمئن تر انجام می گیرد و نیازی به تراکم جمعیت در دنیای فیزیکی نیز نیست. باید برای کاهش ترافیک شهری ، هزینه های انجام کار ، برخوردها و ناراحتی های روانی ، فساد اداری و دهها مشکلی که همه روزه درادارات و سازمان های بزرگ با آن روبرو هستیم چاره ای اندیشید وبهترین راه حل ایجاد سازمان های مجازی است که از مشکلات یاد شده می کاهند و حتی به بهبود روند کاری نیز منجر می شوند .     برای کاهش بسیاری از معضلات شهری از جمله ترافیک، آلودگی‌های زیست محیطی و هزینه‌های سنگین ناشی از ترددهای غیر ضروری شهروندان کشور در آینده‌ای نه چندان دور  باید خدمات شهرداری از طریق شبکه اینترنت و پایگاه‌های الکترونیکی این نهاد دریافت گردند .این اقدام  خود یکی از گام هایی است که در مسیر ایجاد دولت الکترونیک   و شهرهای الکترونیک که در عصر اطلاعات یکی از ضروری ترین پایه های رسیدن به توسعه پایدار است کاملا ضروری است.

نظریه اشاعه نوآوری‌ها برای گسترش فرهنگ استفاده از امکانات شهر الکترونیکی

الگوی جریان دو مرحله‌ای به تدریج به الگوی جریان چند مرحله‌ای که اغلب در پژوهش اشاعه مورد استفاده است متحول شده است. پژوهش اشاعه، مطالعه فرایند اجتماعی نحوه شناخته شدن نوآور‌ی‌ها (افکار جدید، روش ها و اشیای جدید وغیره) و گسترش آنها در پهنه یک نظام اجتماعی است. الگوی جریان دو مرحله‌ای به طور عمده معطوف به این است که شخص چگونه اطلاعات را می گیرد و آن را به دیگران منتقل می‌کند. فرایند اشاعه بر مرحله نهایی پذیرش یا رد یک نوآوری تاکید دارد. در حال حاضر، شاید اورت راجرز Everett Rogers معروف ترین پژوهشگر تجربی در پژوهش اشاعه باشد. وی در کتاب خویش به نام اشاعه نوآوری ها بیشتر از ۲۰۰ گزارش اشاعه تجربی و ۳۰۰۰ نشریه را بررسی می‌کند تا نظریه قبلی راجع به فرایند تصمیم نوآوری را که خود نتیجه تزاید پژوهش‌های اشاعه در سال‌های اخیر است بازنگری کند. راجرز نوآوری را چنین تعریف می‌کند: فکر، روش یا شیئی که فرد یا واحد دیگری از اقتباس آن را نو تصور می‌کند. یکی از با نفوذترین مطالعات اشاعه که تاکنون انجام گرفته درباره اشاعه بذر پیوندی ذرت در میان کشاورزان آیووا است.

راجرز ویژگی‌های یک نوآوری را که بر نرخ اقتباس آنها اثر می‌گذارد به شرح زیر دسته بندی کرد:

1. امتیاز نسبی: درجه ای که تصور می‌شود یک نوآوری بهتر از فکری است که می‌خواهد جای آن را بگیرد.
2. سازگاری: درجه‌ای که تصور می‌شود نوآوری با ارزش های موجود، تجارب گذشته و نیاز اقتباس گران احتمالی سازگار است.
3. پیچیدگی: درجه‌ای که تصور می‌شود شناخت نوآوری و استفاده از آن دشوار است.
4. آزمایش پذیری: درجه‌ای که بتوان نوآوری را به طورمحدود تجربه کرد.
5. مشاهده پذیری: درجه‌ای که نتایج یک نوآوری برای دیگران مشهور است.

راجرز اضافه می‌کند: در کل نوآوری‌هایی که پذیرندگان آنها را دارای امتیاز نسبی، سازگاری و آزمایش پذیری بیشتر و پیچیدگی کمتر بدانند، زودتر از سایر نوآوری‌ها اقتباس می شوند.

فرایند تصمیم گیری

تصمیم نوآوری، فرایندی ذهنی است که طی آن فرد یا واحدی دیگر تصمیمات را مورد تصویب قرار می‌دهد . این فرایند مرکب از پنج مرحله است:

1. آگاهی: مواجهه با نوآوری و شناخت کارکرد آن
2. اقناع: شکل گیری نگرش نسبت به نوآوری
3. تصمیم: فعالیتی که به قبول یا رد نوآوری منتهی می‌شود
4. اجرا: استفاده از نوآوری
5. تثبیت: تقویت یا برگشت به تصمیم آغاز شده درباره نوآوری (سورین، ۱۳۸۱، ص۳۱۴-۳۱۲)

در این مدل در مورد فراگرد انتشار، ایده هایی مطرح شده است.

نخست آنکه سه مقطع اصلی و قابل تمایز وجود دارد: مقطع مربوط به رویدادهای پیشین، مقطع مربوط به رویدادهای جاری و مقطع مربوط به نتایج.

مقطع اول مربوط به شرایطی می‌شود که شخص در معرض اطلاعات درباره یک نوآوری قرار گرفته است و او نیازمندیهایی را که اطلاعات مربوط به آنهاست مورد بررسی قرار می‌دهد . به عنوان مثال برخی از افراد طوری شکل گرفته ‌اند که همیشه آماده برای گرایش به سوی تغییراند و در واقع همیشه نیازمند نوآوری و مراقب و گوش به زنگ اطلاعات جدید هستند. این یک فراگرد یادگیری تغییر نگرش و تصمیم است. به همین ترتیب هنجارها و ارزشهای سیستم اجتماعی نیز در این مقطع زمانی موثرند. مثلاً برخی از اوقات ممکن است عرضه یک ابزار ابداعی و یا تازه، یک تهدید بر علیه ساخت موجود روابط اجتماعی محسوب شود. در سومین مقطع، که مقطع نتایج است اگر پذیرش اتفاق افتد، ممکن است حتی سرانجام به متروک شدن آن منتهی شود.

گفتیم در این مدل، ایده‌هایی برای فراگرد انتشار مطرح شده است. نخستین ایده را براساس تفکیک سه مقطع مطرح کردیم. ایده دوم تفکیک سه مرحله آگاهی، ترغیب و تصمیم است. فراگرد ارتباطی می‌تواند با هر یک از این سه مرحله درگیر شود. مثلاً با ویژگی‌های فرد و قابلیت ترغیب، پذیرش و قبول او مرتبط است.

نخستین فردی که از یک نوآوری آگاه می‌شود نباید الزاماً او را رهبر عقاید دانست. زیرا براساس تحقیقاتی که انجام شده است، معلوم شده که آگاهی نخستین می تواند با درجه انزوای اجتماعی همبستگی داشته باشد. یا اینکه نبود یکپارچگی اجتماعی، ممکن است هم با مساعد بودن جامعه برای پیشروی و هم کندی جامعه برای پیشروی رو به رو شود، سومین ایده مربوط به این مدل، مسئله وسایل ارتباط جمعی وکانالهاست. انتشار نوآوری با منابع ارتباطی گوناگون امکان پذیر است. مثلاً وسایل ارتباط جمعی عمومی، تبلیغات، بنگاههای رسمی و تغییر تماسهای اجتماعی، همه اینها منابعی هستند که در اوضاع مختلف ممکن است دارای کارکردهایی با اهمیت‌های گوناگون باشند. مثلا ممکن است اگر این آگاهی تحت تاثیر شخصی باشد قانع کننده‌تر از پیامهای سازمانها و موسسات رسمی باشد. آخرین ایده این مدل، نقش متغیرهای گیرنده و دریافت کننده پیام است. آگاهی او ممکن است تابع شخصیت و ویژگی‌های اجتماعی و غیره باشد. (محسنیان راد، ۱۳۸۰، ص۴۵۴-۴۵۳)

راجرز با تقسیم افراد یا دیگر واحدهای تصمیم گیری از نظر نرخ اقتباس یک نوآوری، پنج طبقه اقتباس گر مشخص می‌کند:

1. نوآوران: افراد خطر پذیری که مشتاق آزمایش افکار جدید هستند و بیشتر از همردیفان خود روابط فراملی دارند.
2. اقتباس گران اولیه: افراد محلی قابل احترام که معمولاً بیشترین تعداد رهبران فکری را در نظام اجتماعی تشکیل می دهند.
3. اکثریت اولیه: افراد اهل تعمق که رابطه آنها با نزدیکانشان قوی است، ولی به ندرت موقعیت رهبری دارند.
4. اکثریت متأخر: افراد مردد که اغلب به خاطر ضرورت اقتصادی یا افزایش فشار شبکه اجتماعی، نوآوری را می پذیرند.
5. کندورها: افراد سنتی، کسانی که وابستگی محلی زیادی دارند، بسیاری از آنها تقریباً منزوی‌اند. آنها بیشتر به گذشته نظر دارند.

نتایج تغییراتی است که در پی اقتباس یا طرد یک نوآوری برای فرد یا نظام اجتماعی رخ می‌دهد . راجرز سه طبقه بندی از نتایج شمارش می‌کند:

1. نتایج مطلوب در برابر نتایج نامطلوب، بسته به اینکه آیا اثرهای نوآوری در یک نظام اجتماعی کارکرد دارد یا ندارد.
2. نتایج مستقیم در برابر غیر مستقیم، بسته به اینکه تغییرات در فرد یا واحد اجتماعی، در واکنش فوری به یک نوآوری روی می‌دهد، یا به صورت نتیجه ثانویه آثار مستقیم یک نوآوری ظاهر میشود.
3. نتایج قابل انتظار در برابر نتایج غیر منتظره، بسته به اینکه تغییرات مورد تأیید و مورد نظر و قصد افراد نظام اجتماعی باشد یا نباشد.

مجاری ارتباطی ممکن است ماهیت میان فردی یا رسانه‌های جمعی داشته باشد یا ممکن است از منابع محلی یا فراملی نشات بگیرد. مجاری ارتباطی فراملی آنهایی هستند که خارج از نظام اجتماعی، بررسی می شوند و مجاری محلی آنهایی هستند که در درون نظام اجتماعی بررسی می‌شوند. پژوهش نشان می‌دهد که این مجاری نقش‌های متفاوتی در فرایند اشاعه بازی می‌کنند. رسانه‌های جمعی به سرعت به مخاطبان وسیع دست پیدا می‌کنند، اطلاعات را گسترش می دهند و نگرش های ضعیف را تغییر می دهند. مجاری میان فردی موجب مبادله دو سویه اطلاعات می شوند و در برخورد بامقاومت یا بی اعتنایی دریافت کننده، از رسانه‌های جمعی موثرترند. منبع میان فردی می تواند به اطلاعات اضافه کند یا نکات را روشن نماید و ممکن است موانع روان شناختی و اجتماعی (مواجهه گزینشی، توجه، درک و حفظ گزینشی، هنجارهای گروهی، ارزش‌ها، و غیره) را از میان بردارد.

در فرایند اشاعه یک نوآوری، رسانه‌های جمعی ومجاری فراملی در مرحله آگاهی اهمیت نسبتاً بیشتری دارند، در حالی که مجاری میان فردی و مجاری محلی در مرحله اقناع موثرترند. رسانه‌های جمعی و مجاری فراملی برای اقتباس گران اولیه در مقایسه با اقتباس گران متأخر از مجاری میان فردی و محلی اهمیت نسبتاً بیشتری دارند.

راجرز و شومیکر (۱۹۷۱) خویش معتقد بودند که ترکیبی از رسانه‌های جمعی و ارتباطات میان فردی، موثرترین راه رسیدن به افراد برای افکار جدید و متقاعد ساختن آنهاست که از این نوآوری‌ها استفاده کنند. آنها استفاده از بحث‌های آزاد رسانه‌ای را (گروه‌های کوچک سازمان یافته‌ای که به طور منظم برای دریافت برنامه رسانه‌های جمعی چه سمعی بصری و چه نوشتار، دور هم جمع می شوند و سپس محتوای آن را مورد بحث قرار می دهند) در کانادا، هندوستان، آفریقا، چین، آمریکای لاتین و ایتالیا نقل می‌کنند و مورد بحث قرار می دهند. (سورین، ۱۳۸۱، ص۳۱۷-۳۱۴)

در مدل راجرز نقش رسانه‌ها بر مرحله نخست متمرکز است (اطلاع یابی و آگاهی) بعد از این مرحله است تماس های میان فردی، نظر متخصصین، مشورت آنان، تجربه واقعی در جهت فرایند تثبیت نقش اساسی را برعهده می گیرند. مکتب اشاعه بر سازماندهی و برنامه ریزی، تاثیر خطی و مستقیم، بر سلسله مراتب (منزلت اجتماعی و تخصص)، ساختار اجتماعی، جنبه‌های تقویتی و بازخورد تاکید فراوان می گذارد. البته راجرز به بعضی از ضعفهای مدل اشاعه خویش، بویژه تاکید زیاد آن بر سازماندهی از بالا اعتراف کرده است.

اطلاعات و تغییر شهری: مانوئل کسلز

«مانوئل کسلز» استاد برنامه ریزی دانشگاه برکلی کالیفرنیا با پیشینه‌ای مارکسیست آلتوسری است. تاکید وی بر دو موضوع ویژه است: ۱- دگرگونیهای به وقوع پیوسته در ساختارهای طبقاتی شهرها۲- تحولات فرهنگی وابسته به آن که برخی از افراد براساس آن فرارسیدن شهر پست مدرن را اعلام می‌کنند. تز محوری کسلز این است که هماهنگی تجدید ساختار سرمایه داری و نوآوری تکنولوژیک عامل عمده تحول جامعه است. کسلز شیوه تولید سرمایه داری را از شیوه اطلاعاتی توسعه متمایز می‌کند. شیوه اطلاعاتی توسعه یک پارادایم اجتماعی تکنیکی نوین است که ویژگی اصلی آن عبارت است از پدیدار شدن فرایند اطلاعات به عنوان هسته آن که اثر بخشی و بهره وری تمامی فرایندهای فرآوری، پخش، مصرف و مدیریت را تعیین می‌کند. از دیدکسلز شیوه‌های توسعه براساس منطق درونی خود رشد میکند. کسلز معتقد است جامعه اطلاعاتی انحصاراً بر مبنای پیوستگی و استمرار نوآوری تکنولوژیک بنا شده است. مفهوم سازی های عصر جدید، به صورت شگفت آوری در کارهای بل و کسلز یکسان است. کسلز «انقلاب اطلاعاتی تکنولوژیک» را به عنوان «ستون فقرات سایر تحولات ساختاری می‌داند» و به این ترتیب به ترسیم «جامعه اطلاعاتی» می‌پردازد که به عنوان قالب نهادهای اجتماعی جایگزین یک جامعه صنعتی می‌شود.

هسته مبحث کسلز این است که توسعه شبکه‌های تکنولوژی اطلاعاتی در سراسر جهان اهمیت جریانهای اطلاعاتی را برای سازماندهی اجتماعی و اقتصادی افزایش و در عین حال اهمیت نقاط خاص جغرافیایی را کاهش داده است. در نتیجه در اقتصاد اطلاعاتی نگرانی عمده سازمانها مدیریت و چگونگی پاسخگویی به جریانهای اطلاعات است.

شبکه‌ها باید دارای مرکز عصبی باشند، مکانهایی که در آنها صرفاً اطلاعات جریان نمی‌یابد بلکه گردآوری، پردازش و براساس آن اقدام می‌شود. کسلز این نقاط رهبر را شهر اطلاعاتی نامیده است. کسلز شهر اطلاعاتی را یک شهر جهانی، دو قطبی می‌داند که در آن ما دارای گروهی از افراد طبقه پایین شدیداً محروم و گروه دیگر، نخبه در حرفه‌های اقتصاد اطلاعاتی و مرفه هستیم.

از نظرفرهنگی شهر پست مدرن گردابی از تغییرات در اندیشه‌ها، مدها و … است. لذت جویی و مصرف در رأس امور شهر پست مدرن است. (وبستر، ۱۳۸۳، ص۴۵۰-۴۰۸)

به طور خلاصه می‌توان گفت که کسلز معتقد است که در اثر سه فرایند: ۱- انقلاب اطلاعات ۲- تجدید ساختار سرمایه داری و نوآوری تکنولوژیک ۳- جنبش‌های فرهنگی نظیر فمینیسم و طرفداری از محیط زیست، جامعه‌ای پدید آمده است که وی آن را جامعه شبکه‌ای می نامند. این جامعه سرمایه‌داری را متکی به دانش و اطلاعات ساخته و آن را جهانی کرده است.

ویژگی های اصلی این جامعه عبارتند از:

• اقتصاد اطلاعاتی، اقتصاد جدید اطلاعاتی است از آن رو که بهره وری و توان رقابتی واحدها یا کارگزاران این اقتصاد اساساً به ظرفیت تولید، پردازش و کاربرد موثر اطلاعات مبتنی بر دانش بستگی دارد، مهمترین ویژگی این اقتصاد چند فرهنگی بودن آن است.
• اقتصاد جهانی، اقتصاد جدید جهانی است از آن رو که فعالیتهای اصلی تولید، مصرف و پخش در مقیاس جهانی سازماندهی شده است. آزاد سازی و خصوصی سازی اگر چه راهبرد توسعه گرایانه دولت‌ها هستند اما تاثیرشان بر رشد اقتصاد به محتوای واقعی این اقدامات و ارتباط‌شان با راهبردهای دخالت مثبت مانند سیاستهای تکنولوژیک و آموزشی برای ارتقای استعداد کشور از لحاظ عوامل تولید اطلاعات بستگی دارد.
• دو قطبی بودن، در جامعه شبکه‌ای قطبهای تازه ای میان آنان که به اطلاعات دسترسی دارند و کسانی که در چنین موقعیتی نیستند پدید آمده است.
• تحول بنیادین در ماهیت ارتباطات اجتماعی، در جامعه شبکه‌ای شیوه‌های مختلف ارتباطات (مکتوب، شفاهی، دیداری و شنیداری) با هم به صورت یکپارچه تعامل می‌کنند. در این جا دیگر مخاطبان منفعل نیستند، بلکه فاعلی هستند که ارتباط متقابل برقرار می‌کنند.
• فرهنگ مجازی، جامعه شبکه‌ای، فرهنگ واقعیت مجازی را نهادی کرده است که در آن جریانهای نمادین اطلاعاتی به تعاملهای موقتی می پردازند. یعنی آنکه در جامعه شبکه‌ای در ابر متنی غول آسا گذشته، حال و آینده به صورت بین الاذهانی جلوه می‌کند و زمینه تعامل را فراهم می آورد. و بدین صورت محیط فرهنگی نمادین (مجازی واقعی) شکل گرفته است.
• شهرهای سنتی قبلی جای خود را به شهر شبکه‌ای و الکترونیک می‌دهد . شهر اطلاعاتی نه یک شکل بلکه یک فرایند است. فرایندی که سلطه ساختاری فضای جریانها (جریانهای سرمایه، جریانهای اطلاعات، جریانهای ارتباط متقابل، جریانهای تصاویر، صدا و…) ویژگی آن است. این شهرها موتور واقعی توسعه به شمار می روند.
• تغییر در نحوه کار و فعالیت

انتقال آنی داده ها و سرمایه ها و از میان برداشته شده فاصله‌ها، مفهوم زمان و مکان را به شدت تغییر داده و همراه با آن نظم قدیم به هم خورده است. طبعاً تمشیت امور جامعه شبکه‌ای مستلزم مدلهای تازه‌ای از دموکراسی و مشارکت است. با وجود جهانی شدن، شبکه‌های محلی و بومی اهمیت یافته، زیرا معنا نسبت به کارکرد برجسته تر شده و هویت بیش از گذشته به میان آمده است. در این میان امید است که هویت اگر بتواند خود را از چنگال بنیادگرایی برهاند قدرتی رهایی بخش داشته باشد و کنش اجتماعی، معنی داری را در جهت تحول بدون گرفتاری در گرداب آرمانشهر سامان دهد. لذا ماهیت جهان جدید، عمدتاً فرهنگی است و فرهنگ وران در آن از نقش و کنش بیشتری برخوردارند. (کسلز، ۱۳۸۰)

۳– فرضیه‌های تحقیق

– موانع فنی مانع استقرار شهر الکترونیک در ایران است.

– موانع اقتصادی استقرار شهر الکترونیک در ایران است.

– موانع فرهنگی سیاسی استقرار شهر الکترونیک در ایران است.

– موانع آموزشی استقرار شهر الکترونیک در ایران است.

– موانع مدیریتی استقرار شهر الکترونیک در ایران است.

۴– روش تحقیق

روش پیمایشی از نوع توصیفی- اکتشافی زیرا که محقق قصد دارد تا با گردآوری اطلاعات متنوع و گسترده از پدیده شهر الکترونیک، موانع و راهکارهای استقرار شهر الکترونیک را از دید کارشناسان این حوزه کشف نماید.

۵– تکنیک تحقیق؛ پرسشنامه است.

۶– جامعه آماری؛ کلیه کارشناسان حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات استان تهران در سال ۸۶-۱۳۸۵ است.

۷– برآورد حجم نمونه؛ با توجه به کیفی بودن متغیر تحقیق و مشخص بودن حجم جامعه آماری از فرمول زیر برای تعیین حجم نمونه استفاده شد:

با توجه به ۴۳۸=N و ۹۶/۱= و واریانس صفت کیفی ۲۵/۰=Pq، حجم نمونه مورد نیاز در نهایت ۳۶۰ نفر تعیین شد که برای جلوگیری از کوچک شدن جامعه آماری تعداد ۳۸۰ پرسشنامه توزیع شد که در پایان ۳۶۰ پرسشنامه جمع آوری شد ومورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.

۸– روش نمونه گیری

بدلیل در دسترس نبودن چارچوب نمونه گیری از روش نمونه‌گیری نااحتمالی هدفمند استفاده می کنیم.

نمونه آماری تحقیق حاضر از کارشناسان سازمان های ذیل انتخاب شد:

۱- شرکت داده پردازی ایران ۲- معاونت توسعه رسانه و فناوری اطلاعات صدا و سیما ۳- هفته نامه عصر ارتباط ۴- هفته نامه علم روز ۵- دبیرخانه شورای عالی اطلاع رسانی ۶- روزنامه جام جم (ضمیمه کلیک) ۷- شرکت گسترش فناوری اطلاعات ۸- پژوهشگاه فرهنگ و ارتباطات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ۹- پژوهشگاه ارتباطات ۱۰- اساتید رشته علوم ارتباطات اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی ۱۱- موسسه تحقیقات و آموزش مدیریت دولتی ۱۲- دانشجویان دوره دکتری ارتباطات، کامپیوتر، صنایع و برق دانشگاه‌های علامه و علم و صنعت ایران.

۹- رویه جمع آوری اطلاعات

برای جمع آوری داده‌های تحقیق حاضر از روشهای اکتشافی گوناگونی استفاده شد. این روشها را می‌توان در دو طبقه بندی کلی: روشهای کتابخانه‌ای (ابزارهایی چون کتاب‌ها و مقاله‌ها) و دیگری غیر کتابخانه‌ای (ابزارهایی چون مصاحبه با خبرگان و توزیع و تحلیل پرسشنامه) جای داد.

۱۰– سطح تجزیه و تحلیل اطلاعات

با توجه به این متغیرهای اصلی تحقیق اجتماعی یا سازمانی هستند و در پی بررسی ساختارهای کلان اجتماعی هستند، لذا سطح تجزیه و تحلیل اطلاعات کلان است.

۱۱– تکنیکهای اماری مورد استفاده برای توصیف و تحلیل اطلاعات

در این پژوهش از هر دو دسته تکنیکهای آمار توصیفی و استنباطی بهره برداری شد مانند: ۱)تهیه جداول توزیع فراوان برای توصیف داده‌ها ۲) آزمون تی استیودنت با یک نمونه برای آزمون فرضیه‌ها ۳) آزمون تحلیل واریانس فریدمن برای رتبه بندی متغیرهای اصلی تحقیق

۱۲– اعتبار و پایایی تحقیق

در تحقیق حاضر از معیار اعتبار صوری استفاده شد لذا پرسشنامه مقدماتی به ۵ داور خبره در این حوزه ارایه گردید و تصحیح گردیده و پرسشنامه ای با ۱۰۳ گویه تهیه شد. برای تعیین پایایی از ۱۶ نفر از متخصصین حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات خواسته شد و سپس ضریب آلفای کرونباخ توسط نرم افزار SPSS‌ محاسبه شد.

گویه‌هایی که با هم دیگر همسازی داشتند باقی ماندند (با آلفای حداقل ۴/۰) و گویه‌های ناهمساز حذف شدند و به این ترتیب پرسشنامه نهایی با ۷۵ گویه بدست آمد. مقدار آلفای مذکور ۹۳۹/۰ بدست آمد که کاملاً مطلوب تلقی شد.

خلاصه تبیین یافته‌ها:

دسته اول فرضیه ها:

فرضیه ها:

• فرضیه: موانع فنی مانع استقرار شهر الکترونیک است. با ۱% خطا تایید شده است.
• فرضیه: موانع اقتصادی مانع استقرار شهر الکترونیک است با ۱% خطا تایید شد.
• فرضیه: موانع آموزشی مانع استقرار شهر الکترونیک است با ۱% خطا تایید شد.
• فرضیه: موانع مدیریتی مانع استقرار شهر الکترونیک است با ۱% خطا تایید شد .
• فرضیه: موانع فنی ما نع استقرار شهر الکترونیک است با ۱% خطا تایید شد.
• فرضیه: موانع فرهنگی سیاسی مانع استقرار شهر الکترونیک است، که با ۱% خطا تایید شد.
• رتبه بندی موانع استقرار شهر الکترونیک در ایران با استفاده از آزمون تحلیل واریانس فریدمن:

رتبه بندی در سطح خطای ۱% (۹۹% اطمینان) معنا دار است.

–

در اینجا مدلی برای استقرار شهر الکترونیک در ایران براساس یافته‌های تحقیق ارائه می‌‌گردد:

مدل -شهر الکترونیک:موارد به ترتیب اهمیت ذکر شده اند.

1. موانع مدیریتی:
   • مشخص نبودن متولیان استقرار شهر الکترونیکی
   • نبودن طرح یا برنامه مدون ملی
   • ندادن اولویت و اهمیت کافی به ICT در سیاستگذاری‌های ملی
   • فقدان قانون نقل و انتقالات الکترونیک پول
   • فقدان قانون امضای دیجیتال
   • تداخل سیاستگذاری، اجرا و نظارت
   • نبودن قانون مدون درباره جرایم الکترونیکی
   • فقدان قانون تضمین کننده جریان آزاد اطلاعات
   • فقدان قانون نظام حقوق مالکیت معنوی
   • ترس مدیران سازمانهای دولتی از دست دادن موقعیت فعلی
2. موانع آموزشی :
   • پایین بودن خدمات اطلاع رسانی حرفه‌ای در خصوص نحوه عملکرد سازمان الکترونیک
   • پایین بودن سطح میانگین آموزش
   • پایین بودن نسبت آموزش های الکترونیک
   • اطلاع رسانی نامناسب وسایل ارتباط جمعی درخصوص شهر الکترونیک
   • پایین بودن نسبت متخصصان ICT در سازمان ها
   • پایین بودن نسبت متخصصان فناوری اطلاعات به کل شاغلین
   • کیفیت پایین دانش فنی متخصصان فناوری اطلاعات
3. موانع اقتصادی :
   • عدم تشویق بخش خصوصی به سرمایه گذاری روی ICT
   • پایین بودن درصد معاملات تجارت الکترونیک
   • پایین بودن سرمایه گذاری سازمان ها روی آموزش ICT
   • پایین بودن درصد استفاده از پرداخت الکترونیک
   • پایین بودن سرمایه گذاری سازمان‌ها روی تجهیزات ICT
   • بالا بودن قیمت کامپیوتر
   • پایین بودن درآمد سرانه مردم ایران
   • فقدان رقابت در عرصه صنایع نرم افزاری
   • ناتوانتی سازمان های الکترونیک در ارایه قیمت قابل رقابت
   • بالا بودن هزینه اتصال به اینترنت
   • بالا بودن هزینه تلفن ثابت
   • زمان بر بودن بازده مالی شهر الکترونیک
4. موانع فنی:
   • مطلوب نبودن پهنای باند
   • ناتوانی سازمانها در پشتیبانی الکترونیک
   • پایین بودن میزان خدمات دولتی
   • پایین بودن میزان تعاملات شبکه ای بین دولت و سازمان ها
   • پایین بودن درصد اتصال مدارس به اینترنت
   • پایین بودن کارایی کارتهای اعتباری
   • پایین بودن ضریب نفوذ اینترنت
   • عدم استقرار شهرداری الکترونیک
   • پایین بودن درصد دسترسی دسترسی زنان خانه دار به اینترنت
   • کافی نبودن مراکز ارایه دهنده خدمات اینترنت
   • پایین بودن میزان ایجاد اینترانت سازمان ها
   • پایین بودن نسبت میزابان های وب
   • کافی نبودن رایانه های شخصی
   • پایین بودن نسبت تلفن های ثابت
   • پایین بودن نسبت تلفن های همراه
5. موانع فرهنگی سیاسی:
   • فرهنگ سیاسی ایران
   • ترس مسئولان نظام از وابستگی کشور

مدل -راهنمایی: { }: رتبه هر یک از راهکارها، [ ]: رتبه هر یک از ابعاد راهکارها

نتیجه گیری تحقیق

مشکلات شهرهای سنتی ایران نظیر آلودگی هوا، ترافیک، انتظار در صفوف اماکن خدمت رسانی عمومی، بیکاری و… سبب شده‌اند که شهروندان نیاز به شهر الکترونیک را در صورت اطلاع رسانی مناسب در خصوص آن را درک نمایند. ورود فن آوریهای جدید نظیر موبایل در سالهای اخیر و استقبال فراوان مردم از آن نشان دهنده نگرش مناسب عمومی به نوآوری است. شهرهای الکترونیک بدلیل امتیاز نسبی بیشتر، سازگاری بیشتر، پیچیدگی کم، آزمایش پذیری بیشتر و مشاهده پذیری بیشتر از نرخ اقتباس زیاد برخوردارند. در ذیل به نتایج ترکیب یافته‌های مدل با چارچوب نظری تحقیق اشاره می‌‌گردد:

در این مدل نخستین عامل، مدیریت است، یعنی مشخص نمودن متولیان استقرار شهر الکترونیک، ارایه برنامه ملی مدون و تدوین قوانین مناسب برای زندگی در شهر الکترونیک، این عامل بر پنج مرحله فرایند تصمیم نوآوری اثر می‌گذارد. دومین عامل، آموزش از طریق اطلاع رسانی وسایل ارتباط جمعی در خصوص شهرهای الکترونیک، آموزش الکترونیک و غیره می‌باشد. در این مرحله شهروندان با نوآوری (شهر الکترونیک) مواجه شده و نسبت به کارکرد آن شناخت بدست می‌آورند. . آنچنان که نتایج این تحقیق نشان می دهند تحقق شهرداری های الکترونیکی گام بلندی در استقرار شهرهای الکترونیکی است

سومین عامل، اقتصاد است که در پی وارد کردن بخش خصوصی به عرصه سرمایه گذاری در شهر الکترونیک، و ارزان نمودن دسترسی به وب و… می‌باشد. این عامل نقش عمده‌ای در مرحله اقناع (شکل گیری نگرش) و تصمیم گیری (قبول یا رد) و استفاده از نوآوری و تثبیت دارد.

چهارمین عامل، عامل فنی می‌باشد که در پی افزایش امکان دسترسی عادلانه شهروندان به اینترنت و فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات و توانمند ساختن سازمان‌های الکترونیک است. این عامل نیز نقش عمده‌ای در مراحل اقناع، تصمیم گیری، اجرا و تثبیت دارد.

پنجمین عامل، عامل فرهنگی سیاسی است. شهر الکترونیک بومی نیازمند خودکفایی و استقلال در حوزه نرم افزار (تولید محتوا) و سخت افزار می‌باشد تا در اثر ایجاد شهر الکترونیک وابستگی به سایر کشورها رخ ندهد.

در عین حال تحقق شهر الکترونیک نیازمند شفاف سازی و اطلاع رسانی به شهروندان و ایجاد زمینه استفاده از نظرات شهروندان در مدیریت شهر می‌باشد. لازم به ذکر است ترکیب رسانه‌های جمعی و ارتباطات میان فردی، موثرترین راه برای رساندن افکار جدید و متقاعد کردن مردم به استفاده کردن از نوآوری‌ها می‌باشد. کسلز معتقد است که امروزه جامعه شبکه‌ای در حال جایگزین شدن با جامعه صنعتی می‌باشد. این جامعه، سرمایه داری را متکی به دانش و اطلاعات ساخته و آن را جهانی کرده است. در شهرهای اطلاعاتی اگر چه آزادسازی و خصوصی سازی راهبرد توسعه گرایانه دولت‌ها هستند اما تاثیرشان بر رشد اقتصادی به محتوای واقعی این اقدامات و ارتباطشان با راهبردهای دخالت مثبت مانند سیاستهای تکنولوژیک و آموزشی برای ارتقای استعداد کشور از لحاظ عوامل تولید اطلاعات است. تنها در صورت رفع و یا حداقل تعدیل موانع مدیریتی، آموزشی، اقتصادی، فنی و فرهنگی سیاسی می‌توان مانع از قطبی شدن وحشتناک شهرهای الکترونیک و به تبع آن برقراری نوعی عدالت و برابری در استفاده از مواهب فن آوری اطلاعات دست یافت. در صورتی که شهروندان در خصوص فناوری اطلاعات آموزش مناسب ببینند و در عین حال موانع دسترسی به این فناوری نیز از میان برود، به دلیل ماهیت تعاملی ارتباطات در جامعه شبکه‌ای، شهروندان که دیگر مخاطب منفعل نیستند خواهند توانست به دلیل متحول شدن مفاهیمی چون زمان و فاصله، کاهش اهمیت نقاط جغرافیایی خاص، از فناوری اطلاعات برای متحول کردن زندگی خود، بهره ببرند. اقتصاد جامعه شبکه‌ای، اقتصادی اطلاعاتی است از آن رو که بهره وری و توان رقابتی واحدها یا کارگزاران این اقتصاد اساساً به ظرفیت تولید، پردازش و کاربرد موثر اطلاعات مبتنی بر دانش بستگی دارد. در این اقتصاد نوین، چنانچه دولتها بخواهند ثروت و قدرت ملتهایشان را افزایش دهند، می‌باید سیاستهایشان را در جهت ارتقای توان رقابت شرکتها و سازمان ها تحت حاکمیت خود در فضای وب سوق دهند. به طور خلاصه شهرهای اطلاعاتی موتور واقعی توسعه در عصر جدید هستند و حرکت در جهت رفع موانع پیش روی شهرهای سنتی جهت تبدیل به شهرهای الکترونیک امری ضروری جهت دست یابی به توسعه پایدار می باشد.

نتایج حاصل از رتبه بندی عقاید کارشناسان فنی و علوم علوم اجتماعی حوزه فناوری اطاعات و ارتباطات:

1. در جامعه اطلاعاتی، اطلاعات بیش از انرژی یا نیروی عضلانی غیر ماهر مهم است. (دانیل بل)
2. در جامعه اطلاعاتی، کار حرفه‌ای بیشتر، نقش زیاد برای روشنفکران و اهمیت بالاتر معلومات و آگاهی‌ها، چشم انداز مطلوبی را به وجود می‌آورد. (دانیل بل)
3. پیشرفت و توسعه فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات موجب پدید آمدن جامعه نظارتی شده است. (آنتونی گیدنز)
4. توسعه شبکه‌ای فناوری اطلاعات و ارتباطات در جهان، اهمیت جریانها‌ی اطلاعاتی را برای سازماندهی اقتصادی و اجتماعی افزایش داده است. (مانوئل کسلز)
5. جامعه اطلاعاتی، جامعه‌ای آزاد و کثرت گرا است. (جیانی واتیمو، پست مدرنیست)
6. شبکه‌های اطلاعاتی، شهرهای جدید را که شهرهای اطلاعاتی نامیده می شوند، به وجود می‌آورند. (مانوئل کسلز)
7. اطلاعات و شبکه‌های ارتباطی برای حفظ موقعیت امپراتوری‌های چند ملیتی اقتصادی نقش حیاتی دارند. (هربرت شیلر)
8. جامعه اطلاعاتی حاصل تجدید ساختار سرمایه داری و نوآوری تکنولوژیک است. (مانوئل کسلز)
9. توسعه شبکه‌های IT در سراسر جهان اهمیت نقاط جغرافیایی خاص را کاهش داده است. (مانوئل کسلز)
10. در جامعه اطلاعاتی، اجتماع بیش از فرد در مرکز توجه قرار دارد. (دانیل بل)
11. با ظهور جامعه اطلاعاتی، کارگران شاغل در صنایع کاهش خواهند یافت و در عوض فرصت‌های شغلی جدید در خدمات بوجود می‌آید. (دانیل بل)
12. ماهواره‌ها پایه فعالیتهای نظارتی در عصر حاضر هستند. (آنتونی گیدنز)
13. در جامعه اطلاعاتی، مدیریت اطلاعات، کالا سازی اطلاعات و… فرایند رهبری دموکراتیک را به تحلیل خواهد برد. (هابرماس)
14. جهان کنونی به جهان نشانه‌ها تبدیل شده است (ژان بودریار، پست مدرنیست)
15. نوآوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی به منظور به دست آوردن سود صورت می گیرند. (هربرت شیلر)
16. انقلاب اطلاعاتی سبب شکاف میان فقیر و غنی می‌شود (هربرت شیلر)
17. طبقه اجتماعی تعیین کننده است که چه کسی، چه اطلاعاتی را به دست آورد و چه نوع اطلاعاتی را می تواند به دست آورد. (هربرت شیلر)
18. کار اصلی رسانه‌های الکترونیک نشانه سازی است. (ژان بودریار، پست مدرنیست)
19. جامعه اطلاعاتی، جامعه‌ای دارای نظام سرمایه داری شرکتی است. (شیلر).
20. جامعه خدماتی همان جامعه اطلاعاتی است. (دانیل بل)
21. افزایش نظارت در جامعه اطلاعاتی سبب تهدید حقوق شهروندان خواهد شد. (آنتونی گیدنز)
22. شهر اطلاعاتی یک شهر دوگانه است که دو قطب متضاد ثروتمند حرفه‌ای و طبقه فقیران را در خود جای داده است. (مانوئل کسلز)

با بررسی این یافته‌ها می‌توان به توافق اکثر کارشناسان بر اینکه اطلاعات ستون فقرات جامعه اطلاعاتی است پی برد. دیدگاههای واقع بینانه ای در رتبه‌های ۱و ۳و ۴و ۶و ۷و ۸و ۹و ۱۱و ۱۲ که رتبه‌های مناسبی هستند، دیده می‌شوند، اما دیدگاههای واقع بینانه دیگری در رتبه‌های ۱۶و ۱۷و ۱۹و ۲۱و ۲۲ و دیدگاه‌های خوشبینانه‌ای رتبه‌هایی چون ۲و ۵ را به خود اختصاص داده‌اند. علت این امر را می‌توان تعداد بیشتر کارشناسان فنی در تحقیق حاضر دانست.آزمون تی بین دو گروه مستقل تفاوت معنی داری در خصوص دیدگاههای کارشناسان فنی و غیر فنی نشان داده است ،کارشناسان فنی به مزایای فناوری های اطلاعات و ارتباطات بسیار خوشبین هستند در مقابل کارشناسان علوم اجتماعی در خصوص شکاف دیجیتالی میان فقرا و ثروتمندان و تشکیل ثروتمند اطلاعاتی و فقیر اطلاعاتی بسیار نگران هستند.

یافته‌های حاصل از رتبه بندی عقاید نشان دهنده بی توجهی به برخی از مقولات بسیار مهم جامعه اطلاعاتی نظیر تهدید حقوق شهروندی، دو قطبی بودن شهرهای اطلاعاتی، کالا سازی اطلاعات و شکاف دیجیتال است،درعین حال که برخی عقاید خوشبینانه نظیردیدگاه آرمان‌گرا در خصوص جامعه اطلاعاتی که این جامعه را جامعه‌ای کاملاً مطلوب و سرشار از آزادی می‌داند رتبه‌های مناسبی دارند. علت این مسئله را می‌توان تعداد بیشتر کارشناسان فنی نسبت به کارشناسان علوم اجتماعی دانست، امید است که در سیاستگذاری‌های IT کشور از دیدگاههای متخصصان حوزه علوم ارتباطات و اجتماعی نیز بهره گرفته شود تا شاهد چنین مسایلی در سطح کلان نباشیم.

شهر الکترونیک مقوله‌ای سرشار از فرصت و تهدید است، تنها در سایه پژوهش است که می‌توان از فرصت ها نهایت استفاده را برد و حتی تهدیدها را به فرصت تبدیل کرد. سه حوزه عمده پژوهشی در شهرهای الکترونیک عبارتند از: زندگی روزمره، فرهنگ ونهادها و نظام های تولید.

در حوزه زندگی روزمره می‌توان مسائلی را چون ۱- خانواده نو ۲- ساخت هویت ۳- فضای اجتماعی جدید، شفافیت، حریم خصوصی و نظارت ۴- بدن اطلاعاتی، اطلاعات پزشکی و زیستی ۵- سرمایه اجتماعی در شهر الکترونیک، فرصت های شغلی، تعامل، طرد، تحرک و بسیج اجتماعی ۶- روان شناسی نسل بعدی کاربران رایانه: توجه، عاطفه و تهییج مورد پژوهش قرار داد.

در حوزه نظام تولید می‌توان مسایلی نظیر: ۱- سازمان نو: مدیریت دانش ۲- زیست بوم های کارآفرین: شبکه های نوآوری و تولید ۳- کار در جامعه معرفتی: کار همچون خانه،‌کیفیت و ماهیت ۴- اقتصاد نو: پایداری محیطی، اخلاقی و اجتماعی ۵- طراحی نوین: فن آوری انسان محور، عاطفی و هوشمند، را مورد پژوهش قرارداد. (ایلکاتومی، ۱۳۸۳) گسترش این فناوری به مرور راه خود را با سازمانهای بزرگ بازکرده و امروزه موج عظیمی را در جهان برای استفاده از ICT در سازمانهای بزرگ دولتی و غیر دولتی ازجمله شهرداری ها هستیم.

یافته های تحقیق حاضر نشان دهنده نقش بالای هدایت و نظارت دولت در تحقق شهرهای الکترونیک از طریق تعامل با بخش خصوصی و شهروندان است، در اقتصاد اطلاعاتی و جهانی، شهرهای اطلاعاتی موتور اصلی توسعه هستند، امید است که تحقیق حاضر، اهمیت و نقش سیاستگذاری و ارایه یک برنامه ملی مدون برای تحقق شهرهای الکترونیک در ایران را به مسئولین کشور و اندیشمندان حوزه IT یادآوری نموده و عزم و اراده ملی را جهت تحقق شهرهای الکترونیک برانگیزد. تا کشورمان ایران در جامعه اطلاعاتی جهانی جایگاه شایسته‌ای داشته باشد.

منابع

• استیونسن، ۱۳۸۴، «رسانه‌های جدید و جامعه اطلاعاتی»، ترجمه دکتر پیروز ایزدی، فصلنامه رسانه، سال شانزدهم، شماره ۲، تابستان ۱۳۸۴.
• ایلکاتومی، جامعه دانایی و پرسش‌های پژوهشی آینده، ۱۳۸۳، ترجمه اسماعیل یزدان پور، مرکز پژوهش‌های ارتباطات.
• ایران نژادپاریزی، مهدی و گهر، ساسان، ۱۳۸۰، سازمان و مدیریت، انتشارات موسسه عالی بانکداری ایران.
• بازگشا، غلامرضا، ۱۳۸۴، «محدودیت‌های بی شمار تجارت الکترونیک در ایران»، ماهنامه مدیریت دانش سازمانی، سال دوم، شماره پانزدهم.
• ببی، ارل، ۱۳۸۵، روشهای تحقیق در علوم اجتماعی (جلد دوم)، ترجمه رضا فاضل، انتشارات سمت
• تافلر، آلوین، ۱۳۷۸، موج سوم، ترجمه شهیندخت خوارزمی، چاپ: آفتاب
• جلالی، علی اکبر، ۱۳۸۲، شهر الکترونیک، انتشارات دانشگاه علم و صنعت ایران.
• حسینی، سید یعقوب، ۱۳۸۲، آمار ناپارامتریک، انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی.
• خانیکی، هادی، ۱۳۸۴، «ارتباطات توسعه؛ کاوشی در تعاریف مساله بنیاد» فصلنامه رسانه، سال شانزدهم،‌شماره ۴.
• خرسند، هادی، ۱۳۸۴، قانون برنامه چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران.
• دبیرخانه شورای عالی اطلاع رسانی، ۱۳۸۴، دولت الکترونیک، انتشارات گل واژه.
• دی ای، دواس ۱۳۸۱، پیمایش در تحقیقات اجتماعی، نشرنی.
• سورین، ورنر و تانکارد، جمیز، ۱۳۸۱، نظریه های ارتباطات، ترجمه علیرضا دهقان، انتشارات دانشگاه تهران.
• شاهپری، علیرضا، ۱۳۸۳، دولت الکترونیک، انتشارات مدیریت.
• شمس، عبدالحمید، دولت الکترونیک، ۱۳۸۵، موسسه عالی آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه‌ریزی.
• عاملی، سعید رضا، ۱۳۸۴، «دو فضایی شدن شهر:‌شهر مجازی ضرورت بنیادی برای کلان شهرهای ایران»، فصلنامه انجمن فرهنگ ارتباطات (بهار و تابستان)
• کازنو، ژان، ۱۳۷۷، جامعه شناسی وسایل ارتباط جمعی، ترجمه دکتر باقر ساروخانی، انتشارات اطلاعات.
• کسلز، مانوئل، ۱۳۸۰، عصر اطلاعات، ظهور جامعه شبکه‌ای، ترجمه احمد علیقلیان، افشین خاکباز، انتشارات طرح نو.
• کیا، علی اصغر، ۱۳۸۱، ارتباطات جمعی و روابط بین الملل، انتشارات آن.
• کیا، علی اصغر، ۱۳۸۴، «جزوه تکنولوژی های نوین ارتباطات»، نیمسال اول سال تحصیلی ۸۵-۱۳۸۴
• محسنی، منوچهر، ۱۳۸۰، جامعه شناسی جامعه اطلاعاتی، انتشارات آگاه
• محسنیان راد، مهدی، ۱۳۸۰، ارتباط شناسی، انتشارات سروش
• معتمدنژاد، کاظم، ۱۳۷۹، وسایل ارتباط جمعی (جلد یکم)، انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی
• معتمد نژاد کاظم، ۱۳۸۴، اندیشه‌های بنیادی جامعه اطلاعاتی، چاپ: پدیده گوتنبرگ.
• معتمد نژاد رویا، ۱۳۸۴، «جزوه حقوق بین الملل ارتباطات»، نیمسال اول، سال تحصیلی ۸۵-۱۳۸۴
• مقدسی، علیرضا، ۱۳۸۳، «موانع و راهکارهای استقرار دولت الکترونیک»، مجله مدیریت و توسعه، پائیز ۸۳، شماره ۲۲.
• مک کوایل، ۱۳۸۲، درآمدی بر نظریه ارتباطات جمعی، ترجمه پرویز اجلالی، چاپ: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
• مولانا، حمید، ۱۳۷۱، گذر از نوگرایی ارتباطات و دگرگونی جامعه، انتشارات مرکزمطالعات و تحقیقات رسانه‌ها.
• فکوهی،ناصر(۱۳۸۶)انسان شناسی شهری،نشر نی
• نقیب السادات، سید رضا، ۱۳۸۴، «جزوه کاربرد کامپیوتر در ارتباطات»، نیمسال اول سال تحصیلی ۸۵-۱۳۸۴
• وبستر، فرانک، ۱۳۸۳، نظریه‌های جامعه اطلاعاتی، ترجمه اسماعیل قدیمی، انتشارات قصیده سرا
• وبستر، فرانک و رابینز کوین، ۱۳۸۵، عصر فرهنگ فناورانه: از جامعه اطلاعاتی تا زندگی مجازی، انتشارات: توسعه.
• هرمز، مهرداد، ۱۳۸۰، مقدمه‌ای بر نظرات و مفاهیم ارتباطی جمعی، انتشارات موسسه پژوهشی فرهنگی فاران
• هنسون، جریس و نارولا اوما، ۱۳۸۴، تکنولوژی‌های جدید ارتباطی در کشورهای در حال توسعه، ترجمه داوود حیدری، مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها.

منابع لاتین:

Steven cohen; William Eimicke, the use of Internet in Government Service Delivery, Columbia university, February 2001.

The e-city: Singapore Internet Case Study, International Telecommunication Union, April 2001.

Rogers, Everett, Communication Technolog: New Media Society, Newyork, Free Press, 1986.

Teheranian, Majid, Communications Policy for National Development, Routledge & Kegan paul Ltd, 1977.

تارنماها

– بیانیه اصول و نقشه عمل اجلاس عالی سران جهان درباره جامعه اطلاعاتی

ژنو ۲۰۰۳، تونس ۲۰۰۵، WWW.IRANWSIS.ORG

• city of Boston: www. cityofBoston.gov
• city of Taipei:www.taipei.gov.tw