بانکداری و تجارت الکترونیک

بانکداری الکترونیک عبارت است از ارائه خدمات بانکی از طریق یک شبکه رایا‌نه‌ای قابل دسترسی (اینترنت یا اینترانت) که از امنیت بالایی برخوردار باشد. در بانکداری سنتی میزان انباشت پول در یک دوره زمانی اهمیت دارد در حالی که در بانکداری الکترونیکی، گردش پول تعیین کننده است. یکی از اهداف بانکداری الکترونیک زمینه سازی جهت عدم مراجعه مشتریان به شعبه بانک است.

تاریخچه بانکداری الکترونیک

از سال ۱۹۵۹ میلادی با تغییر سیستم خدمات‌دهی بانکها از شکل سنتی به سیستم نوین، نوع جدیدی از خدمات به نام کارتهای اعتباری مورد استقبال عموم قرار گرفت بنحویکه اولین سیستم بانکی ارائه کننده کارتهای اعتباری در سال ۱۹۵۹ از سوی Of America Bank در کالیفرنیا معرفی شد.

سپس اتاقهای پایاپای سنتی، اسناد بین بانکی خود را با اتاقهای پایاپای اتوماتیک تعویض نمودند، همزمان با رشد سرعت استفاده از ماشینهای تحویلداری خودکار (ATM) در دهه ۱۹۹۰، نقش بانکداری الکترونیک در سطح دنیا بارزتر و برجسته‌تر گردید و به نظر می‌رسد این روند رو به تکامل باشد.

اثرات پول الکترونیکی بر روند بانکها

ابزار پرداخت الکترونیکی نقش مهمی در توسعه تجارت الکترونیکی دارد زیرا این ابزار به خریداران قدرت انتخاب بیشتری داده و تجار و مصرف‌کنندگان قادر خواهند بود در کوتا‌ه‌ترین زمان، وجوه کالاها و خدمات خریداری شده خود را از طریق حسابهای بانکی به نقاط دیگر و به حساب افراد مختلف واریز نمایند، از طرف دیگر بسط و توسعه بانکداری الکترونیکی در کوتاه‌مدت، هزینه‌های بانکها را افزایش می‌دهد و آنها به امید آنکه در آینده هزینه‌هایشان جبران خواهد شد به سرمایه گذاری کلان در این خصوص اقدام می‌کنند. در صورت استفاده از بانکداری الکترونیک، کلیه فعالیتهای یک بانک از طریق بکارگیری فن آوری نوین اطلاعات مبتنی    بر فرایندهای بانکی مورد نیاز مشتریان فراهم می‌گردد. این بانکداری از طریق فراهم آوردن امکاناتی برای مشتریان، بدون نیاز به حضور فیزیکی آنها در بانک و با استفاده از تجهیزات پیشرفته نسبت به ارائه خدمات اقدام می کند. این نوع بانکداری، بخشها و شعب مختلف بانکها را به هم متصل نموده و می‌تواند سبب بهبود مدیریت اطلاعات گردد.

انواع بانکداری الکترونیک

۱- بانکداری خانگی

با گسترش رایانه‌های شخصی و استفاده عموم مردم از آنها، مشتریان بانکها نیز با استفاده از مودم و یک خط تلفن می‌توانند به اطلاعات رایانه مرکزی بانکها در اینترانت یا اینترنت دسترسی یافته و عملیات بانکی خود را انجام دهند.

۲- بانکداری از راه دور

رشد بانکداری با استفاده از تلفن‌های همراه از دهه ۱۹۸۰ به بعد شروع گردید. با گسترش شبکه‌های بی‌سیم و تلفن‌های همراه و قابلیت اتصال تلفن‌های همراه به اینترنت، مشتریان بانکها قادر شدند از هر نقطه امکان دسترسی به حسابهای خود در بانکها را داشته باشند.

۳- بانکداری اینترنتی

گسترش و توسعه اینترنت در سراسر جهان و افزایش تعداد کاربران اینترنتی سبب گشت تا نوع جدیدی از بانکداری ایجاد گردد. به عبارت دیگر با بانکداری اینترنتی می‌توان کلیه عملیات بانکی را از طریق وب سایت ایجاد شده توسط بانک در اینترنت انجام داد.

۴- تلفن بانک

از تلفن می‌توان به عنوان نخستین وسیله ارتباطی در خدمات بانکداری الکترونیک نام برد. با گسترش فناوری اطلاعات و نصب بردهای الکترونیکی تلفنبانک بر رایانه‌های مرکزی شبکه‌های داخلی و متمرکز، امکان پاسخگویی خودکار به مشتریان بانکها فراهم گردیده است. کاربران با استفاده از تلفنهای مجهز به سیستم TON و با ایجاد ارتباط با تلفنبانک، امکان شنیدن موجوی، آخرین تراکنشهای انجام شده و اخذ صورتحساب از طریق فاکس و… را دارند.

سیستم‌های پرداخت در بانکداری الکترونیک

هدف از ایجاد سیستمهای پرداخت الکترونیکی، ارسال پرداختهای الکترونیکی بر روی یک شبکه عمومی برای بدست آوردن خدمات یا کالاهای الکترونیکی یا گرفتن تعهد برای تحویل فیزیکی کالا می‌باشد.

تمرکز اصلی بانکداری الکترونیک بر موارد ذیل می‌باشد:

۱- سیستمهای مبتنی بر پول الکترونیک

۲- سیستمهای مبتنی بر چک الکترونیک

۳- سیستمهای مبتنی بر کارتهای بدهی و اعتباری

۵- سیستمهای ریز پرداخت

۱- سیستمهای مبتنی بر پول الکترونیک

از این روش که توسط برخی از بانکها در اینترنت فراهم گردیده مانند پرداخت پول به صورت فیزیکی استفاده می‌گردد به این دلیل از آن به نام پول بر پایه اطلاعات یا پول ناملموس نام می‌برند. استفاده از انتقال الکترونیکی پول، سریعتر، ساده‌تر، با هزینه کمتر و با قابلیت ردیابی بیشتری برای مشتریان و بانکها امکان پذیر گشته و روز به روز نیز در حال گسترش می‌باشد.

۲- چک الکترونیک

در برخی از کشورهای پیشرفته، چکهای الکترونیکی مشمول تمام قوانین چکهای کاغذی می‌باشند بطوریکه در زمان انجام تراکنش، وجوه از حساب بانکی پرداخت کننده به حساب بانک پرداخت شونده منتقل می‌گردد.

۳- کارتهای بدهی و اعتباری

کارتهای بانکی وسیله‌ای برای انجام مبادلات می‌باشند، به عبارت دیگر این کارتها قادر به انجام وظایف در نظر گرفته شده برای پول (وسیله مبادله، وسیله پرداخت، وسیله ذخیره ارزش و واحد شمارش) می‌باشند.

۱-۳) کارتهای اعتباری

این نوع کارت برای خرید کالا، خدمات و یا دریافت وجه نقد مورد استفاده قرار می‌گیرد. معمولاً در پایان هر ماه، دارندگان کارت صورتحسابهایی بابت معاملات انجام شده دریافت می‌دارند که در آن کلیه خریدها و دریافتهای نقدی ذکر شده است، بانکها به مانده بدهی مشتریان بهره اضافه می‌نمایند. (بهره دریافت وجه نقد از زمان دریافت و در خصوص خریدها معمولاً یک فرصت زمانی چند روزه به خریدار داده می‌شود و از آن زمان   به بعد بهره اخذ می‌گردد).

به طور کلی کارت اعتباری ابزاری است که در مبادلات و معاملات روزانه جایگزین پول نقد گردیده و به دارنده آن امکان می‌دهد که با ارائه کارت به مراکز خرید کالا و خدمات طرف قرارداد و همچنین شعب بانکها و یا دستگاههای پرداخت اتوماتیک، بازپرداخت وجوه و تسویه هزینه‌های مربوط به خریدهای انجام شده را به بانک و یا موسسات اعتباری محول یا پول نقد دریافت نماید همچنین با داشتن رمز اینترنتی می‌توان در منزل نسبت به پرداخت قبوض خدمات شهری و خرید اینترنتی کالاهای مورد نیاز اقدام نمود.

۲-۳) کارتهای بدهکار

در این کارتها حساب دارنده آن  بلافاصله پس از برداشت بدهکار می‌گردد. کاربرد این کارتها تنها در حد مانده حساب دارنده کارت می‌باشد و افزون بر آن امکان برداشت، وجود ندارد.

۳-۳) کارتهای هزینه

این کارتها نیز مشابه کارتهای اعتباری می‌باشند با این تفاوت که برای آن حد اعتباری تعریف نشده و از دارنده کارت انتظار می‌رود با دریافت صورتحساب خود بدهی‌اش را تادیه نماید. از این نمونه می‌توان به کارت ” امریکن اکسپرس” اشاره نمود.

خدمات مهم بانکداری الکترونیک

۱- ماشین تحویلداری خودکار[۲] (ATM)

ATM ماشین خودکاری است که از طریق آن می‌توان انواع خدمات بانکی را به مشتریان ارائه داد. این خدمات می‌تواند شامل موارد ذیل باشد:

• دریافت و پرداخت وجوه نقد
• دریافت مانده حساب و صورتحساب در مقاطع زمانی مشخص
• ارائه خدمات در خصوص ارسال وجه جهت واریز به حسابهای دیگر شخص دارند کارت یا حساب افراد دیگر
• پرداخت اقساط وام و انواع قبوض آب، برق، تلفن، گاز و غیره
• پرداخت انواع چکهای درگردش و مسافرتی

۲- انتقال منابع مالی الکترونیک از نقطه فروش[۳]

روش پرداختی است که شامل پرادخت بهای کالاها و خدمات می‌گردد. این پرداخت از طریق کشیدن کارت به دستگاه کارت خوان و وارد نمودن عدد شناسایی توسط مشتری صورت می‌گیرد.

۳- خدمات بانکداری از راه دور[۴]

به طور کلی سه نوع از خدمات بانکداری از راه دور عبارتند از:

• استفاده از فناوری سیستمهای پاسخگویی خودکار، در این روش مشتریان با استفاده از تلفن مجهز به سیستم TON و با وارد نمودن اعدادی (شامل رمز ورود و شماره کارت)، خدماتی را از طریق بانک دریافت می‌نماید.
• در برخی از حالات در کنار پاسخگویی الکترونیکی، اپراتوری نیز جهت پاسخگوی به سوالات مطرح شده وجود دارد.
• در روش سوم که بر پایه رایانه‌های شخصی استوار است، رایانه نسبت به پردازش اطلاعات دریافت شده تلفن اقدام می‌کند.

۴- کارتهای هوشمند

بطور کلی موارد  کاربرد کارتهای هوشمند در صتعت بانکداری شامل کارتهای ATM، کارتهای بدهی، کارتهای هزینه و کارتهای اعتباری می‌باشند.

زیر ساخت‌ها و بسترهای مورد نیاز برای توسعه بانکداری الکترونیک (E-Banking )

با توجه به تنوع و گستردگی ابزارهای ارتباطی همچنین ظرفیتها و نیازهای موجود و برنامه‌های توسعه سیستم‌های بانکی در بسترهای الکترونیکی در ابتدا باید با ساختارهای مورد نیاز در توسعه بانکداری الکترونیک آشنا شویم.

۱- توسعه زیر ساختهای ارتباطات

مهمترین و اثرگذارترین ابزار در آغاز فرآیند بانکداری الکترونیک، دسترسی عمومی به بسترهای زیر ساختی ارتباطات الکترونیکی می‌باشد. در مدیریت بانکداری الکترونیک باید برحسب نوع خدمات و انتظاراتی که از سرویس‌های جدید می‌رود از مناسبترین ابزار ارتباطی استفاده گردد. مهمترین ویژگی و نکته‌ای که در گزینش این ابزار الزامی است توجه به اصل اول             بانکداری الکترونیک یعنی جایگاه مشتری مداری در استفاده از سیستم‌های بانکداری الکترونیکی است. این ابزار شامل استفاده از شبکه جهانی اینترنت با پهنای باند متناسب، شبکه های داخلی مثل اینترانت LAN ،WAN ، سیستم‌های ماهواره، خطوط فیبر نوری، شبکه گسترده تلفن ثابت و همراه و… می باشد.

۲- توسعه زیرساختهای مالی و بانکی

یکی از مهمترین اقدامات بانکها در راه تبدیل شدن به یک بانک الکترونیکی، ایجاد زیر ساختهایی مثل کارتهای اعتباری، کارتهای هوشمند، توسعه سخت افزاری شبکه‌های بانکی، فراگیر کردن ATM وگسترش وسایل خرید و فروش الکترونیکی کالا (POS ) است. همچنین ارتباط مناسب برای تطبیق پروتکل‌های داخلی شبکه‌های بانکی با یکدیگر و پایانه‌های فروش کالا نقشی مهم در توسعه کارتهای هوشمند ارائه شده از جانب بانکها در مبادلات روزمره خواهند داشت.

۳- توسعه شاخصهای قانونی در بانکداری الکترونیکی

هر فناوری جدید برای رشد و توسعه نیازمند مقبولیت قانونی است، به بیانی دیگر اگر به دنبال این هستیم که فرایند          بانکداری الکترونیک با استقبال عمومی مواجه شود باید بسترهای قانونی مورد نیاز آن را فراهم و با شناخت تمامی احتمالات روند بانکداری الکترونیکی، درصد ریسک و استرس عامه را نسبت به سیستم‌های مبتنی بر بانکداری الکترونیکی کاهش دهیم. برای این کار باید در تدوین بخشنامه‌ها و آیین نامه‌های اجرایی توجه زیادی  را  به اصل مشتری مداری معطوف نمائیم. تدوین مقررات جدید هنگامی بارزتر می‌گردد که  عامه مردم در مباحث اقتصادی علی الخصوص فعالیتهای جدید، ریسک بالایی را نمی‌پذیرند در این صورت تا از پشتوانه های قانونی آن مطمئن نشوند نقشی در توسعه این فرایند به عهده نخواهند گرفت.

۴-توجه به زیر ساختهای انسانی در توسعه و راه اندازی بانکداری الکترونیک (E-Banking )

در این بخش با دو چالش اساسی و محوری مواجه خواهیم بود، اول اینکه با گرایش به سمت سیستم های بانکداری الکترونیک ‌ باید بسیاری از روشهای کهنه را در قالب این سیستمها گنجاند و این خود نیاز به ارائه آموزشهای لازم برای کارمندان بانکها را ایجاب می‌کند تا از این پدیده جدید اسقبال نموده و خود را با آن هماهنگ سازند. در این مرحله باید کارمندان را توجیه کرد که در بانکداری به شیوه الکترونیکی بسیاری از کارهای سخت افزاری آنها حذف خواهد شد و در عوض سرعت کار آنها بالا خواهد رفت یعنی به جای سخت کارکردن سریعتر کار خواهند کرد. به عبارت بهتر بانکداری الکترونیک نیروهای موسسات مالی را از نیروی کمی به نیروهای کیفی تبدیل خواهد کرد. دومین مسئله، تطبیق ابزارها و روشهای بانکداری الکترونیک با فرهنگ، روحیه و دانش مردم است، زیرا مردم سالهاست با روشهای سنتی خو گرفته‌اند و شاید به راحتی حاضر به کنار گذاشتن آنها نباشند. برخی از مشتریان هنوز به کارتهای هوشمند اعتماد نداشته و با روشهای پرداخت الکترونیکی وجوه کالاهای خریداری شده آشنایی زیادی ندارند. در واقع برای توسعه بانکداری الکترونیکی نیازی جدی به فرهنگ سازی برای مشتریان نیز احساس می‌گردد.

۵- تامین نرم افزاری و امنیتی در بانکداری الکترونیک

یکی از عوامل مهم در شکل گرفتن و گسترده شدن فرایندهای بانکداری الکترونیکی، توسعه نرم افزاری و افزایش امنیت در سیستمهای آن است. در صورتی که زمینه لازم جهت تامین این دو نیاز فراهم شود کاربرد عمومی از سیستمهای الکترونیکی گسترش و زمینه استفاده از چنین سیستمهایی با حفظ درجه امنیت بالا افزایش یافته و اعتماد و رضایتمندی مشتری را بالا خواهد برد.

تاثیرات گسترش بانکداری الکترونیک (E-Banking )

گسترش بانکداری الکترونیکی زمینه‌های لازم  جهت حذف روشها و شیوه‌های مبتنی بر نظامهای بروکراتیک را فراهم می‌کند. نگرش شعار گونه مشتری مداری که اکثر بانکها آن را بیان می کنند به واقعیتی عملی تغییر پیدا خواهد کرد از طرف دیگر مدیریت این امکان را خواهد داشت که با نظارتی دقیق، روند ارتقاء یا افت جایگاه بانک در عرصه تجارت و رقابت را به صورت دقیق و on line مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار دهد. در واقع ارائه خدمات مطلوب از سوی بانکها و دریافت آن توسط مشتری حداقل انتظاری است که مشتریان از بانکهای پیشرو و پویا انتظار دارند. بانکداری الکترونیک این امکان را به مشتری می‌دهد تا در مقابل تنوع خدمات قادر به گزینش نیز باشد. از بانکداری الکترونیکی به عنوان یکی از بزرگترین ابزارهای موثر در فرآیند تجارت الکترونیک E-Commerce)) نام برده می‌شود، لذا گسترش کمی و کیفی بانکداری الکترونیکی نقش بسزایی در تجارت الکترونیک بر جای خواهد گذاشت.

فرهنگ سازی بانکداری الکترونیک

از عوامل تاثیر گذار در توسعه بانکداری الکترونیکی استقبال عمومی از ابزارهای این پدیده نوین است. برای دستیابی به این هدف باید فرهنگ سازی و تبلیغات لازم برای جلب اعتماد و گرایش عمومی به استفاده از این سیستم صورت گیرد. این اقدامات می‌تواند شامل موارد ذیل باشد:

۱-   ارائه آموزشهای کاربردی لازم جهت کارکنان و مشتریان

۲-  توزیع و انتشار انواع برشورهای تبلیغاتی و در اختیار گذاشتن آن برای عموم مردم

۳-  ارائه خدمات و ابزارهای جدید تحت سیستمهای E-Banking

۴-  برقراری رابطه مستمر با مشتریان جهت شناخت نیازهای خدماتی و اطلاعاتی آنها

۵- ایجاد و گسترش مراکز اطلاع رسانی

۶- آموزش سیستمهای بانکداری الکترونیک به کارمندان و مدیران برای ارائه خدمات مطلوب به مشتریان

۷- گسترش سیستمهای سخت افزاری و نرم افزاری مطابق با استانداردهای روز دنیا

۸- اشاعه فرهنگ کسب و کار الکترونیک و بازایابی الکترونیک

       ۹- تعیین امکانات ویژه برای بهره برداران از سیستم‌های بانکداری الکترونیک

مزایای استفاده از شبکه خدمات کارت بانکها ((POS

۱- مزایا جهت صادر کننده کارت

• کاهش هزینه‌های دریافت و پرداخت وجوه نقد در شعبه
• صرفه جویی در وقت کارکنان ارائه دهنده خدمات بانکی
• کمک به جذب منابع
• افزایش رسوب پول مشتریان بانک (کمک به افزایش رسوب منابع بانک)

۲- مزایا جهت دارنده کارت

• عدم نیاز به حمل و نقل وجه نقد
• کاهش خطرات و ریسکهای موجود (از جمله سرقت و…)
• صرفه جویی در وقت به لحاظ انجام معاملات توسط سیستمهای رایانه‌ای

۳- مزایا جهت پذیرنده کارت

• کوتاه شدن صف مشتریان جهت پرداخت وجوه نقد کالاهای خریداری شده
• کمک به روند افزایش فروش
• کاهش هزینه‌های جمع‌آوری و انتقال وجوه نقد
• دسترسی سریع به وجوه نقد جمع آوری و واریز شده به حسابهای بانکی

شبکه شتاب[۵] و اثرات آن بر روند مبادلات الکترونیکی بانکی کشور

بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران از سال ۱۳۸۱ با هدف ایجاد، راه‌اندازی و راهبری سوئیچ ملی گام‌های موثری در جهت تحقق اتصال شبکه پرداخت بانک‌ها به یکدیگر و نهایتاً ایجاد زمینه برای انجام مبادلات بین بانکی به صورت الکترونیکی برداشته است. این تحولات باعث گردید تا تمامی بانک‌های کشور از طریق مرکز “شتاب” به عنوان نقطه اتصال میانی تمامی بانک‌ها و موسسات اعتباری در شبکه الکترونیکی بین بانکی به تبادل تراکنش‌ها بپردازند.

اهداف اصلی شبکه شتاب

1. دریافت و پردازش تراکنشهای انجام شده از طریق کارتهای اعتباری[۶] و غیر اعتباری[۷] صادره بانکها و سازمانهای عضو شتاب در حوزه بانکداری خرد[۸]، پردازش و انتقال اطلاعات تراکنشهای انجام داده شده از طریق پایانه های فروش و دستگاه های خودپرداز و ایجاد دستگاه های کارت خوان شعب.
2. ایجاد شرایط مساعد لازم برای بانکها و سازمانهای عضو جهت تبادل اطلاعات مالی و غیر مالی با سایر شبکه های بانکی جهان
3. ایجاد سیستم قابل انعطاف جهت کنترل و اداره حجم تراکنشهای روز افزون اعضاء
4. ارائه اطلاعات مدیریتی مورد نیاز به بانکها و سازمانهای عضو

روند تراکنش (خرید کالا و خدمات)

دارنده کارت جهت انجام تراکنش به پذیرنده کارت (پایانه‌های فروش دستگاههای خودپرداز و دستگاههای کارت خوان) مراجعه می نماید.

• پذیرنده کارت، اطلاعات مربوط به تراکنشها را به بانک کارت پرداخت کننده ارسال می‌کند.
• بانک پرداخت کننده با توجه به اینکه کارت مورد استفاده از سوی بانک دیگری صادر شده است، اطلاعات تراکنش را به مرکز شتاب ارسال می نماید.
• مرکز شتاب با توجه به شماره کارت مورد استفاده، اطلاعات را به بانک صادر کننده کارت ارسال می‌کند.
• بانک صادر کننده کارت مبلغ تراکنش را از حساب دارنده کارت کسر و پاسخ و مجوز انجام تراکنش را به مرکز شتاب ارسال می‌نماید.
• مرکز شتاب، اطلاعات و مجور انجام تراکنش را به بانک پرداخت کننده منتقل م‌ نماید.
• بانک پرداخت کننده مجوز انجام تراکنشها را به دستگاه پذیرنده کارت (POS) ارسال می‌کند.
• پذیرنده کارت، کالای مورد نیاز، خریدار را به وی تحویل می‌دهد.
• بانک پرداخت کننده، وجه کالای فروش رفته را به حساب پذیرنده کارت واریز می‌نماید.
• بانک پرداخت کننده، وجه پرداختی به پذیرنده کارت را از طریق مرکز شتاب از بانک صادر کننده کارت دریافت می‌نماید.

تجارت الکترونیک

تجارت الکترونیک واژه‌ای است که جهت فراهم آوردن زمینه انجام تجارت از طریق سیستمهای ارتباطی و الکترونیکی بکار می‌رود. به وسیله تجارت الکترونیک، تبادل اطلاعات مربوط به نوع و مشخصات کالا، نحوه خرید و فروش، شرایط پرداخت، حمل و نقل کالا و مبادلات بانکی (نحوه انتقال وجه از طرف خریدار به فروشنده) و… آسان می‌گردد.

امروزه بسیاری از افراد و شرکتها با بهره‌گیری از فناوری نوین به انجام تجارت به صورت الکترونیکی اقدام می‌نمایند، استفاده از اینترنت جهت معرفی مزایای خدمات و محصولات تولیدی و بکارگیری خدمات بانکداری الکترونیک جهت دریافت و پرداخت وجوه تنها بخشی از تجارت الکترونیک محسوب می‌گردد.

بررسی رابطه بین تجارت الکترونیکی و جهانی شدن از مباحث مهم مدیریت و اقتصاد به شمار می‌‌آید و در این زمینه تحقیقات زیادی در سطح دنیا صورت گرفته است. این دو مقوله پدیده‌هایی هستند که نظام اقتصادی و تجاری جهان را به شدت تحت تاثیر قرار داده است. از یکسو بسیاری از بنگاهها به دلیل وجود رقابت و تغییرات پی‌درپی محصولات بازار درصدد کسب حداکثر سود می‌باشند از طرف دیگر معرفی محصولات به منظور فروش بیشتر بیش از هر زمانی صورت می گیرد، به این دلیل ورود و رسوخ در بازارهای جهانی از اهداف موسسات اقتصادی بشمار می‌آید. لذا مهمترین هدف در انجام تجارت الکترونیکی، تسهیل فرایند آن و کسب حداکثر سود می‌باشد، به این دلیل بانکها و موسسات اقتصادی نیز در نقل و انتقال پول و تسهیل روند تجارت الکترونیکی نقشی غیر قابل انکار خواهند داشت.

هنگامی که در سال ۱۹۹۴ میلادی، اینترنت قابلیتهای تجاری خود را علاوه بر جنبه‌های علمی، تبلیغاتی و تحقیقاتی به نمایش گذاشت، موسسات تجاری و بانکها در کشورهای پیشرفته اولین نهادهایی بودند که تلاش جدی خود را برای استفاده هر چه بیشتر از آن بکار بردند، محصول تلاشهای فوق همان بانکداری الکترونیکی است که امروزه در بخش زیادی از کشورهای جهان کاربردی وسیع دارد.

کمپ بل[۹]  تحقیقی در خصوص فناوری اطلاعات و عوامل موثر بر جهانی شدن بنگاهها در سال ۲۰۰۲ انجام داده و در آن عوامل موثر بر جهانی شدن را به دو گروه زیر تقسیم نموده است:

الف) وجود فناوری اطلاعات

ب  ) تغییر در ماهیت بازارها

وی بر این باور است که در جهانی شدن شرکتها، ارتباط درون سازمانی به ارتباط فراسازمانی تبدیل می‌گردد و در این تحولات نقش فناوری اطلاعات بسیار حائز اهمیت است. از دیدگاه وی تغییر در ماهیت بازارها، شرکتها را ناگزیر می‌کند که در عرصه تجارت، بدون در نظر گرفتن مرزهای جغرافیایی، سطح معاملات خود را از طریق تجارت الکترونیک گسترش دهند. استفاده از فناوری جدید مانند اینترنت این امکان را برای شرکتها فراهم می‌کند که با کمترین هزینه به بازارهای بین‌المللی وارد شوند.

فناوری اطلاعات با کاهش هزینه های فروش و همچنین ایجاد فرصتهای جدید، امر جهانی سازی را تسریع نموده و توانسته در فرآیند جهانی شدن بنگاهها نقش موثری داشته باشد. بسیاری از شرکتها با بکارگیری تجارت الکترونیک توانسته‌اند بر موانع سنتی تجارت فائق آیند. نقش بانکها در ارتقاء سطح تجارت بین‌المللی انکار ناپذیر است زیرا بخش اعظم تجارت بین الملل از کانال بانکها امکان پذیر می‌گردد به بیانی دیگر گشایش اعتبارات اسنادی توسط بانکها و ابلاغ آن به کارگزار در خارج از کشور زمینه اصلی و اولیه در مبادلات بین‌المللی محسوب می‌گردد، پس از این مرحله استفاده از تجهیزات و امکانات الکترونیکی بانکی (مانند سوئیفت) مبادلات پولی و درخواستهای خریداران و فروشندگان را سریعاً به خارج از کشور ارسال یا دریافت می‌نماید.

در طی سالهای گذشته، سازمانهای متعدد بین المللی در صدد تبیین قوانین تجارت الکترونیکی بوده‌اند،  در سال ۱۹۸۸ میلادی اتاق بازرگانی بین‌المللی[۱۰] قواعد یکسانی جهت تبادل داده‌های الکترونیکی از راه دور انتشار داد، از جمله این قواعد می‌توان به الزام جهت نگهداری پیامهای مبادله شده، نگهداری رکوردها و سوابق و ذخیره سازی داده‌ها، مراقبت لازم جهت ارسال و دریافت پیامها، تشخیص هویت طرفهای تجاری، گواهی دریافت پیام، بررسی صحت پیام دریافت شده، ردیابی پیامهای مبادله شده و … اشاره نمود.

مزایا و ویژگی های تجارت الکترونیک

از تجارت الکترونیک به عنوان انقلاب صنعتی سده بیست و یکم نامبرده می‌شود زیرا با وجود اینترنت این روند به سرعت روبه پیشرفت و گسترش است. در تجارت الکترونیک، اطلاعات، فرآورده‌ها و خدمات به کمک شبکه های کامپیوتری خرید و فروش می شوند. این خرید و فروش می‌تواند عمده یا خرده، کالاهای فیزیکی یا غیرفیزیکی، مانند کتاب یا نرم افزار، ارائه سرویس های گوناگون به خریداران، مانند مشاوره های پزشکی یا حقوقی و دیگر موارد بازرگانی مانند مناقصه ها و مزایده ها و یا خرید و فروش اطلاعات باشد.

تجارت الکترونیک برتری‌های نسبی بسیاری نسبت به بازرگانی دستی و سنتی دارد.، ذیلاً چند ویژگی از تجارت الکترونیک بیان می‌گردد:

۱-انجام فرایندهای بازرگانی به کمک تکنولوژی پیشرفته مخابراتی و کامپیوتری.

۲- امکان خرید و فروش کالا میان مؤسسات بازرگانی با شبکه‌های رایانه‌ای.

۳- امکان بهره‌گیری از روشهای نوین مدیریت و تبادلات اطلاعات بازرگانی.

۴- دریافت کاتالوگ الکترونیکی بدون نیاز به صرف هزینه‌های گزاف چاپ و تبلیغات.

۵ – بازرگانی بدون کاغذ.

۶ – دریافت خدمات بانکی و بیمه‌ای اینترنتی.

۷– امکان انجام سرمایه گذاری لحظه‌ای[۱۱].

۸ – کمک به جهانی شدن بازرگانی و برداشتن مرزها.

۹ – دسترسی آسان به هرگونه اطلاعات بازرگانی.

۱۰ – برقراری ارتباط سریع با خریداران و فروشندگان.

۱۱ – از میان رفتن فاصله جغرافیایی میان خریدار و فروشنده.

۱۲ – افزایش سرعت و کاستن از اتلاف زمان.

۱۳ – امکان افزایش فروش برای تولیدکننده و توزیع کننده.

۱۴ –  عدم وجود محدودیت زمانی و دسترسی شبانه روزی به منابع.

۱۵ – ارائه تخفیف های الکترونیکی براى خریداران معتبر هر سایت.

۱۶ – امکان دریافت نظرات و استفاده از نتایج نظرسنجی لحظه‌ای مصرف کنندگان.

زمینه‌های لازم جهت انجام تجارت الکترونیک

• تدوین قوانین گمرکی، مالیاتی و بانکداری الکترونیکی
• وجود سیستم بانکی قوی و مجهز به فناوری بانکداری روز دنیا
• تهیه و تدوین نظام جامع مالی
• تدوین مقررات حقوقی کپی رایت
• تطبیق مقررات ملی و کشوری با مقررات متحدالشکل بین‌المللی
• تامین، صدور و بکارگیری همگانی کارتهای هوشمند
• تدوین دستورالعمل حقوقی پذیرش اسناد الکترونیکی توسط مراجع ذیصلاح

         سوئیفت[۱۲] و تاثیر آن در بانکداری و تجارت بین‌المللی

انجمن جهانی ارتباطات مالی بین بانکی یا اصطلاحاً سوئیفت سیستمی رایانه‌ای است که کلیه پیامهای مالی و بانکی بین اعضاء بوسیله آن ارسال یا دریافت می‌گردد. پس از خاتمه جنگ جهانی دوم و علی‌الخصوص در دهه ۱۹۵۰ حجم تجارت جهانی به سرعت گسترش یافت، به همین نسبت عملیات بانکها نیز روندی صعودی پیدا نمود. عدم رعایت استانداردهای بین‌المللی در مبادلات بین بانکی باعث آشفتگی در دریافت و پرداختهای بین‌المللی و افزایش هزینه‌های بانکی گردید. در اوایل دهه ۱۹۶۰ تعداد ۶۰ بانک اروپایی و آمریکایی زمینه اولیه طرح ریزی و استاندارد نمودن پیامهای بانکی بین‌المللی را مطرح نمودند. پس از انجام مقدمات لازم جهت تاسیس موسسه سوئیفت در سال ۱۹۷۳ میلادی با عضویت ۲۳۹ بانک از ۱۵ کشور در بلژیک فراهم گردید، سپس در سال ۱۹۷۷ عملیات ارسال و دریافت پیامهای بین بانکی از طریق این سیستم شروع شد.

مزایای ارائه خدمات به وسیله سوئیفت

۱-  استاندارد بودن

  این سیستم  طوری طرح ریزی گردیده که با ارسال پیام از طریق شبکه مذکور امکان برقراری ارتباط بین کامپیوترهای دو بانک و انجام کلیه مراحل انتقال پیام بدون دخالت نیروی انسانی امکان پذیر خواهد بود. از طرف دیگر موسسه سوئیفت با پذیرش استانداردهای موسسات بین المللی چون ISO[۱۳]، ICC[۱۴]، ISDA[۱۵] و ISITC[۱۶]سهولت در انتقال پیام بین بانکی را در سطح شبکه ایجاد نموده به طوریکه پیامها در قالب حروف اختصاری تا حد امکان به طور استاندارد خلاصه می گردد.

۲- قابل اطمینان بودن

کار با این سیستم اطمینان انتقال پیامها را تا ۹۹۹/۹۹ درصد بالا خواهد برد. علت وجود این قابلیت مفقود نشدن حتی یک پیام سوئیفتی طی بیست و دو سال گذشته در این شبکه می باشد.  اگر حجم فعلی روزانه حدود هفت میلیون پیام که روی این شبکه رد و بدل می گردد را در نظر بگیریم قابلیت اطمینان از  سیستم به ۱۰۰% خواهد رسید.

۳- امنیت سیستم

رد و بدل شدن کلید رمز بین دو کارگزار با استفاده از روابط پیچیده ریاضی و اضافه نمودن رمز دیگر به صورت اتوماتیک توسط سوئیفت به پیامها باعث گردیده تا هیچکس حتی اگر بتواند به پیام سوئیفتی دسترسی داشته باشد قادر به خواندن یا تغییر در پیام نباشد و فقط در سایت مقصد، پیام توسط افراد مجاز و در حدود اختیارات تعیین شده برایشان  قابل بهره برداری باشد.

۴- سرعت انتقال پیامها

 با توجه به نقش مهم سرعت در انجام عملیات تجاری، ارسال پیام از طریق این شبکه چند ثانیه بیشتر به طول نمی انجامد به نحوی که پس از آخرین امضاء‌ مجاز بلافاصله پیام تحویل سوئیفت می‌گردد. از آن گذشته انتقال پیام به صورت شبانه روزی صورت گرفته و تاخیری در انتقال پیام رخ نخواهد داد.

۵- هزینه کم

هزینه ارسال پیامهای سوئیفتی در مقایسه با سایر روشهای انتقال پیام به خصوص تلکس ارزانتر می باشد لذا با استفاده از علائم استاندارد قابل درک، برای کامپیوتر طول پیام ها کوتاه شده و هزینه اخذ شده در سوئیفت کاهش می یابد.

خدماتی که بانکها از طریق سوئیفت ارائه می نمایند:

با توجه به طبقه بندی پیامهای قابل ارسال از طریق سوئیفت خدمات زیر در قالب ده نوع پیام بین بانکهای داخلی و خارجی بشرح زیر مخابره می‌گردد:

–    پیامها و مکاتبات بین اعضاء و سوئیفت

–    انتقال وجوه بین حساب مشتریان، اعلامیه چک و دستور عدم پرداخت چک و حوالجات.

–    تائیدیه معاملات ارزی شامل خرید و فروش، سپرده، سلف، بروات …..

–    سهام و اوراق قرضه مربوط به خزانه داری .

–    فلزات گرانبها و وام سندیکائی .

–    ارسال و دریافت اعتبارات اسنادی در خصوص خریدوفروش کالا، خدمات و ضمانتنامه های ارزی

–    ارسال و دریافت اطلاعات و مبادلات مربوط به چکهای مسافرتی

–    انتقال صورت حساب و اعلامیه های بدهکار، بستانکار و پیامهای مربوط به خزانه داری کل.

عوامل موثر جهت گسترش تجارت الکترونیک در کشور

۱- فراهم نمودن رشد بخش IT

۲- بستر سازی لازم جهت گسترش زیرساختهای لازم از جمله اینترنت

۳- کمک به ایجاد و گسترش موسسات اعتباری و بانکی که در انتقال الکترونیکی پول فعالیت دارند.

۴- وضع مجموعه قوانین و مقررات در خصوص تجارت الکترونیکی و جلوگیری از سوء استفاده‌های احتمالی

۵- ایجاد مراجع تایید کننده صلاحیت بازرگانان به منظور انجام امور بازرگانی اینترنتی

جایگاه بانکداری الکترونیکی در تجارت الکترونیک

امروزه از بانکداری الکترونیکی به عنوان یکی از بزرگترین ابزارهای موثر در فرآیند تجارت الکترونیک نام می‌برند، به این دلیل گسترش کمی و کیفی بانکداری الکترونیکی نقش به سزایی در گسترش تجارت الکترونیک خواهد داشت. در چند دهه اخیر با گسترش ابزارهای ارتباطی و اطلاعاتی حجم تجارت الکترونیک در رقابت با تجارت به شیوه سنتی از رشد و تحول مناسبی برخوردار گردیده است. در تحقیقی که موسسه فارستر انجام گردیده پیش بینی شده که در سال ۲۰۰۶ حجم مبادلات تجاری از طریق بسترهای الکترونیکی به ۱۲۸۳۷ میلیارد  دلار خواهد رسید.

نتیجه‌گیری

بانکها در عرصه تحولات تجاری توجه‌ای جدی برای ایجاد تحولات ساختاری در نظامهای دریافت و پرداخت پول و ایجاد تسهیلات در روند خدمات رسانی به مشتری مبذول داشته‌اند، در واقع شاید بتوان ادعا کرد یکی از دلایل استقبال عمومی از تجارت الکترونیک در سطح دنیا، توجه مدیران بانکها به اهمیت و لزوم این پدیده و سپس فراهم کردن ساختار بانکداری با شیوه الکترونیک بوده است. رابطه نزدیک بانکداری با تجارت الکترونیک سبب گردیده حجم نقل‌ و انتقال وجوه ناشی از عملیات تجاری از طریق سیستم‌های الکترونیک بانکها افزایش یابد، لذا ایجاد زمینه‌های جدید جهت استفاده از امکانات و قابلیتهای بانکداری الکترونیک، آینده خوبی را برای فعالیتهای تجاری در بر خواهد داشت.

منابع  و مآخذ:

۱- الهیاری فرد محمود. ۱۳۸۴. خدمات بانکداری الکترونیک و نیازهای اجرایی آن. تهران . ناشر: پژوهشکده پولی و بانکی بانک مرکزی ج.ا.ا

۲- باجاج و دبجانی ناگ. ۱۳۷۶. مبادله الکترونیکی اطلاعات تا تجارت الکترونیک. تهران. ناشر: موسسه مطالعات و پژوهشهای بازرگانی

۳- رشیدی، مهدی. ۱۳۸۲. بانکداری بین‌المللی. تهران. ناشر: موسسه عالی بانکداری ایران

۴- کانینگهام مایک. ۱۳۸۳. تجارت الکترونیک. ترجمه: احمد رضا اخوان صراف و عبدالحمید عبدالباقی. اصفهان. ناشر: انتشارات ارکان

۵- والی نژاد مرتضی. ۱۳۸۴. فن‌آوری‌های نوین و باز تولید تجارت، پول و بانک. تهران . فصلنامه بانک. ناشر: بانک صادرات ایران

 [۲]. Auto Teller Machines

[۳]. Electronic Funds Transfer to point of Sale (EFTPOS)

[۴]. Remote Banking

  [۵] . شبکه تسویه اطلاعات بانکی

[۶]. Credit

[۷]. Debit

[۸]. Retail banking

[۹]. Camp Bell

[۱۰]. International Chamber of Commerce (ICC).

[۱۱]. On line

[۱۲]. Society for Worldwide Interbank Financial Telecommunication (SWIFT).

[۱۳].  INTERNATIONAL  STANDARIZATION ORGANIZATION.

[۱۴]. INTERNATIONAL CHAMBER OF COMMERCE.

[۱۵]. INTERNATIONAL SWAP AND DERIVATIVES ASSOCIATION.

[۱۶]. INDUSTRY  STANDARIZATION FOR INSTITUTIONAL TRADE COMMUNICATION

+ نوشته شده توسط محمد روشن در چهارشنبه نوزدهم مهر ۱۳۸۵ و ساعت ۱۹:۱۱ | آرشیو نظرات